Bieługa (Huso huso)

Biologia

Bieługa to jedna z największych i najbardziej spektakularnych ryb świata. Jest również rybą najcenniejszą – kilogram kawioru (czyli solonych jaj bieługi) jest wart 8000-12000 dolarów. Jak można się z tego domyślić, bieługa jest gatunkiem krytycznie zagrożonym wyginięciem (status CR na Czerwonej Liście IUCN). Większość spokrewnionych z bieługą ryb z rodziny jesiotrowatych jest obecnie w różnym stopniu zagrożona wyginięciem. Prawie wszystkie te ryby posiadają cechy, które znacznie utrudniają im przetrwanie w dzisiejszym świecie – a u bieługi cechy te są najsilniej zaznaczone. Po pierwsze, jesiotrowate osiągają duże rozmiary, rosną wolno i żyją bardzo długo (bieługa dojrzewa w wieku 10-18 lat, a żyje ponad 100!). Z tego powodu nie mogą odbudować swojej liczebności, jeśli są zbyt intensywnie poławiane przez rybaków. Po drugie, chociaż większość życia spędzają w morzu, to aby się rozmnażać, wędrują setki kilometrów w górę rzek (bieługa wędruje najdalej, może to być ponad 1000 kilometrów!). W dzisiejszych czasach właściwie na każdej dużej rzece w pewnym miejscu znajduje się zapora, która uniemożliwia dalszą wędrówkę i odcina dostęp do miejsc rozrodu. Po trzecie, zarówno ich mięso, jak i jaja są bardzo smaczne i osiąga wysokie ceny. Z tego powodu nawet gdy w danym miejscu jesiotry są już wymierające, wciąż (również nielegalnie) poławia się je dla zysku. W ciągu ostatnich 30 lat światowa populacja bieługi spadła o 80-90%. Ryba ta nie rozmnaża się już w dawniej najważniejszych dla niej rzekach – Dunaju i Wołdze, gdyż zbudowane w latach 70. zapory uniemożliwiają jej wędrówkę. W ramach działań „ratunkowych” podchodzące pod tamy olbrzymie ryby odławia się i pobiera ich jaja, z których część sprzedaje się na kawior, a część odchowuje się w sztucznych warunkach i wypuszcza się narybek z powrotem do rzeki. Obecnie większość żyjących dziko bieług pochodzi właśnie z takiego sztucznego wychowu. Presja nielegalnych połowów jest jednak tak duża, że nie spotyka się już bieług, które miałyby szansę podejść do rozrodu więcej niż raz. Dzięki sztucznemu odchowowi bieługa jako gatunek jest w stanie „sztucznego podtrzymywania życia”, ale jest bardzo duże ryzyko, że gatunek wyginie w ciągu najbliższych kilkunastu-kilkudziesięciu lat.

Występowanie

Bieługa pierwotnie występowała w morzach: Czarnym, Kaspijskim i Azowskim, rzadko pojawiając się też w Adriatyku. Populacja z Morza Czarnego rozmnażała się w górnym i środkowym Dunaju i jego dopływach (np. Morawie), ale przez budowę olbrzymiej tamy – tzw. Żelaznej Bramy (Rumunia/Serbia) dunajskie bieługi zostały skazane na zagładę. Żyjące w Morzu Kaspijskim bieługi wędrowały w górę Wołgi – budowa tamy w rosyjskim Wołgogradzie również doprowadziła do zniszczenia tej populacji. Obecnie jedyną dużą rzeką, w której bieługa może swobodnie się rozmnażać, jest płynąca przez Kazachstan i Rosję rzeka Ural. Bieługi są tam legalnie poławiane, ale badania naukowe wskazują, że odławia się ich tam 5 razy więcej niż ilość umożliwiającą utrzymanie się stabilnej populacji. Okazjonalnie bieługi wchodzą również do niektórych rzek w Iranie, Turcji i Azerbejdżanie. W Adriatyku ostatni raz bieługę spotkano w roku 1972.

Budowa zewnętrzna

Bieługa osiąga maksymalny rozmiar do 6 metrów długości i 1220 kilogramów wagi. Tak duże ryby spotykało się w przeszłości, liczyły sobie zapewne ponad 100 lat. Obecnie większość dorosłych bieług ma około 2 metrów długości, nie przekraczając masy 300 kilogramów. Bieługa, tak jak i inne ryby z rodziny jesiotrowatych, pokrojem ciała przypomina bardziej rekina niż typową rybę promieniopłetwą. Przód głowy jest wydłużony w długi ryj (rostrum), a otwór gębowy znajduje się na spodzie głowy. Przed otworem gębowym bieługi znajdują się dwie pary wąsików, na których znajdują się m.in. receptory smaku. Ciało bieługi jest wydłużone i wrzecionowate. Skóra jest pokryta mikroskopijnymi „ząbkami” (podobnie jak u rekinów), a widoczne gołym okiem łuski mają formę dużych, kostnych płytek ułożonych w rzędy: wzdłuż grzbietu, wzdłuż linii nabocznej i wzdłuż brzucha. U dorosłych bieług płytki stopniowo zanikają i u dużych ryb są prawie niewidoczne.

Biologia

Bieługa spędza większość dorosłego życia w morzu. W przeciwieństwie do innych jesiotrów, które żerują głównie przy dnie, bieługa spędza dużo czasu pływając w toni. Bieługa żywi się przede wszystkim mniejszymi od siebie rybami, np. śledziami, szprotami i flądrami. Bardzo duże osobniki są w stanie upolować nawet fokę. Bieługi osiągają dojrzałość płciową w wieku 10-15 (samce) lub 15-18 (samice) lat. Dojrzałe płciowo osobniki raz na 3 do 7 lat (obecnie zazwyczaj tylko raz w życiu, ze względu na dużą presję rybaków) wędrują w górę wielkich rzek, aby się rozmnożyć. Wędrówka rozpoczyna się na wiosnę lub jesienią (w przypadku wędrówki jesiennej, ryby spędzają zimę w najgłębszych partiach rzeki, i podchodzą do rozrodu na wiosnę). Bieługi są w stanie przepłynąć 1000-1500 kilometrów wzdłuż rzeki (obecnie rzadko mają taką możliwość ze względu na istnienie zapór) i wędrują najdalej ze wszystkich jesiotrów. Tarło ma miejsce na głębokości 10-15 metrów, na żwirowym podłożu. Samica składa co najmniej kilkaset tysięcy jaj (nawet do kilku milionów). Przyklejone do podłoża jaja bieługi rozwijają się przez ok. 2 tygodnie, po czym wykluwają się z nich 1-centymetrowe larwy. Po zużyciu pozostałego wewnątrz ich ciał żółtka, rozpoczynają żerowanie na drobnych bezkręgowcach. Zaczynają też spływać z biegiem rzeki do morza – mogą pokonywać nawet 60 kilometrów dziennie. Młode bieługi zaczynają polować na inne ryby już po osiągnięciu 20 centymetrów długości. Żyjące w Morzu Kaspijskim bieługi odbywają też sezonowe wędrówki związane z temperaturą i obfitością pożywienia – wiosną przebywają przy północnych wybrzeżach morza, a na zimę wędrują na południe, w stronę wybrzeży Iranu.