Definicja pojęcia:

tkanka

Tkanka – zespół podobnych komórek przystosowanych, dzięki odpowiednim modyfikacjom strukturalnym, do pełnienia wspólnie specyficznej funkcji w organizmie. Różne tkanki łączą się ze sobą tworząc narządy (organy).

Każda tkanka składa się z komórek o charakterystycznej wielkości, kształcie i rozmieszczeniu. Nauka, która się tym zajmuje to histologia.
  1. Tkanka – wiele komórek
  2. Geneza powstania tkanek
  3. Tkanki zwierzęce
  4. Tkanki roślinne
  5. Tkanka podstawowa

Tkanka – wiele komórek

W świecie ożywionym istnieją organizmy jednokomórkowe, czyli takie, które składają się zaledwie z jednej komórki. Drugą grupę organizmów stanowią wielokomórkowce, nazywane inaczej zwierzętami lub roślinami wyżej uorganizowanymi. Jak sama nazwa wskazuje są one zbudowane z wielu komórek, które dodatkowo mogą znacząco różnić się od siebie tak, że pogrupowano je w rodzaje. Zespoły komórek podobnych do siebie nazywa się tkankami.

W świecie biologii panuje przekonanie, że organizmy wielokomórkowe powstały na skutek bliskiego kontaktu komórek potomnych powstałych w trakcie podziałów. Gromadzenie się w większe skupiska miałoby ułatwiać utrzymanie się w toni wodnej, a także zapewnić ochronę przed wchłonięciem przez inne organizmy.

W pierwszej fazie rozwoju organizmu, podziały mitotyczne pojedynczej komórki prowadzą do powstania masy komórek względnie jednakowych. Natomiast później następuje proces tak zwanego różnicowania komórek – przybierają one określoną strukturę, co daje im możliwość pełnienia specyficznej funkcji, biorąc pod uwagę także odpowiednie rozmieszczenie w organizmie.

Geneza powstania tkanek

Początek ewolucyjnego procesu specjalizacji na tkanki szacuje się na około 3 mld lat temu.

W rozwoju osobniczym zwierzęta przechodzą po kolei pewne stadia, zaczynając od moruli. Kolejnym etapem jest stadium blastuli, gdzie pojawia się podział komórek na pierwsze tkanki, tak zwane listki zarodkowe. Zewnętrzna otaczająca ciało ektoderma i wewnętrzna endoderma, tworząca przewód pokarmowy – to budowa charakterystyczna dla niższych zwierząt, np. jamochłonów.

Specjalizacja komórek organizmu i określony podział pracy pomiędzy nimi to efekt wielowiekowej ewolucji, przyjmującej różnorakie kierunki w świecie roślin i zwierząt. Dzięki temu możliwa jest dużo większa sprawność poszczególnych organizmów, jednakże umacnia się także zależność między pewnymi częściami ciała. W wielu wypadkach uszkodzenie małego fragmentu może skutkować śmiercią organizmu.

Przykład:
kolonia identycznych komórek (osobników) z czasem różnicuje się w komórki produkujące gamety oraz nieco odmienne, dostarczające pokarmu. Taki podział obserwujemy w przypadku organizmu nazwanego toczkiem (Volvox).
Zielenica o nazwie rodzajowej Volvox stanowi ciekawy przykład skupiska komórek roślinnych, źródło: shutterstock

Tkanki zwierzęce

1.    Nabłonkowa

Jej komórki są ściśle spojone ze sobą, otoczone cienką warstwą substancji międzykomórkowej. Występuje na zewnątrz – jej komórki pokrywają powierzchnię ciała, a także wewnątrz – wyściełają jamy, przewody i naczynia. Wszystkie substancje wnikające do ciała lub je opuszczające mają kontakt z nabłonkiem, pełni on głównie funkcję przemieszczania substancji. Podział ze względu na kształt i ułożenie komórek:
  • nabłonek płaski – bardzo cienkie, spłaszczone, płytkowate komórki; wyścieła jamę ciała, pokrywa organy wewnętrzne, tworzy krezkę;
  • nabłonek sześcienny – komórki mają postać sześcianów; wyścieła kanaliki nerkowe;
  • nabłonek walcowaty (cylindryczny lub pryzmatyczny) – komórki wydłużone, tworzą warstwy, wyścieła przewód pokarmowy zwierząt;
  • nabłonek wielowarstwowy – składa się z trzech rodzajów nabłonka – płaskiego, sześciennego oraz walcowatego; zewnętrzna część skóry człowieka to nabłonek płaski wielowarstwowy;
  • nabłonek migawkowy – komórki posiadają rzęski, czyli ruchliwe wypustki cytoplazmy, wyścieła odcinki przewodu oddechowego, np. tchawicę,
  • wyróżnia się także nabłonek gruczołowy i rozrodczy.
2.    Podporowa

Jej zadaniem jest podtrzymywanie oraz łączenie różnych części ciała. Wytwarzają duże ilości substancji międzykomórkowej, w której rozproszone są dojrzałe komórki. Występują rodzaje:
  • tkanka łączna włóknista – łączy skórę z mięśniami, mięśnie z kośćmi, pokrywa naczynia krwionośne, charakterystyczny dla niej jest kolagen – główny składnik włókien klejodajnych (białych i żółtych); zmodyfikowaną formą tej tkanki jest tkanka tłuszczowa;
  • tkanka chrzęstna (chrząstka) – jej substancja międzykomórkowa składa się głównie z glikoproteidów, stanowi twardy i elastyczny materiał, występuje na końcach kości, w nosie i uchu, chrząstka może stopniowo przeobrażać się w kość;
  • tkanka kostna – charakterystyczna dla kręgowców, łącznie z tkanką chrzęstną tworzy szkielet organizmu, bogata w sole wapnia, co nadaje jej twardość i sztywność.

