Po co nam grasica, czyli znikający narząd, który chroni przed rakiem

Powszechna znajomość ludzkiej anatomii jest dość zdawkowa i nie obejmuje wielu fascynujących narządów, których funkcje wciąż zaskakują naukowców. Grasica jest doskonałym przykładem takiego cichego bohatera, który chroni nasze zdrowie. Większość z nas nie ma przy tym nawet pojęcia, gdzie jest położona ani do czego służy. Najnowsze badania rzucają ciekawe światło na znaczenie grasicy. 

Glandula thymus to łacińskie określenie, pod jakim grasicę znają medycy. Samo słowo „thymus” zaczerpnięte jest jednak ze starożytnej greki, w której oznaczało „serce, duszę, pożądanie”. Antyczni w swoim nazewnictwie kierowali się wyłącznie położeniem tajemniczego narządu, gdyż jego funkcje nie były im faktycznie znane. Dopiero w XX w. grasica doczekała się prawdziwego odkrycia.

Co to jest grasica i gdzie się znajduje?

Grasica jest gruczołem stanowiącym część naszego układu odpornościowego. Położona jest za mostkiem, w przedniej części klatki piersiowej, i wyciąga się pionowo w górę, w kierunku szyi. Składa się z dwóch płatów złączonych po środku i otoczona jest torebką łącznotkankową. Każdy z płatów zbudowany jest zewnętrznej kory, bogatej w komórki, oraz rdzenia. Cechą charakterystyczną tego limfatycznego organu są liczne komórki nabłonkowe.

Grasicy nie da się wyczuć przez skórę, gdyż schowana jest za mostkiem. Zaburzenia w jej obrębie bywają jednak odczuwalne w postaci bólu, duszności i wrażenia ucisku w klatce piersiowej.

Rozwój grasicy u płodu rozpoczyna się już w 5 tygodniu ciąży. W kolejnych miesiącach gruczoł rozrasta się i specjalizuje, a w momencie narodzin dziecka ma ok. 4-6 cm długości i 2.5-5 cm szerokości, a waży ok. 25 g.

Podstawowe funkcje grasicy

Grasica jest najbardziej aktywna w okresie wczesnego dzieciństwa. Jeszcze w ciągu życia płodowego zaczyna ona wytwarzać wyspecjalizowane ciałka odpornościowe zwane limfocytami T. Proces ten rozpoczyna się w szpiku kostnym, który produkuje podstawowe białe ciałka krwi. Część z nich wędruje potem do grasicy, gdzie niczym w akademii wojskowej ulega transformacji i wyszkoleniu. Stają się z nich najważniejsi żołnierze naszej wewnętrznej armii.

Dojrzałe limfocyty T wracają do krwiobiegu i przesuwają się węzłów chłonnych, gdzie „stacjonują” w oczekiwaniu na ewentualny atak drobnoustrojów. W czym różnią się od innych białych ciałek? Ich zadaniem jest walka ze ściśle określonymi patogenami, więc są kluczowe dla kształtowania odporności nabytej. W okresie niemowlęcym wszystkie zagrożenia są dla organizmu nowe. Wtedy to limfocyty T reagują na każdy obcy antygen. Jednocześnie zaczynają jednak rozwijać się limfocyty pamięci, które w późniejszym wieku same produkują odpowiednio „uzbrojone” limfocyty T do walki z konkretnymi patogenami.

Grasica jest jednak również ważnym elementem układu endokrynnego. Jako gruczoł wydziela kilka ważnych hormonów odpowiedzialnych zarówno za „szkolenie” limfocytów T, jak i ogólną sprawność systemu odpornościowego. Należą do nich m.in. tymozyna oraz tymulina.

