Zespół jelita drażliwego – objawy, przyczyny i leczenie zespołu jelita drażliwego

Zespół drażliwego jelita (IBS, z ang. Irritable Bowel Syndrom), to nie tyle choroba, co grupa dolegliwości, które dotykają coraz większej liczby ludzi na całym świecie. Uważa się, że jest to jedno z najczęstszych zaburzeń układu pokarmowego, choć w różnych krajach bywa różnie definiowane, a niektórzy wręcz sugerują, że zostało sztucznie ukute przez producentów leków i suplementów! Trudno jednak powiedzieć to osobom, które latami borykają się z symptomami typowymi dla zespołu drażliwego jelita.

1. Objawy zespołu jelita drażliwego
2. Przyczyny zespołu jelita drażliwego
3. Zagrożenia i komplikacje związane z zespołem jelita drażliwego
4. Domowe sposoby leczenia objawów zespołu drażliwego jelita
5. Kiedy należy udać się do lekarza?
6. Leczenie i prognozy dla zespołu jelita drażliwego

Próbę oficjalnego naukowego scharakteryzowania zespołu drażliwego jelita podejmowano już kilkakrotnie i stąd różnice w kryteriach diagnozy. Po raz pierwszy w Manning w 1978 r. przyjęto definicję mówiącą o tym, że aby stwierdzić u pacjenta zespół jelita drażliwego należy zidentyfikować u niego przynajmniej dwa z listy typowych objawów, do których zaliczono m.in. rozdęcie brzucha, ból przy wypróżnianiu czy uczucie niekompletnego wypróżnienia. W ciągu kolejnych dekad kryteria te zmieniano kilkakrotnie i stąd mówimy o kryteriach z Rzymu I, II, III i IV. W zależności od obranej definicji szacuje się, że w skali globalnej problem może dotyczyć nawet 11% populacji (Canavan i in., 2014), przy czym np. we Francji i Włoszech utrzymuje się poniżej 10%, zaś w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii przekracza nawet 20%!

Objawy zespołu jelita drażliwego

Zgodnie z kryteriami z Rzymu IV sformułowanymi w 2016 r., aby stwierdzić u pacjenta zespół drażliwego jelita, musi być spełniony warunek nawracającego bólu brzucha pojawiającego się minimalnie jeden dzień w tygodniu przez okres ostatnich trzech miesięcy w połączeniu z jednym z poniższych symptomów:

• związku bólu brzucha z wypróżnianiem,
• zmiany w częstotliwości wypróżniania,
• zmiany w konsystencji lub wyglądzie stolca.

Dodatkowo za ważne wskaźniki uważa się nadmierne wydzielanie śluzu widoczne w stolcu, wzdęcie, czyli obiektywne lub subiektywne poczucie rozdęcia brzucha. Generalnie, ludzie, u których diagnozuje się zespół jelita drażliwego, skarżą się często na przeplatające się epizody zaparcia połączone z wrażeniem niepełnego wypróżnienia oraz wodniste, naglące biegunki. Może się oczywiście zdarzyć, że u danego człowieka występuje tylko jeden z tych problemów.

Sam ból kojarzony jest najczęściej ze skurczami i pojawia się zwykle po konsumpcji pokarmu lub napoju, podczas gdy po wizycie w toalecie może ustępować. Chorzy odnotowują też „dobre dni”, gdy objawy są nieobecne lub mało problematyczne, oraz epizody wyraźnego zaostrzenia. Niestety, nie dysponujemy żadnym testami, które potwierdzałyby zespół jelita drażliwego, więc diagnozę stawia się wyłącznie na podstawie symptomów i, jak się łatwo domyśleć, może być ona łatwo mylona z innymi problemami gastrycznymi. Kompleksowe badanie gastrologiczne powinno więc obejmować również testy na alergie pokarmowe, kolonoskopię lub USG oraz badanie kału, aby wykluczyć inne przyczyny dolegliwości.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Zespół drażliwego jelita nie tylko nie jest dokładnie i precyzyjnie zdefiniowany, ale nie znamy również jego bezpośredniej przyczyny. Sugeruje się jednak, że poważną rolę w rozwoju zespołu jelita drażliwego odgrywają nieprawidłowości w kurczeniu się mięśni gładkich kontrolujących perystaltykę jelit. Zbyt silne i długie skurcze mogą powodować biegunkę i wzdęcia, podczas gdy zbyt słabe,  zaparcia. Ponadto wskazuje się, że dolegliwości mogą być skutkiem zaburzeń nerwów związanych z układem pokarmowym, które w nieprawidłowy sposób koordynują sygnały przesyłane z mózgu do jelit.

