Budowa liści
Liście pełnią przede wszystkim funkcję odżywczą, dlatego ich powierzchnia jest odpowiednio duża – ma za zadanie pochłonąć jak najwięcej światła słonecznego, potrzebnego do przeprowadzenia procesu fotosyntezy i wytworzenia substancji odżywczych. Większość liści składa się z blaszki liściowej osadzonej na łodydze. Liść może wyrastać bezpośrednio z blaszki lub być z nią połączony ogonkiem liściowym. U poszczególnych gatunków roślin, blaszka liściowa bywa wzmocniona u nasady przez pochwę liściową, która może pełnić funkcje ochronne lub asymilacyjne. Podobne funkcje pełnią również przylistki, wykształcające się po obu stronach ogonka liściowego lub u nasady liścia siedzącego. Z kolei u roślin tropikalnych pojawiają się wylistki umieszczone na drugim końcu liścia, mające za zadanie odprowadzić z niego nadmiar wody.
Anatomia liścia. Legenda: 1) kutykula, 2) górna epiderma, 3) miękisz palisadowy, 4) miękisz gąbczasty, 5) dolna epiderma, 6) szparka, 7) komórki szparkowe, 8) wiązka przewodząca. Źródło: Wikipedia
Inne procesy w życiu rośliny, w których uczestniczą liście:
- transpiracja – parowanie wody,
- gutacja – wydzielanie kropel wodnych roztworów związków organicznych,
- wymiana gazowa.
Ponieważ główna rola liścia to udział w procesie fotosyntezy, jego budowa również jest tym zdeterminowana. Liść budują trzy rodzaje tkanek. Najbardziej zewnętrzną, która okrywa go od góry, jak i od dołu jest epiderma. Zewnętrzną część epidermy pokrywa dodatkowo wytwarzająca woski i pektyny katykula. Sama epiderma często wykształca delikatne włoski i zawiera (od góry lub od dołu) aparaty szparkowe, służące do wymiany gazowej. Wiele gatunków posiada epidermę wielowarstwową, która służy ochronie liści (a zarazem całej rośliny) oraz magazynuje wodę.
Kolejną tkanką budującą liść jest mezofil, stanowiący także główny element w tkance podstawowej liści zielonych. W skład mezofilu wchodzi głownie miękisz asymilacyjny.
By Jon Sullivan (PdPhoto) [Public domain], via Wikimedia Commons
Rodzaje liści według różnych kryteriów podziału
Tak samo jak pod względem typu nasady, liście różnią się również sposobem rozmieszczenia na łodydze, czyli tzw. ulistnieniem (filotaksja). Wyróżniamy liście:
- skrętoległe: linia łącząca nasady liści biegnie po łodydze tworząc spiralę. Liście wyrastają pojedynczo z jednego punktu (węzła) i mogą pojawiać się naprzemiennie tworząc dwa rzędy. W tym ostatnim przypadku mówimy o ulistnieniu naprzemianległym, które pozostaje formą ulistnienia skrętoległego;
- naprzeciwległe: z jednego węzła wyrastają dwa liście. Liście wzdłuż całej łodygi rosną symetrycznie;
- nakrzyżległe: z jednego węzła wyrastają dwa liście, tyle że pojawiają się one naprzemiennie w przeciwnych kierunkach – oś każdej pary liści jest ustawiona pod kątem 90 stopni względem par poniżej i poniżej;
- okółkowe: z jednego węzła wyrasta kilka liści.
Legenda: a. skrętoległe, b. nakrzyżległe, c. naprzeciwległe, d. okółkowe.. By Nova (Own work) [GFDL or CC BY 3.0], via Wikimedia Commons
Liście dzielimy również na proste i złożone. Liście proste posiadają jedną blaszkę liściową, liście złożone mają wiele blaszek liściowych, osadzonych na jednej, wspólnej osi. Dzielą się one dodatkowo na dłoniasto złożone, pierzasto złożone, przerywano pierzaste i wielokrotnie złożone (poszczególne typy mają dodatkowo swoje podtypy, np. trójlistkowe czy parzystopierzaste).
Najbardziej zróżnicowany podział liści odnosi się do ich kształtu.
W związku z tym wyróżniamy liście:
- lancetowate,
- klinowa,
- trójkątne,
- igłowate,
- nitkowate,
- szczeciniaste,
- równowąskie,
- łopatkowate,
- rombowate,
- okrągłe,
- tarczowate,
- jajowate,
- eliptyczne,
- sercowate,
- nerkowate,
- oszczepowate,
- strzałkowate.
Ostatnie cztery rodzaje wyróżniamy ze względu na kształt i rodzaj nasady blaszki liściowej.
Wikipedia
Stanowi to o kolejnym podziale liści na:
- liście asymilacyjne: tzw. listowie lub liście właściwe przeprowadzające proces fotosyntezy;
- liście zarodkowe: powstają w zarodkach roślin nasiennych i odżywiają roślinę, gdy wykiełkuje;
- liście dolne: tzw. liście młodociane, rozwijające się po liściach zarodkowych;
- liście kwiatowe: stanowią część kwiatów. Tworzą okwiat lub działki kielicha i płatki korony;
- liście przykwiatowe: wyrastają poniżej kwiatów, u jego podstawy;
- liście pąkowe: przekształcają się w łuski pąkowe. Chronią zawiązki kwiatów.
liście asymilacyjne buka/Pixabay.com
Bibliografia
- Zygmunt Hejnowicz; “Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
- Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski; “Botanika T.1. Morfologia”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VI ”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- Jan Kopcewicz, Stanisław Lewak (red.); “Fizjologia roślin”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002;
- promil
