Babie lato – na czym polega zjawisko babiego lata?
Pajęcze nici odbijające się w słońcu, unoszące się nad polami, łąkami i lasami, są charakterystycznym widokiem dla tej pory roku. Zjawisko to nosi nazwę „babiego lata” i nawiązuje do delikatności tych nici oraz do ich skojarzenia z włosami starzejących się kobiet (stąd „babie”). Jest to poetycka i ludowa metafora, która przywołuje obraz jesiennego, spokojnego piękna natury. Babie lato – czym jest i dlaczego tak się nazywa?
Pajęcze nici w kontekście babiego lata to lekkie, delikatne pajęczyny unoszące się w powietrzu, które można zaobserwować w ciepłe, bezwietrzne dni wczesną jesienią. Te pajęczyny są produkowane głównie przez młode pająki, które tworzą je jako „baloniki” do przemieszczania się na duże odległości. Pająki wypuszczają nici, które unoszą się na wietrze i dzięki nim mogą pokonać spore dystanse, co nazywa się żeglowaniem lub balonowaniem. Jak to się odbywa?
W sprzyjających warunkach, tzn. przy odpowiedniej temperaturze, wilgotności powietrza oraz sile wiatru, pająki rozpoczynają budowę nici, służących do przelotu. Zwykle zwierzęta wybierają wierzchołki wysokich roślin – traw, krzewów lub drzew, czyli miejsca, gdzie siła wiatru jest stosunkowo duża. Pająki prostują odnóża, unoszą do góry odwłok i wytwarzają nić pajęczyny (często jest to wręcz „wystrzał” krzepnącej w atmosferze cieczy, zamieniającej się natychmiast w pajęczynę). Niektóre zwierzęta tworzą w tym okresie całą sieć nici. Kiedy staje się ona odpowiednio długa, że tak aby unieść pająka, proces tworzenia nici ustaje.
Długość powstającej przędzy jest automatycznie kontrolowana przez tzw. zastawki w brodawkach przędnych, a te z kolei uzależnia siła wiejącego wiatru oraz masa unoszonego pająka. Nici w wielu miejscach mają przewężenia,w których są bardziej podatne na zerwanie. Istnieją również gatunki (wydaje się, że ewolucyjnie mniej wyspecjalizowane), mocujące utworzoną nić najpierw do rośliny a następnie wydłużające ją do momentu zerwania przez siłę wiatru.Tutaj długość nici jest również regulowana, ale rwie się ona dopiero podczas znacznego zwiększenia siły wiatru w miejscach przymocowania pajęczyny do podłoża lub w jej innych, najsłabszych punktach.
Pajęcze podróże
Wśród złowionych pająków, odbywających opisywane loty, przeważają osobniki młode oraz samce. Stwierdzono, że najlepsze warunki do lotu to temperatura powietrza ok. 25 st. C oraz wilgotność na poziomie 30-40 pro.c i siła wiatru do 3 m/s. Zbyt duża prędkość wiatru zniechęca pająki do snucia nici, przeznaczonej dla lotu. Wielu badaczy twierdzi, że pająki są w stanie decydować o miejscu lądowania, chociaż nie jest to udowodnione.
Podczas lotu za pomocą pajęczyny zwierzęta są w stanie unieść się na wysokość ponad 2 km i pokonać odległości nawet do 5000 km! Takie podniebne podróże, bez możliwości pobierania pokarmu, mogą trwać 25 i więcej dni. Znaczne wysuszenie organizmu i niska temperatura stanowią spore utrudnienie dla małych podróżników.
Po odbytym locie pająki zwijają pajęczynę, zmniejszając w ten sposób powierzchnię „lotni” i opadają na podłoże. Środkowoeuropejskie pająki mogą stosunkowo łatwo odnaleźć miejsce na zimowe schronienie, np.szczeliny w płatach kory drzew i inne stosowne lokalizacje. W warunkach naszej strefy klimatycznej większość lotów odbywa się wczesną jesienią lub w końcu lata. Zespół brytyjskich biologów i matematyków wskazał po zastosowaniu modelowania komputerowego, że najlepszym okresem lotów pająków jest wiosna oraz jesień. Znane są jednak mniej często spotykane przypadki odbywania lotów w innej porze roku.
Do końca nie wiadomo, jakie są powody opisywanego zachowania. Wielu autorów poważnie rozważa zwiększanie „przestrzeni życiowej” tych zwierząt. Niektórzy sugerowali, że odbywane wiosną i jesienią przeloty służą do zdobywania pokarmu lub do poszukiwania zimowych schronień, a pokonywanie tras dłuższych sprzyja rozprzestrzenianiu się gatunków i mieszaniu puli genów.
Często spotykamy w kraju osobniki należące do gatunków właściwych bardzo odległym krainom. Dotarły one do nas prawdopodobnie drogą powietrzną. Większość osobników, znajdowanych na niciach „babiego lata” należy do rodzin Thomisidae (ukośnikowate, czyli bokochody), Linyphiidae (osnuwikowate), Philodromidae (ślizgunowate), Anereidae (krzyżakowate), Tetragnathidae (kwadratnikowate) oraz Theridiidae (omatnikowate).
Dlaczego „babie lato”? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Dawniej porównywano cienkie, białe nitki pajęczyny unoszone przez wiatr do delikatnych włosów starszych kobiet w jesieni życia. Ale spotyka się też teorie, że ciepłe jesienne dni w trakcie babiego lata odnoszą się do późnej miłości starszych kobiet.
- https://study.com/academy/lesson/what-is-ballooning-in-spiders.html; 2019-09-19;
- https://phys.org/news/2018-07-spiders-ballooning-electric-fields.html; 2019-09-19;
Bardzo ciekawy artykuł! Akurat szukałam fachowych informacji, i znalazłam.
Potwierdzam!