Wśród hipotez o przyczynach zespołu jelita drażliwego pojawia się również teoria o przebytych infekcjach układu pokarmowego oraz zmianach w mikroflorze bakteryjnej jelit. Wreszcie, winy upatruje się również w stresie, zwłaszcza przeżytym we wczesnym dzieciństwie. Sam stres uważany jest także za czynnik zaostrzający symptomy zespołu jelita drażliwego – wielu ludzi czuje się wyraźniej gorzej w okresach emocji i podenerwowania. Nie wiadomo wreszcie, jaką rolę w prowokowaniu epizodów jelitowych odgrywa jedzenie. Według wielu źródeł nasilenie objawów bywa skorelowane z konsumpcją takich pokarmów jak cytrusy, nabiał, pszenica, warzywa strączkowe, a także napojów gazowanych. U każdego człowieka owym bodźcem może być jednak inny składnik jadłospisu.

Na zespół jelita drażliwego najczęściej cierpią młode kobiety, a także osoby, w których rodzinie występują podobne przypadki, jak również ludzie cierpiący na zaburzenia psychiczne typu depresja czy nerwica.

Zagrożenia i komplikacje związane z zespołem jelita drażliwego

Zespół drażliwego jelita sam w sobie nie stanowi poważnego zagrożenia dla życia ani zdrowia. Jego uciążliwość wiąże się przede wszystkim z dyskomfortem, jaki powoduje w codziennym życiu. Bóle brzucha oraz biegunki i/lub zaparcia mogą utrudniać wykonywanie obowiązków i zniechęcać chorych do udziału w życiu towarzyskim. W efekcie zespół jelita drażliwego przekłada się czasem na pogorszenie zdrowia psychicznego, co z kolei może zaostrzać dolegliwości jelitowe – to błędne koło jest wówczas trudne do przerwania.

Dodajmy, że chroniczne zaparcia mogą również prowadzić do rozwoju hemoroidów – kolejnego problemu, który pogarsza jakość życia.

Domowe sposoby leczenia objawów zespołu drażliwego jelita

Z obserwacji wynika, że zmiany w stylu życia, a zwłaszcza jadłospisie, mogą pozytywnie wpłynąć na przebieg zespołu jelita drażliwego, redukując konieczność leczenia farmakologicznego. Problemu nie da się bowiem definitywnie wyleczyć  - chodzi raczej o to, aby złagodzić przykre objawy. Kluczowe w tym zakresie jest zidentyfikowanie czynników, które wywołują u nas zaostrzenie zespołu jelita drażliwego i aktywne ich unikanie – czy będą to określone pokarmy czy stres. U niektórych pacjentów dobre efekty daje wykluczenie z diety produktów wzdymających, glutenu a także prostych cukrów obecnych np. w owocach. Co ciekawe, nie musisz mieć wcale alergii, aby negatywnie reagować na określone białka czy węglowodany!

Ogólne zalecenia dietetyczne promują posiłki bogate w błonnik (zwłaszcza w przypadku chronicznych zaparć) oraz probiotyki. Poza tym sugeruje się przyjmowanie częstych acz małych posiłków, jedzenie ich w spokoju i bez pośpiechu, a idealnie również ograniczanie napojów kofeinowych oraz dań smażonych i pikantnych. Bardzo korzystne wydają się natomiast takie zioła i przyprawy jak rumianek, mięta i imbir.

