Ptaki jako architekci – które gatunki mają najbardziej imponujące gniazda?
Są ptaki, które składają jaja w niepozornym zagłębieniu wygrzebanym ziemi. Inne, niczym dzicy lokatorzy, oportunistycznie korzystają z cudzych dziupli lub stworzonych przez człowieka budek lęgowych. Wśród ptaków są jednak również budowniczy, którzy precyzją i myślą inżynieryjną mogliby konkurować z najlepszymi architektami świata. Sprawdź, czyje gniazda są największe, najtrwalsze i najbardziej imponujące strukturalnie.
Największe gniazdo świata – bielik amerykański
Majestatyczni królowie północnoamerykańskich przestworzy słyną w ptasiej architekturze jako budowniczy największych nadrzewnych gniazd. W konstrukcję angażują się razem samiec i samica bielika amerykańskiego (Haliaeetus leucocephalus) znosząc gałęzie, które tworzą szkielet o średnicy ok. 3 m i głębokości nawet 4 m. Dno wymoszczone jest trawą i mchem, a całość może ważyć ok. 1 tony. Takie gigantyczne gniazda wznoszone są zazwyczaj kilkanaście metrów nad ziemią, niedaleko dużego zbiornika wodnego, przy czym bieliki bardzo starannie wybierają lokalizację, do której będą powracać rok po roku. Niektóre pary korzystają z tego samego gniazda przez trzy dekady, każdego sezonu dodając nieco budulca i poszerzając budowlę.
Gigantyczne gniazdo bielika amerykańskiego, fot. wirestock/envato
Gniazdo, które rośnie – koliber
Ponieważ jest najmniejszym ptakiem świata, koliber nie potrzebuje przesadnie wielkiej siedziby, tym bardziej, że jego jajeczka rozmiarami przypominają ziarna grochu. Gniazdo buduje zawsze samica, ponieważ samce nie garną się do powinności rodzinnych, ograniczając swoje zaangażowanie do zapłodnienia. Kolibrza mama jest jednak zręczną architektką, której nie brakuje dobrego smaku. Swe 4-centymetrową zaledwie mieszkanko wije z łusek kwiatowych pąków, porostów oraz pajęczej sieci. Całość wzmacniają włókna mleczy i ostów oraz zwierzęce włosie. W rezultacie gniazdo jest nie tylko doskonale zakamuflowane, ale i wyjątkowo elastyczne – gdy młode się już wyklują, kryjówka rośnie wraz z nimi, gwarantując wygodę i przytulność.
Gniazdo kolibra, fot. MatthewWilliams-Ellis/envato
Zwisające osiedle – kacykowiec aztecki
Elegancki kacykowiec aztecki (Psarocolius montezuma) to egzotyczny mieszkaniec Ameryki Środkowej, który lubi wyróżniać się pod każdym względem. A ponieważ jest ptakiem niezwykle towarzyskim, gniazda buduje w grupach, obciążając drzewa na starych plantacjach. Każde takie gniazdo – a jest ich na jednej koronie nawet kilkadziesiąt – wygląda niczym brązowy wór utkany z roślinnych włókien i pnączy i może mieć długość nawet 60-180 cm! Jego twórcą jest samica, która składa do wnętrza dwa niewielkie jajeczka i wysiaduje je całkiem sama przez 15 dni, a dalsze dwa tygodnie karmi pociechy pająkami, jaszczurkami i słodkimi owocami.
Kolonia gniazd kacykowca azteckiego, źródło: Charles J. Sharp, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Mgr inż. wikłacz zmienny
Do najzręczniejszych ptasich architektów należy wikłacz zmienny (Ploceus cucullatus), gatunek typowy dla Afryki Subsaharyjskiej. Głośny, towarzyski i dość śmiały, zamieszkuje często w koloniach w pobliżu ludzkich osiedli. Gniazda budują samce, wykorzystując w tym celu ok. 300 długich pasów liści z krawiecką precyzją odrywanych z palm i wysokich traw. Z tego budulca powstaje wisząca na gałęzi owalna struktura z tunelowym wejściem od dołu. We wnętrzu jest przedsionek oraz główna komnata z podłogą wyściełaną krótkimi ścinkami liści i traw oraz piórami. Skomplikowany proces budowy jest prawdziwym rytuałem, którego mistrz przez cały czas zachowuje tą samą orientację i umiejscowienie stóp. Samica może co najwyżej wziąć udział w wymoszczeniu miejsca pod jajeczka. Na jednym drzewie może znajdować się nawet koło stu gniazd wikłaczy!
Samiec wikłacza budujący gniazdo, fot. dpreezg/envato
Podziemne gniazdo patagonki
Nie na drzewie, ale głęboko pod ziemią składa swoje jajeczka papużka patagonka (Cyanoliseus patagonus) żyjąca w stanie dzikim w Argentynie i Chile. Te średniej wielkości, oliwkowe ptaki upodobały sobie suche regiony wyżyn i patagońskich stepów. Tam też wyszukują klify i wąwozy, w których wygrzebują skomplikowane labirynty tuneli łączących się w komnacie lęgowej. Niektóre z tych podziemnych gniazd sięgają nawet 3 metry w głąb, a dla poczucia bezpieczeństwa pary patagonek często „budują się” jedna w pobliżu drugiej. Co ciekawe, związki są tutaj całkowicie monogamiczne, a rodzice wspólnie opiekują się potomstwem w swych norach przez okres nawet 4 miesięcy.
