Dziobowal osobliwy (Mesoplodon mirus)

Biologia

Dziobowal osobliwy, podobnie jak większość przedstawicieli rodziny zyfiowatych (dawniej zwanych po prostu walami dziobogłowymi) jest gatunkiem o bardzo słabo poznanej biologii – przedstawiciele tej rodziny są najmniej poznanymi dużymi zwierzętami na świecie, niektóre gatunki znamy tylko z kilku martwych osobników wyrzuconych na brzeg. Dotyczyło to również dziobowala osobliwego – praktycznie wszystko, co wiadomo o jego biologii, pochodziło z sekcji wyrzuconych na brzeg martwych zwierząt. W ciągu ostatnich kilkunastu lat wzrosła ilość obserwacji żywych osobników tego gatunku, przede wszystkim na Atlantyku – wokół Azorów i Wysp Kanaryjskich. Paradoksalnie, dziobowal osobliwy jest przez to obecnie jednym z lepiej poznanych wali dziobogłowych, chociaż w dalszym ciągu wiemy na jego temat bardzo niewiele (na przykład wciąż nie wiadomo, gdzie dokładnie występuje!). Przyjmuje się, że dziobowal osobliwy nie jest w chwili obecnej zagrożony wyginięciem (status LC na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN) – nie jest i nigdy nie był poławiany przez wielorybników, nie konkuruje również o zasoby pokarmowe z rybakami. Przetrwaniu dziobowala osobliwego mogą zagrażać następujące czynniki: dryfujące, porzucone sieci; dryfujące plastikowe śmieci, które może zjadać, a także mikroplastik obecny w ciałach jego ofiar; coraz większy antropogeniczny hałas w oceanach (wiadomo, że wykorzystanie niektórych rodzajów sonaru podczas manewrów i ćwiczeń wojskowych może powodować masową śmiertelność wali dziobogłowych, w tym – dziobowala osobliwego).

Wygląd

Dziobowal osobliwy jest typowym przedstawicielem swojego rodzaju (dziobowal, Mesoplodon). Podstawowym kryterium umożliwiającym odróżnienie od siebie przedstawicieli tego rodzaju jest kształt i położenie dwóch dużych zębów, wystających z dolnej szczęki u samców (to jedyne zęby u tych zwierząt; samice i młode samce dziobowali są bezzębne). Jak można się łatwo domyślić, zobaczenie takiej cechy na otwartym morzu jest bardzo trudne, więc identyfikacja dziobowali w terenie jest praktycznie niemożliwa. U samców dziobowala osobliwego para zębów znajduje się na samym końcu żuchwy i jest skierowana do przodu, wystając z pyska. Ciało dziobowala osobliwego jest wydłużone, cylindryczne i masywne, z niewielką płetwą grzbietową w 2/3 długości ciała. Płetwy piersiowe również są stosunkowo niewielkie; dziobowale potrafią układać je blisko ciała, tak aby uzyskać prawie idealnie opływowy kształt podczas schodzenia głeboko pod wodę. Na czole, podobnie jak u delfinów, znajduje się wystające zgrubienie nazywane melonem, biorące udział w wydawaniu dźwięków w procesie echolokacji. U dziobowala osobliwego czoło jest nieco bardziej wysklepione, a dziób bardziej wydatny niż u spokrewnionych gatunków (np. najbardziej podobnego dziobowala europejskiego). Dawniej twierdzono, że dziobowal osobliwy ma charakterystyczny układ kolorów na głowie – ciemniejsze okolice oczu i górna szczęka, i jaśniejsze czoło. Nowsze obserwacje pokazują, że u tego gatunku występuje zmienność osobnicza, i znane są też osobniki np. z całym jasnym przodem głowy (jak u spokrewnionej zyfii gęsiogłowej, zwanej też walem Cuviera). Dziobowal osobliwy osiąga długość do 5 metrów długości przy masie do 1400 kilogramów; nowo narodzone cielęta mają ok. 2 metrów długości.

Występowanie

Dziobowal osobliwy występuje w północnym Atlantyku, pomiędzy Ameryką Północną a Europą, na południe sięgając po Wyspy Kanaryjskie. Poza tym wyrzucane na brzeg osobniki znajdowano również na wybrzeżach południowej Brazylii, Afryki, Australii i Nowej Zelandii, co sugerowałoby szerokie rozprzestrzenienie na otwartych wodach południowego Atlantyku, Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Wydaje się, że dziobowali osobliwych brak w ciepłych wodach równikowych; ta przerwa w areale występowania może być równie dobrze spowodowana brakiem obserwatorów w miejscach, w których martwe zwierzęta są wynoszone na brzeg. Dziobowale osobliwe z południa Atlantyku różnią się nieco morfologicznie od zwierząt z północnego Atlantyku; być może stanowią osobny, nie opisany jeszcze gatunek.

Tryb życia

Dziobowal osobliwy żyje na otwartym morzu, w wodach głębszych niż 1000 metrów. Z tego powodu obserwacje żywych osobników najczęściej zdarzają się w miejscach, gdzie blisko lądu znajdują się bardzo głębokie wody (np. wokół Azorów). Tak jak wszystkie wale dziobogłowe, dziobowal osobliwy nurkuje bardzo głęboko i spędza pod wodą dużo czasu; rzadko wyskakuje nad wodę i raczej unika łodzi, dlatego tak rzadko można go zaobserwować. Na ciałach samców często znajdują się blizny – pozostałości po wydłużonych zębach innych samców; poza tym jednak nic nie wiemy o zachowaniach społecznych dziobowali osobliwych.

Odżywianie

Dziobowal osobliwy żywi się przede wszystkim niewielkimi rybami z rodziny świetlikowatych. Ryby te są najliczniejszymi ze wszystkich ryb w oceanie, a żyją w olbrzymich ławicach na głębokości od 300 do 1200 metrów. To właśnie aby dotrzeć do tych zasobów pokarmowych – niedostępnych dla wielu innych waleni, które nie nurkują tak głęboko – dziobowale potrafią schodzić na tak duże głębokości. W żołądkach dziobowali osobliwych z populacji południowych znajdowano również pozostałości głębokowodnych kałamarnic. Tak jak wszystkie dziobowale, dziobowal osobliwy nie łapie swoich ofiar zębami (i tak ich praktycznie nie ma) – za to dzięki umięśnionemu językowi i elastycznemu podgardlu potrafi wytworzyć w jamie ustnej podciśnienie, które zasysa ofiarę prosto do paszczy.

Rozmnażanie i rozwój

Praktycznie nic nie wiadomo o rozmnażaniu i rozwoju dziobowala osobliwego.