Dla zredukowania nasilenia symptomów istotny jest również regularny wysiłek fizyczny, który nie tylko zapobiega zaparciom i wpływa na pracę mięśni wewnętrznych, ale także pomaga radzić sobie ze stresem. Dobre efekty w tym zakresie przynosi również medytacja, relaksacja oraz psychoterapia, zwłaszcza w przypadku poważniejszych problemów lękowych czy depresyjnych bądź traumatycznych doświadczeń z przeszłości. Wreszcie, zaskakująco dobre rezultaty przynosi suplementacja magnezem z witaminą B6 – nie tylko redukuje on skurcze mięśni, ale także łagodzi zaparcia i stany nerwicowe.

Kiedy należy udać się do lekarza?

Większość z nas może cierpieć na zespół jelita drażliwego przez długie lata, traktując dolegliwości jako specyficzną „urodę”.  Jeśli Twoje symptomy odpowiadają wspomnianymi powyżej, możesz podejrzewać u siebie zespół drażliwego jelita, ale niekoniecznie musisz szukać pomocy lekarskiej – najpierw warto wypróbować wspomniane wyżej metody. Tym niemniej, każdy kto uważa, że ma zespół jelita drażliwego powinien niezwłocznie udać się do lekarza, jeśli odnotuje:

• wyraźny i pogłębiający się spadek masy ciała nie związany z umyślnym odchudzaniem;
• biegunkę pojawiającą się w noc;
• krew w stolcu lub krwawienie z odbytu;
• objawy wskazujące na anemię (bladość, zadyszkę, zmęczenie);
• wymioty o niewyjaśnionej przyczynie;
• trudności w połykaniu;
• chroniczny ból, który nie ustępuje po wypróżnieniu lub oddaniu gazów.

Powyższe symptomy mogą być mylnie interpretowane jako zespół jelita drażliwego będąc w rzeczywistości związane z poważniejszym schorzeniem, łącznie z nowotworem jelita grubego.

Leczenie i prognozy dla zespołu jelita drażliwego

W przypadku stwierdzonego zespołu drażliwego jelita, który nie reaguje na zmiany w stylu życia, pacjentom sugeruje się często stosowanie leków ograniczających spastyczność jelit, antydepresantów, a nawet środków przeciwbólowych. Doraźnie dopuszcza się również korzystanie z środków przeczyszczających lub leków przeciwbiegunkowych – w zależności od aktualnej potrzeby. Istnieją też specyficzne preparaty przepisywane na zespół jelita drażliwego i wpływające na pracę mięśni gładkich jelit, stopień zatrzymywania wody, a także bakterie zasiedlające błonę śluzową jelit. W ramach przyszłościowych terapii mówi się również o przeszczepie mikrobioty kałowej pozyskanej od zdrowych dawców.Ogólnie rzecz biorąc, zespół drażliwego jelita daje się skutecznie kontrolować, polepszając wyraźnie jakość życia pacjenta. Nie można oczywiście zagwarantować, że dolegliwości nie powrócą ponownie w niesprzyjających okolicznościach, ale im więcej wiemy o swoich własnych reakcjach i symptomach, tym łatwiej jest osiągać stan zdrowej normalności.

Bibliografia

1. Priya Oka i in.; “Global prevalence of irritable bowel syndrome according to Rome III or IV criteria: a systematic review and meta-analysis”; data dostępu: 2021-06-11
2. Caroline Canavan i in.; “The epidemiology of irritable bowel syndrome”; data dostępu: 2021-06-11
3. Camille Noe Pagán; “9 IBS Myths, Debunked”; data dostępu: 2021-06-11
4. Massimo Bellini i in.; “Irritable bowel syndrome: A disease still searching for pathogenesis, diagnosis and therapy”; data dostępu: 2021-06-11
5. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases; “Irritable Bowel Syndrome”; data dostępu: 2021-06-11
6. Jennifer K. Lehrer; “What is the Rome IV criteria for diagnosis of irritable bowel syndrome (IBS)?”; data dostępu: 2021-06-11