Jesiotr zachodni (Acipenser sturio)

Jesiotr zachodni (znany też jako jesiotr właściwy lub po prostu jesiotr) to gatunek długowiecznej ryby, który dawniej zamieszkiwał wszystkie duże rzeki w Europie. Obecnie ostatnia pozostała populacja występuje tylko w dorzeczu Gironde-Garonne-Dordogne we Francji. Jesiotr zachodni jest krytycznie zagrożony w całym swoim zasięgu. Należy do gatunków anadromicznych, co oznacza, że większość życia spędza w wodach słonych, a do rozmnażania przystępuje w wodach słodkich.

Występowanie

Naturalnym siedliskiem jesiotra zachodniego są wybrzeża Europy, z wyjątkiem regionów najbardziej wysuniętych na północ i regionu bałtyckiego. Obecnie stabilną populację można spotkać tylko we Francji.

Wygląd

Jesiotr zachodni jest dużym gatunkiem, maksymalnie może osiągać nawet masę 400 kilogramów i długość 6 metrów. Przeciętna długość wynosi jednak około 1,25 metra. Ciało wydłużone. Grzbiet ma szary kolor z niebieskim lub zielonym połyskiem, brzegi ciała są srebrne, a brzuch biały. Całą ryba jest pokryta tarczkami kostnymi i ganoidalnymi łuskami. Na grzbiecie znajduje się od 10 do 13 tarczek kostnych (u młodych osobników mogą przybierać formę kolców), na boku od 24 do 40, a na brzuchu tyle samo co na grzbiecie – od 10 do 13. Głowa jesiotra zachodniego ma kształt klina i kończy się długim czubkiem. Ma wyjątkowo duży otwór gębowy, o nietypowym kształcie, przypominającym kwadrat. Pierwszy promień płetwy piersiowej jest bardzo gruby. Płetwy grzbietowe znajdują się bardzo daleko z tyłu ciała.

Rozród

Samce jesiotra zachodniego osiągają dojrzałość płciową wcześniej od samic, w wieku 7-9 lat. Samice stają się w pełni dojrzałe płciowo w wieku około 8-14 lat. Jesiotr zachodni to do gatunek anadromiczny, co oznacza, że większość życia spędza w wodach słonych, a do rozmnażania przystępuje w wodach słodkich. Wędrówki tarłowe u tego gatunku rozpoczynają się wiosną, na przełomie kwietnia i maja. Ryby przepływają wtedy z wybrzeży do rzek w głębi lądu. Wędrówka potrafi trwać dość długo, dlatego tarło rozpoczyna się po upływie 2-3 miesięcy, na przełomie czerwca i lipca. Istotnym czynnikiem dla rozrodu jest odpowiednia temperatura wody – musi wynosić powyżej 20^oC. Tarło odbywa się na głębokości 2-10 metrów w obszarach o silnym prądzie. Samice przed złożeniem ikry wykopują niewielkie jamki w żwirowym dnie rzek. Wybierają do tego miejsca o wartkim nurcie. Samiec zapładnia ikrę, oblewając ją mleczkiem. Za jednym razem samice składają od 400 000 do nawet 2 500 000 jaj. Samce i samice od razu po tarle powracają do morza. Rozwój lepkich, ciemnoszarych jaj (o średnicy 2,6-3,0 mm) trwa około tygodnia. Młode jesiotry nie płyną jednak od razu do morza, ale spędzają początkowe 1-3 lata życia w rzece, w której się urodziły. Jesiotry zachodnie są rybami długowiecznymi. Przeciętna długość życia wynosi od 50 do 60 lat. Maksymalny odnotowany wiek u tego gatunku to aż 100 lat.

Odżywianie

Jesiotr zachodni to gatunek drapieżny. Młode jesiotry początkowo odżywiają się bezkręgowcami bentonicznymi z dna rzek. Dorosłe osobniki żywią się skorupiakami, mięczakami, wieloszczetami i małymi rybami. Nie żerują w trakcie wędrówki tarłowej.

Biologia

Jesiotr zachodni jest gatunkiem samotniczym, poza okresem tarła unika kontaktu z innymi jesiotrami. Jesiotry na ogół mają wysoką zdolność do hybrydyzacji i większość gatunków jest w stanie się krzyżować. Gatunek ten krzyżuje się (choć rzadko) z jesiotrem dunajskim (Acipenser gueldenstaedti).

Praktyczne zastosowanie

Na początku XIX wieku jesiotr zachodni były szeroko wykorzystywane do produkcji kawioru, ale od 1982 roku są gatunkiem chronionym w Europie. Obecny status gatunku zagrożonego wiąże się głównie z nadmiernym przyłowem, kłusownictwem, degradacją siedlisk (tarlisk, szkółek) oraz fizycznymi przeszkodami w migracji. Projekty ochrony obejmujące ten gatunek obejmują reintrodukcje oparte na okazach z akwakultury, których pierwsze wypuszczenia miały miejsce w 1995 roku. W Polsce jesiotr zachodni został objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej. Niestety od około 50 lat nie odnotowano żadnego okazu w polskich wodach. Do tego stanu przyczyniły się zapewne nadmierne połowy, silne zanieczyszczenie Bałtyku i większych rzek w naszym kraju oraz budowa portów i zapór, które uniemożliwiają rybom skuteczne wędrówki tarłowe.