Podziemne gniazda papug Patagonek, źródło: gailhampshire from Cradley, Malvern, U.K, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Ziemny kopiec nogala
Jeszcze inną formę architektury uprawiają nogale (Megapodius freycinet), czyli grzebiące ptaki spotykane głównie w lasach namorzynowych indonezyjskich wysp. Ich gniazda wielkością przebijają nawet gniazda bielików, z ta różnicą, że zlokalizowane są stabilnie na ziemi, a dokładniej wśród bagna. Nogal usypuje bowiem z ziemi, liści, kamieni i żwiru kopce o średnicy do 11 m i wysokości nawet 5 m. Po złożeniu jaj rodzice dodatkowo przysypują je piaskiem dla lepszej izolacji. Taki imponujący fort jest nie tylko budowlą obronną, ale też inkubatorem – rozkładająca się biomasa zagrzewa jaja od dołu. Jedyny minus tego mieszkania to wyjście. Młode, aby wydostać się na świat, muszą przekopać się przez ściany kopca, co zajmuje im czasem nawet 15 godzin!
Gniazdo ze śliny – salangana sundajska
Najdziwniejszym budulcem wykorzystywanym do konstrukcji ptasich gniazd jest… ślina. Salangany sundajskie (Aerodramus fuciphagus) to niewielkie ptaki Południowo-Wschodniej Azji, które większość życia spędzają w powietrzu, wznosząc się nad lasami i nadmorskimi klifami. Gdy przychodzi pora na lęgi budują białe, transparentne gniazda w jaskiniach i szczelinach skalnych wykorzystując do tego wyłącznie własną ślinę. Zastygająca warstwami wydzielina tworzy coś w rodzaju sztywnego hamaku doskonale uczepionego do pionowej ściany. Takie gniazda skupione są zwykle w rozległych koloniach, co cieszy zbieraczy. Niestety bowiem, człowiek rozsmakował się w zupie z gniazd salangany, która ma być ponoć afrodyzjakiem i lekiem na problemy z nerkami. W rezultacie wiele populacji niewinnych ptaków jest już zagrożonych agresywnym zbieractwem gniazd.
Gniazdo salangany, źródło: MarvinBikolano, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Altana altannika
Doskonałym zmysłem konstrukcyjnym odznaczają również samce z rodziny (Ptilonorhynchidae). W ramach wielce wyszukanych zalotów budują one dla zwabienia samic naziemne konstrukcje przypominające niewielkie szałasy. Te misterne altany zdobione są następnie setkami liści, muszli, piór, kwiatów, kamieni, owoców, a nierzadko i monet, nakrętek od butelek i innych ludzkich „odpadków”. Zdaniem ornitologów nawet wybór kolorów tych dekoracji nie jest przypadkowy i uderza dokładnie w gusta samic. Bo też w tym wszystkim chodzi wyłącznie o blichtr i uwodzenie – gdy samica już ulegnie i dopuści do kopulacji, z rodzinnym życiem musi radzić sobie sama. Sama też buduje niepozorne, płytkie gniazdo na gałęzi drzewa, do którego składa od jednego do trzech jajeczek.
Altana altannika; źródło: By JJ Harrison – Own work, CC BY-SA 4.0, Link
Jak widać, ptakom nie brakuje fantazji ani zdolności inżynierskich. Niestety, w sztuce budowania gniazd przeszkadza im często człowiek, który wciąż aktywnie niszczy sprzyjające siedliska i wprowadza chaos tam, gdzie potrzeba spokoju i ciszy.
Ptasie gniazda – pytania i odpowiedzi
Czy są ptaki, które nie budują gniazd?
Tak, wiele gatunków ptaków korzysta ze szczelin skalnych, gotowych dziupli, nor lub budek, a pingwiny wręcz wysiadują jaja na własnych stopach.
Jakie są największe ptasie gniazda?
Największe naziemne gniazda tworzą nogale (do 11 m); natomiast największe nadrzewne konstrukcje są dziełem bielików amerykańskich (do 3 m).
Kto buduje gniazda u ptaków – samiec czy samica?
Wszystko zależy od gatunku. Częściej gniazda budują samice lub pary, rzadziej samodzielnie samce.
- „9 Different Types of Bird Nests and How to Spot Them” Ken Keffer, https://www.birdsandblooms.com/birding/attracting-birds/bird-nesting/8-different-bird-nests-how-spot-them/?srsltid=AfmBOoqmoa2Wf2_rzTBjrXMCi0eRSItQuHJ95NS2jYzQCRyvyT72JAY3, 28/02/2025;
- “11 Extremely Impressive Bird Nests” Bob Strauss, https://www.thoughtco.com/impressive-bird-nests-4128792, 28/02/2025;
- “See the Wonders of Bird Engineering in These Photos of Intricate Nests” Carlyn Kranking, https://www.smithsonianmag.com/smithsonian-institution/see-the-wonders-of-bird-engineering-in-these-photos-of-intricate-nests-180985079/, 28/02/2025;
- “Appreciate These Magnificent Avian Nests—and the Next One You Find in the Field” Hannah Waters, https://www.audubon.org/news/appreciate-these-magnificent-avian-nests-and-next-one-you-find-field, 28/02/2025;
- “10 Remarkable Birds’ Nests” Bird Spot, https://www.birdspot.co.uk/numbers/10-remarkable-birds-nests, 28/02/2025;
