szkodniki

Szkodniki — Szkodniki – organizmy żywe powodujące straty w działalności człowieka – działalności rolniczej, leśnej i przechowalnictwie żywności, a także niszczące budynki mieszkalne, kolekcje muzealne oraz zbiory biblioteczne. Do szkodników zalicza się bakterie, grzyby, rośliny oraz zwierzęta.

Pojęcie „szkodnika”

Mianem szkodnika określa się każdy organizm żywy, którego działalność życiowa powoduje straty w działalności człowieka.
Szkodniki przyczyniają się do:

• uszkadzania roślin uprawnych, powodując znaczne obniżenie plonów lub ich całkowite zniszczenie;
• niszczenia zbiorów żywności przechowywanych w spichrzach, magazynach i przetwórniach;
• strat w pogłowiu zwierząt hodowlanych oraz zmniejszenia ilości uzyskiwanych produktów żywnościowych (np. zmniejszona produkcja mleka u krów) spowodowane obecnością pasożytów zewnętrznych
• uszkadzania krzewów i drzew na obszarach leśnych i parkowych;
• wypierania z danych obszarów rodzimych gatunków flory i fauny w wyniku konkurencji o ich niszę ekologiczną (gatunki inwazyjne
• przenoszenia czynników chorobotwórczych (wirusów, bakterii i grzybów);
• niszczenia produktów spożywczych;
• niszczenia materiałów tekstylnych;
• niszczenia budynków mieszkalnych oraz ich wyposażenia;
• niszczenia kolekcji muzealnych, księgozbiorów.

Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata) – szkodnik upraw ziemniaków. Fot. pixabay.com

Pojawianie się szkodników są przeważnie masowe; łatwy dostęp do pożywienia powoduje, że w krótkim czasie dany gatunek szkodnika szybko osiąga maksymalną liczebność osobników, które mogą zajmować dane środowisko (pojemność środowiska). Masowym pojawianiom się szkodników, zwłaszcza szkodników roślin uprawnych (agrofagów), sprzyjają uprawy monokulturowe oraz intensyfikacja rolnictwa.

Rodzaje szkodników

Szkodnikami są organizmy należące do wielu grup taksonomicznych – bakterii, grzybów, roślin oraz zwierząt (bezkręgowców i kręgowców).

Chwasty segetalne (związane z uprawami) mogą przyczynić się do obniżenia plonu roślin uprawnych w wyniku konkurencji o miejsce, dostęp światła, wodę i składniki pokarmowe. Fot. pixabay.com

Najważniejszymi (w znaczeniu gospodarczym) szkodnikami są:

• chwasty obniżające plony roślin uprawnych;
• mszyce i inne pluskwiaki, wciornastki, larwy motyli, muchówek, błonkówek oraz chrząszczy (np. ryjkowcowatych, strąkowcowatych i tutkarzowatych), przędziorki, szarańcze powodujące szkody w uprawach rolniczych i ogrodniczych;

• chrząszcze z rodziny kornikowatych (np. kornik drukarz) i ryjkowcowatych (np. szelinak sosnowiec), gąsienice motyli (strzygonia choinówka, poproch cetyniak, barczatka sosnówka, trociniarka czerwica, szrotówek kasztanowcowiaczek), larwy błonkówek (borecznik rudy) powodujące szkody w lasach i parkach;
• termity i korniki powodujące uszkodzenia strukturalne, np. w budynkach mieszkalnych;
• chrząszcze (mącznik młynarek, larwy chrząszczy z rodziny skórnikowatych), gąsienice motyli (mklik mączny), mrówki faraona niszczące przechowywaną żywność;
• „mole książkowe” (np. kołatek domowy, mól futrzany, psotnik kołatek, pustosz kradnik, rybik cukrowy) powodujące szkody w zbiorach muzealnych i bibliotecznych;
• świerzbowiec ludzki, kleszcze, roztocza, wszy, pchły, pluskwy domowe, komary, muchy tse-tse – pasożyty zewnętrzne przenoszące choroby
• nicienie (guzak północny, mątwik sojowy, mątwik ziemniaczany) niszczące uprawy;
• ślimaki (np. pomrów wielki, pomrów żółtawy); wywołujące szkody w uprawach roślin;
• kręgowce (ptaki – np. wikłacze czerwonodziobe pustoszące pola zbóżssaki – głównie gryzonie z rodziny myszowatych i nornikowatych niszczące uprawy roślinne oraz przechowywaną żywność).

Gryzonie myszowate są szkodnikami upraw roślinnych oraz przechowywanej żywności. Fot. pixabay.com

Ochrona przed szkodnikami

Ochrona przez pojawianiem się szkodników upraw roślinnych obejmuje:

• profilaktykę – np. stosowanie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych i właściwego płodozmianusiewu i zbioru; wykorzystywanie w uprawie odmian roślin odpornych na działanie szkodników;
• metody mechaniczne – np. zakładanie opasek lepowych, pułapek i przynęt; usuwanie mumii owocowych z drzew w sadach (poczerniałych, zeschniętych i zdeformowanych owoców, w których obecne są zarodniki grzybów atakujące drzewa owocowe), ustawianie strachów na wróble, ręczny zbiór szkodników;

• metody fizykochemiczne – np. wykorzystywanie czynników niekorzystnych dla danego gatunku szkodnika (niskiej temperatury, intensywnego światła, ultradźwięków, promieniowania
• metody chemiczne – stosowanie środków ochrony roślin (pestycydów) bezpośrednio niszczących szkodniki oraz środków odstraszających (repelentów), środków przywabiających owady pożyteczne (atraktantów, np. opryskiwanie roślin uprawnych roztworem drożdży z maślanką przywabia złotooki żywiące się mszycami), środków hamujących żerowanie szkodników na roślinach uprawnych oraz składanie jaj (antyfidantów), feromonów płciowych (np. przy zwalczaniu owocówki jabłkóweczki, brudnicy mniszki, borecznika);
• metody biologiczne – stosowanie biopreparatów, zapewnienie odpowiednich warunków do życia i rozwoju dla organizmów żywiących się szkodnikami, jak owady (biedronki, chrząszcze z rodziny biegaczowatych, baryłkarze), płazy (ropuchy) ptaki owadożerne (np. sikory), ssaki owadożerne (jeże, ryjówki, krety), wykorzystywanie patogenów, np. pałeczek Salmonelli do kontroli populacji gryzoni oraz kaliciwirusa i pchły króliczej do ograniczenia populacji królików Australii
• metody zwalczania kompleksowego łączące kilka metod ochrony roślin uprawnych.

Płodozmian jest jedną z metod zapobiegania masowym pojawom szkodników. Wikimedia.org