Czy mrówczy miód to nowy super-antybiotyk?
Wszyscy dobrze wiemy, że miód produkują pszczoły. Jak się okazuje, nie są jednak jedyne. Mrówczy miód od wieków jest pożywieniem tradycyjnych społeczeństw Australii i Meksyku. Po bliższej analizie naukowej stał się jednak najnowszym hitem w dziedzinie naturalnych surowców prozdrowotnych. Skąd się bierze mrówczy miód i jakie ma właściwości?
W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że pszczoły produkują miód zwracając skonsumowaną dawkę kwiatowego nektaru, którą potem magazynują w woskowych plastrach. To dzięki ich enzymom trawiennym, procesowi „zwracania” oraz dojrzewaniu w magazynach miód ma taką a nie inną postać i właściwości. U mrówek ten proces przebiega nieco inaczej.
Jak powstaje mrówczy miód?
Miód produkują jedynie wybrane gatunki mrówek. Należą do nich m.in. australijskie gmachówki (Camponotus) oraz północnoamerykańskie mrówki miodowe (Myrmecocystus). Najlepiej zbadane są te pierwsze, a wśród nich gatunek Camponotus inflatus spotykany na obszarach pustynnych. Pracownice zbierają mozolnie nektar z kwiatów drzew akacjowych Acacia aneura i zanoszą go do podziemnych gniazd, gdzie czekają ofiarne „przeżuwaczki”. W innych porach roku źródłem pokarmu bywają również kwiaty fuksji oraz drzewa korkowego, a także mszyce bytujące na roślinach.
W gnieździe wysoce wyspecjalizowana grupa pracownic wisi większość życia głową w dół i pożera ogromne ilości nektaru. Jak mogą się one pomieścić w małej mrówce? Nie mogą, dlatego ich żołądki napompowują się do wielkości małego winogrona, tworząc złoty balonik, tak naciągnięty, że aż przejrzysty. Gdy kolonię spotka klęska głodu, karmicielki trącane czułkami przez inne mrówki zaczynają zwracać zawartość żołądka. Brzmi to niekoniecznie atrakcyjnie, ale rezultatem jest słodki, pożywny miód, który w trudnych pustynnych warunkach bywa jedynym sposobem na przetrwanie.
Miodziarka zbierająca nektar z kwiatów, fot. Macronatura.es/Shutterstock
Tradycyjne wykorzystanie mrówczego miodu
Fenomen mrówczej produkcji jest znany ludzkości już od tysięcy lat. Na nieurodzajnych, pustynnych obszarach, gdzie spotykana jest ogromna większość miodziarek, żyją społeczeństwa, którym również regularnie brakuje żywności. Nauczyły się one znajdować podziemne gniazda, które mogą być ukryte nawet dwa metry pod powierzchnią. Znalezione miodziarki zjadają w całości, wraz z ich pełnymi miodu żołądkami.
Dla tradycyjnych australijskich Aborygenów miodziarki są głównym źródłem cukru, a dodatkowo od wieków stanowią popularny lek na przeziębienia oraz ból gardła. Zbierają je przede wszystkim kobiety, dla których ten rytuał jest ważnym elementem życia społecznego. W Ameryce Północnej zaś pierwsi osadnicy konsumowali „napompowane” miodem owady w celu leczenia krzywicy. W Meksyku do dziś z „zapasów” miodziarek przyrządza się leki i alkohol.
Tabela przedstawiająca właściwości mrówczego miodu; opracowanie własne
Właściwości mrówczego miodu
W porównaniu z miodem pszczelim miód mrówczy ma bardziej płynną i mniej kleistą konsystencję. W smaku jest zaś nieco mniej słodki, a nieco bardziej kwaskowaty. Owa kwaśność przekłada się na niższy poziom pH, co z kolei ogranicza rozwój bakterii. W przeciwieństwie do miodu od pszczół, mrówczy miód zawiera więcej glukozy, a mniej fruktozy.