3.    Mięśniowa

Posiada unikalną zdolność kontrakcji, czyli kurczenia się, dzięki obecności włókien mięśniowych (ich nazwa to miofibrylle). Występują trzy rodzaje:
  • t. m. gładka – występuje w narządach wewnętrznych, naczyniach krwionośnych i przewodach;
  • t. m. poprzecznie prążkowana (szkieletowa) – związana z kośćmi, stanowi większość masy tkanek (potocznie używa się słowa „mięso”);
  • t. m. sercowa – buduje ściany serca.

4.    Nerwowa

Składa się z komórek zwanych neuronami, które są wysoce wyspecjalizowane. Posiadają cechy pobudliwości i przewodnictwa, a więc potrafią odbierać bodźce i przewodzić je dalej (impuls) do różnych części ciała. Ich funkcja to koordynacja czynności organizmu, zapewnienie kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym, a także możliwość uczenia się.

5.    Krew

To tkanka płynna. Jej substancja międzykomórkowa nosi nazwę osocza. W osoczu zawieszone są trzy typy komórek:


  • krwinki czerwone (erytrocyty),
  • krwinki białe (leukocyty),
  • płytki krwi (trombocyty).
Tkanka mięśniowa gładka, poprzecznie prążkowana i serca. źródło: shutterstock

Tkanki roślinne

Przede wszystkim nie są one tak wyraźnie wyodrębnione jak tkanki zwierzęce. Główny podział obejmuje dwie grupy tkanek:
  • tkanki twórcze (merystemy) – komórki są zdolne do podziałów, ulokowane w miejscach wzrostu rośliny na długość (merystem wierzchołkowy pędu i korzeni) lub na grubość (merystemy boczne, w zdrewniałych pędach i korzeniach), mogą wykazywać chwilowe braki aktywności, jednakże mają charakter komórek embrionalnych;
  • tkanki stałe – w pełni wykształcone, utworzone przez tkanki twórcze, dzielą się na trzy grupy: parenchymę, kolenchymę i sklerenchymę.

Organy roślinne są zbudowane z trzech typów tkanek:
  • okrywająca (epiderma),
  • przewodząca (ksylem i floem),
  • podstawowa.

Tkanki podstawowe występują pod epidermą i pełnią ważne funkcje, między innymi nadają roślinom wytrzymałość mechaniczną.
Przekrój przez liść, łodygę i korzeń obrazuje rozmieszczenie wyspecjalizowanych komórek, źródło: shutterstock

Tkanka podstawowa

  1. Parenchyma (miękisz) – najprostsza strukturalnie, najobficiej występująca, łatwo ją rozpoznać  dzięki temu, że zawiera tzw. żywą treść, komórki o cienkich ścianach wykazują się stanem funkcjonalnej aktywności. Badając ewolucję świata roślinnego wysnuto wniosek, że parenchyma jest tkanką wyjściową dla wszystkich innych rodzajów tkanek. Pełni między innymi funkcję w podtrzymywaniu łodygi oraz funkcję spichrzową (magazynuje cukier i skrobię).
  2. Kolenchyma (zwarcica) – zwarta, bez przestworów międzykomórkowych, mniej rozpowszechniona, rozwija się najsilniej w szybko rosnących częściach roślin, np. ogonki liściowe. Zwykle zawierają protoplasty i funkcjonują jako komórki żywe. Pełnią funkcję wzmacniającą.
  3. Sklerenchyma (twardzica) – komórki posiadają silnie zgrubiałe wtórne ściany komórkowe, co odznacza się wyjątkową twardością. Posiadają ważne funkcje zarówno jako komórki żywe i martwe, przede wszystkim mają wzmacniać roślinę. Przyjmują wielorakie formy, często nazywane są komórkami kamiennymi. Przykłady: miąższ owocu gruszki, komórki włókien drzewnych, łupina nasienna jabłoni, stwardniała warstwa w pestce czereśni, skorupa orzecha włoskiego.  




Bibliografia

  1. C. A. Villee; “ „Biologia”, Wydanie VIII według VII wydania amerykańskiego”; Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1987;
  2. W. H. Johnson, L. E. DeLanney, T. A. Cole; “Podstawy biologii ”; Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1975;
  3. pod red. M. Krzywda-Pogorzelskiego; “Encyklopedia PWN: Biologia. Spojrzenie na życie i biosferę”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
  4. A. J. Lack, D. E. Evans; “Krótkie wykłady: Biologia roślin; Przekład zbiorowy pod redakcją Przemysława Wojtaszka i Adama Woźnego”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005;
  5. K. Sembrat ; “Histologia porównawcza zwierząt. Tom I”; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.1
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź