Klimat jest jednym z czynników ekologicznych, które kształtują środowisko przyrodnicze, wpływając na istnienie i rozwój jego części ożywionej i nieożywionej. Badaniem klimatu zajmuje się klimatologia. Z greckiego κλίμα oznacza skłonność.
Poza obiegiem ciepła, wody oraz powietrza, klimat kształtowany jest również przez czynniki geograficzne, takie jak wysokość nad poziomem morza czy rozmieszczenie lądów i oceanów. Generalnie jednak czynniki klimatotwórcze dzielimy na meteorologiczne i niemeteorologiczne.
Czynniki klimatotwórcze meteorologiczne:
- prędkość wiatru,
- fronty atmosferyczne,
- masy powietrza,
- układ ciśnień,
- czynniki radiacyjne (np. wysokość Słońca nad horyzontem czy czas docierania promieni słonecznych).
pixabay.com
- rozmieszczenie lądów i oceanów – w pasie wybrzeży opady są wyższe niż w głębi kontynentu;
- szerokość geograficzna – im bliżej równika, tym mniejsza jest szerokość geograficzna i tym cieplejsze powietrze znajduje się nad danym obszarem;
- prądy morskie – ciepłe prądy morskie prowadzą do podwyższenia temperatury i wilgotności powietrza, zimne odwrotnie;
- odległość od morza – wpływa na wilgotność powietrza oraz ilość opadów, a także ich rozkład w przeciągu roku;
- pokrycie terenu – szata roślinna, pokrywa śnieżna i lodowcowa oraz barwa terenu. Ciemna barwa powierzchni szybciej się nagrzewa, absorbując promienie słoneczne i oddając tym samym więcej ciepła do atmosfery. Ponadto na obszarach leśnych zmienność temperatur jest mniejsza niż na terenach otwartych;
- rzeźba terenu – wpływa na swobodę przemieszczania się mas powietrza (np. przebieg łańcuchów górskich);
- wysokość nad poziomem morza – obszary górskie cechują się niższą temperatura, w nizinach jest cieplej;
- czynniki antropogeniczne – działalność człowieka ma wpływ na przekształcanie się klimatu. Osadnictwo, przemysł i urbanizacja wiążą się z takimi działaniami jak wyrąb lasów, zalesianie nowych terenów, tworzenie sztucznych zbiorników wodnych, wysuszanie jezior, ograniczanie terenów zielonych i wiele innych. Każda z tych zmian odbija się echem w warunkach klimatycznych. Dodatkowo produkowanie spalin i gazów na terenach uprzemysłowionych powoduje podniesienie się temperatury.
Od czynników klimatotwórczych należy odróżnić składniki klimatyczne, a więc:
- temperaturę i wilgotność powietrza,
- opad atmosferyczny,
- ciśnienie atmosferyczne,
- wiatr,
- zachmurzenie,
- nasłonecznienie,
- osady atmosferyczne.
pixabay.com
Ziemia podzielona jest na strefy klimatyczne, które przybierają formę pasa równoleżnikowego. Wyróżnia się kilka klasyfikacji podziału stref klimatycznych. Zazwyczaj są one podobne i obejmują strefy: okołobiegunową, umiarkowaną, zwrotnikową, podzwrotnikową i równikową. Autorem klasyfikacji podanej dokładnie w takiej postaci jest Wincenty Okołowicz, polski geograf. Naukowiec uzupełnił ją o typy charakterystyczne dla każdej strefy klimatycznej.
Strefa klimatów okołobiegunowych charakteryzuje się m.in.: brakiem klimatycznego lata, opadami śniegu do 250-300 mm (niskie opady) oraz zjawiskiem dnia i nocy polarnej.
Strefa obejmuje:
- klimat polarny (biegunowy),
- klimat subpolarny (podbiegunowy).
Strefa klimatów równikowych - niewielkie wahania temperatur (średnia utrzymuje się powyżej 20 °C). Im dalej od równika, tym zmniejsza się ilość opadów (skraca pora deszczowa).
Wyróżniamy:
- klimat równikowy wilgotny,
- klimat równikowy wybitnie wilgotny,
- klimat równikowy suchy.
pixabay.com
Strefę tę dzielimy na:
- klimat zwrotnikowy wilgotny,
- klimat zwrotnikowy pośredni,
- klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy,
- klimat zwrotnikowy skrajnie suchy.
Strefa klimatów podzwrotnikowych, zwana inaczej strefą subtropikalną, dzieli się na:
- klimat podzwrotnikowy morski,
- klimat podzwrotnikowy pośredni,
- klimat podzwrotnikowy kontynentalny,
- klimat podzwrotnikowy kontynentalny suchy.
- klimat umiarkowany ciepły,
- klimat umiarkowany chłodny.
Strefy umiarkowanie ciepłe dzielą się na typy:
- morski,
- wybitnie morski,
- ciepły,
- przejściowy,
- kontynentalny,
- wybitnie kontynentalny,
- kontynentalny suchy,
- kontynentalny wybitnie suchy,
- kontynentalny skrajnie suchy.
Strefy umiarkowanie chłodne obejmują zaś typy:
- morski,
- chłodny,
- przejściowy,
- kontynentalny,
- wybitnie kontynentalny,
- skrajnie kontynentalny.
pixabay.com
Bibliografia
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996;
- Aulay Mackenzie, Andy S. Ball, Sonia R. Virdee; “Ekologia. Krótkie wykłady”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015;
- Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. V”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IX Ziemia”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997.;
- promil