Zanikanie grasicy wraz z wiekiem

Po narodzeniu grasica nadal się intensywnie rozwija i nic dziwnego, bo w okresie wczesnego dzieciństwa jej rola wydaje się być najistotniejsza. Największe rozmiary osiąga przed rozpoczęciem okresu dojrzewania – może wówczas ważyć nawet 50 g. Do tego czasu produkuje prawie wszystkie potrzebne nam limfocyty T, które od tej pory będą się jedynie doskonalić w swojej pamięci i sile reagowania.
Po zakończeniu okresu dojrzewania grasica zaczyna się kurczyć i zanikać. Jej strukturę stopniowo zastępuje tkanka tłuszczowa. Ludzie w wieku około 60 lat mają już za mostkiem niewielki gruczoł o wadze 15 g. Jej aktywność jest wówczas ograniczona do minimum, ale wciąż jeszcze rozwija pojedyncze limfocyty T. Grasica kurczy się nieustannie dalej i w końcu życia jest niewidoczna gołym okiem – obserwuje się ją dopiero za pomocą mikroskopu.

Problemy zdrowotne związane z grasicą

Jak każdy inny narząd w naszym ciele, grasica może podlegać zaburzeniom funkcjonowania i chorobom. Niektóre z nich mają charakter genetyczny i objawiają się już po narodzinach, inne są typowe dla wieku dorosłego.

Przykładem wrodzonego schorzenia grasicy jest zespół Di George’a, wywołany ubytkiem fragmentu ramienia w 22 chromosomie. Zespół ten może dawać różne objawy i powodować ciężką, dożywotnią niepełnosprawność, choć czasami jest praktycznie niezauważalny. Jedną z głównych konsekwencji jest jednak hipoplazja grasicy przekładająca się na ciężkie upośledzenie odporności u dzieci. Choroba dotyczy jednego na 3000-5000 dzieci.

W wieku dorosłym w kurczącej się grasicy mogą też rozwijać się różnego typu zmiany, od cyst wypełnionych płynem po guzy. Te ostatnie mogą, ale nie muszą mieć charakter nowotworowy. Dodajmy, że rak grasicy jest zjawiskiem bardzo rzadkim, ale niestety wyjątkowo agresywnym. Towarzyszą mu często miastenia (osłabienie mięśni szkieletowych), niezdolność do wytwarzania krwinek czerwonych oraz ciężkie niedobory przeciwciał.

Niepokojące objawy, które powinny skłonić do wizyty u lekarza celem kontroli grasicy obejmują ból w górnej części klatki piersiowej, uciążliwy kaszel, trudności w oddychaniu, chrypę, a także opuchliznę twarzy, szyi i ramion.

Bez grasicy żyje się krócej!

Świadomość malejącej roli grasicy w wieku dorosłym była przyczyną, dla której lekarze przez długie lata dość swobodnie praktykowali chirurgiczne usuwanie „niepotrzebnego” organu. Powodem do zabiegu mogły być zarówno zdiagnozowane zmiany w gruczole, jak i zwykła „wygoda” – grasica broni dostępu do klatki piersiowej i może być przeszkodą w wielu złożonych operacjach.

Przez wiele lat uważano, że usunięcie grasicy w wieku dorosłym nie ma żadnego wpływu na stan zdrowia. Badanie opublikowane w 2023 r. w periodyku „New England Journal of Medicine” zadało jednak kłam temu twierdzeniu. Po przebadaniu 1400 osób, którym w latach 1993-2000 usunięto grasicę, okazało się, że podlegały one znacznie wyższemu ryzyku rozwoju raka i śmierci. W porównaniu z grupą kontrolną, która również przeszła operację klatki piersiowej, ale bez usuwania grasicy, śmiertelność po 5 latach była nawet 2,5 razy wyższa.

Autorzy badania twierdzą, że grasica ewidentnie ma znaczenie nawet w wieku dorosłym, a jej brak może poważnie zaburzyć czynność układu odpornościowego. Pacjenci po zabiegu oprócz zagrożenia nowotworami okazali się być również bardziej podatni na rozwój schorzeń autoimmunologicznych. Proces ten nie jest do końca wyjaśniony i skrywa wciąż zagadki dla medycyny. Jedno jest wszak pewne – grasicy nie należy lekceważyć!