Przeprowadzone w 2023 r. przez naukowców z Sydney badanie dowodzi, że w miodzie australijskich mrówek kryje się jednak coś więcej niż tylko słodycz i kalorie. Okazało się na przykład, że na przełomie tysiącleci gatunek miodziarek ewoluował w taki sposób, że ich miód doskonale zwalcza dwa gatunki grzybów z rodzaju Aspergillus i Cryptococcus, które stwarzają poważne zagrożenie dla ludzi o osłabionym układzie odpornościowym.
Pogłębione analizy antybiotycznych właściwości miodu mrówczego wobec różnych patogenów wykazały, że jest on równie skuteczny jak miód manuka w zwalczaniu gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), wywołującej drożdżycę nitkopodstawówki wodnej (Cryptococcus neoformans) oraz pleśni takich jak Aspergillus fumigatus i Aspergillus flavus. Jest również dwa razy bardziej skuteczny wobec bakterii Enterococcus faecalis, Pseudomonas aeruginosa i Escherichia coli oraz cztery razy bardziej skuteczny wobec pleśni gatunku Fusarium oxysporum i Microsporum gypseum niż miód manuka.
Unikalny potencjał miodu mrówczego wynika z wysokiej zawartości związków fenolowych, a także dodatku kwasu mrówczego i specyficznych peptydów, które pochodzą z żołądka miodziarek magazynujących w sobie nektar. Zdaniem naukowców otwiera to nowe możliwości w zakresie opracowania antybiotyków i leków przeciwgrzybicznych o szerokim spektrum działania. Jest to szczególnie istotne w kontekście rosnącej odporności bakterii wobec znanych substancji aktywnych i daje nadzieję na skuteczniejsze leczenie infekcji bez skutków ubocznych typowych dla antybiotykoterapii.
Australijska społeczność Warlpiri nadal poluje na mrówki miodziarki, fot. Di Vincenzo/Shutterstock
Gdzie można znaleźć mrówczy miód?
Badania nad miodem mrówczym dopiero trwają, a jego faktyczne farmakologiczne zastosowanie jest kwestią czasu. Póki co nie da się w sklepie kupić słoika tego niezwykłego miodu. Na rynku pojawiają się jednak kosmetyki, w których nazwie pojawia się „mrówczy miód”. Niestety, z wydzieliną z żołądków ofiarnych robotnic nie mają one wiele wspólnego. W składzie znajdziemy spirytus mrówczany, czyli etanolowy roztwór (96%) kwasu mrówkowego. Ten ostatni pozyskiwany jest syntetycznie i nie maz miodziarkami nic wspólnego, co nie oznacza, że nie jest skuteczny – poleca się go do nacierania w przypadku bólu mięśni oraz stawów.
Mrówczy miód – pytania i odpowiedzi
Co to jest mrówczy miód?
To miód wytwarzany przez specjalny rodzaj mrówek, które karmione są nektarem, a następnie zwracają treść żołądkową.
Jak smakuje mrówczy miód?
Mrówczy miód jest mniej słodki a bardziej kwaskowaty niż pszczeli.
Jakie walory lecznicze ma mrówczy miód?
Badania wskazują, że mrówczy miód ma szeroki potencjał zwalczania bakterii, drożdży i pleśni.
- “What is a honeypot ant?” Helen Pilcher, https://www.sciencefocus.com/nature/what-is-a-honeypot-ant, 28/06/2024;
- “Unique antimicrobial activity in honey from the Australian honeypot ant (Camponotus inflatus), Andrew Z. Dong, https://peerj.com/articles/15645/, 28/06/2024;
- “These ants are ballooning with microbe-killing honey” Celina Zhao, https://www.science.org/content/article/these-ants-are-ballooning-microbe-killing-honey, 28/06/2024;
- “Bizarre Australian ant honey, used in Indigenous medicine, inspires powerful new antibiotics” Noa Leach, https://www.sciencefocus.com/news/bizarre-australian-ant-honey-used-in-indigenous-medicine-inspires-powerful-new-antibiotics, 28/06/2024;
- “Australian Honeypot Ant (Camponotus inflatus) Honey—A Comprehensive Analysis of the Physiochemical Characteristics, Bioactivity, and HPTLC Profile of a Traditional Indigenous Australian Food” Md Khairul Islam, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9000567/, 28/06/2024;
