![By Butterfly voyages (Own work) [GFDL or CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons](https://www.ekologia.pl/wp-content/uploads/2023/03/800px-Lithodes.santoll_max.jpg)
Skorupiaki (Crustacea) – podtyp stawonogów, żyjących przeważnie w środowisku wodnym. Charakteryzują się wyraźnym podziałem ciała na odcinki. Zwykle pokryte pancerzem. Nie licząc tych cech, ich budowa jest bardzo zróżnicowana. Na świecie żyje około 26 tys. gatunków skorupiaków. Niewielka część z nich zajmuje środowisko lądowe, większość bytuje w wodzie morskiej oraz słodkiej. Rzadko prowadzą osiadły tryb życia, w większości są wolno żyjące. Niektóre gatunki pasożytów wewnętrznych zostały również uznane za skorupiaki. Dla człowieka skorupiaki mają znaczenie użytkowe – wiele z nich stanowi pokarm i jest uważana za rarytasy i afrodyzjaki. Najmniejsze gatunki skorupiaków mogą mierzyć zaledwie pół milimetra (są to oczliki). Do największych zaś zaliczają się jadalne homary oraz langusty.
Budowa ciała skorupiaków
Ciało skorupiaka dzieli się na tzw. tagmy, czyli odcinki. Wyraźna segmentacja zachodzi w obrębie tułowia i odwłoku. Głowa jest połączona z tułowiem. Zrośnięcie to powoduje, że mamy do czynienia z głowotułowiem. Na głowie skorupiaków znajdują się pary zróżnicowanych odnóży: czułki I pary, czułki II pary, szczęki I pary, szczęki II pary oraz żuwaczki. Pozostałe odnóża umiejscowione są na tułowiu oraz odwłoku i pełnią różne funkcje, nie tylko lokomocyjną. Niektóre z nich służą nawet do oddychania, inne są narzędziami do chwytania pokarmu (również drobnych zwierząt). Czułki i szczęki są wyposażone w narządy wydalnicze, tzw. metanefrydia. Ostatni segment ciała skorupiaka, tzw. telson, jest pozbawiony odnóży.
Odnóża skorupiaków są dwugałęziaste (dwuczęściowe), nie licząc pierwszej pary czułków, zlokalizowanej na głowie. Skorupiaki wykazują zdolność regeneracji w zakresie utraconych odnóży.
Ciało skorupiaków pokryte jest zchitynizowanym pancerzem (tzw. karapaksem), wysyconym solami wapnia.
Do skorupiaków zalicza się także gatunki pasożytnicze, żyjące wewnątrz organizmów. Budową w niczym nie przypominają one omówionych wyżej, zostały jednak włączone do tego podtypu na podstawie badań genetycznych oraz wyników analiz ich budowy larwalnej.
Funkcje życiowe skorupiaków
Skorupiaki, jak zresztą wszystkie stawonogi, mają otwarty układ krążenia, w którym obecna jest hemolimfa. Przedstawiciele skorupiaków w zależności od wielkości oddychają skrzelami, płucami odwłokowymi lub całą powierzchnią ciała (najmniejsze). Większość z nich jest rozdzielnopłciowa, choć zdarzają się obojnaki. Wiele skorupiaków ze względu na prymitywne uorganizowanie przechodzi prosty rozwój.
Skorupiaki, jako podtyp stawonogów, obejmują sześć gromad:
- skrzelonogi: żyją w wodach słodkich, ich ciało podzielone jest wyraźnie na liczne segmenty, posiadają również wiele listkowatych odnóży za pomocą których poruszają się, wyłapują pokarm (głównie plankton i detrytus) i oddychają. Nieopancerzone. Niektórzy naukowcy uznają je za podrząd w rzędzie liścionogów. Przedstawiciele: rozwielitka, dziwogłówka, słonaczek, zadychra,
- łopatonogi: współcześnie żyje jedynie kilkanaście gatunków tych skorupiaków. Zdecydowana większość z nich zasiedla jaskinie Australii i Karaibów, opływających w słoną wodę morską. Wszystkie gatunki są ślepe. To drapieżniki, które w celu zdobycia pokarmu wykorzystują jad, produkowany przez gruczoły w odnóżach. Przedstawiciele: remipedia.
- podkowiastogłowe: zamieszkują dna mórz, bytują zagrzebane w osadzie. Mają skrócone czułki, są niewielkie (kilka milimetrów) i mają bardzo prymitywną budowę. Podobnie jak łopatonogi są ślepe. Obejmują 9 gatunków. Przedstawiciele: Lightiella
- małżoraczki: nieduże skorupiaki (od 0,5 do 5 mm) o zatartej segmentacji. Pancerz przypomina nieco muszlę małża, stąd nazwa. Nie posiadają narządów oddechowych, dlatego oddychają całą powierzchnią ciała, wliczając w to pancerz. Odżywiają się szczątkami i glonami, żyją zarówno w wodach słodkich, jak i słonych, nieliczne nawet na lądzie. U niektórych małżoraczków występuje zjawisko bioluminescencji (świecenie żywych organizmów), możliwej dzięki zawartości w ich ciałach lucyferyn. Przedstawicielem jest kryl antarktyczny.
- pancerzowce: skorupiaki wyższe, najlepiej uorganizowane i największe, zaliczają się do nich np. raki, krewetki, homary, kraby (należące do rzędu dziesięcionogów) czy żyjące na lądzie stonogi. Niektóre klasyfikacje zaliczają skorupiaki wyższe do odrębnej gromady rakowców.
- maxillopoda: grupa budząca najwięcej kontrowersji wśród naukowców, zaliczanych jest do niej wiele najmniejszych i pasożytujących skorupiaków.
Skorupiaki – pytania i odpowiedzi
Co to są skorupiaki?
Skorupiaki to grupa stawonogów, do której należą m.in. kraby, krewetki, homary, langusty i raki. Charakteryzują się twardą, chitynową powłoką ochronną, zwaną pancerzem, oraz segmentowanym ciałem.
Gdzie żyją skorupiaki?
Większość skorupiaków żyje w wodach morskich i słodkich, chociaż istnieją także gatunki, które zasiedlają środowiska lądowe. Niewielka część tych organizmów prowadzi pasożytniczy tryb życia.
Jakie są główne rodzaje skorupiaków?
Najbardziej znane rodzaje to:
- Krewetki – małe, najczęściej spotykane w kuchni.
- Kraby – znane z szerokiego, spłaszczonego ciała.
- Homary – duże skorupiaki z potężnymi szczypcami.
- Raki – żyją w wodach słodkich.
- Langusty – podobne do homarów, ale bez dużych szczypiec.
Jakie są różnice między skorupiakami a mięczakami?
Skorupiaki mają zewnętrzny pancerz (exoszkielet), który chroni ich ciało, podczas gdy mięczaki, takie jak małże czy ostrygi, mają muszle, ale ich ciało nie jest chronione twardym pancerzem z zewnątrz. Ponadto, mięczaki nie mają segmentowanego ciała, jak skorupiaki.
Bibliografia:
- Kozłowski, J. (2006). Fauna wodna Polski – skorupiaki. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Zawal, A. (2010). Skorupiaki – biologia, morfologia, ekologia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
- Szwedo, J., Pachur, M. (2015). Morfologia i biologia skorupiaków. Wydawnictwo Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego.
- Kozłowski, J., Fedor, J. (2004). Ekologia skorupiaków słodkowodnych. Wydawnictwo Ekologiczne.
- Hughes, R. G. (1995). The Biology of Crustacea. Volume 1: Structure and Function. Academic Press.
- McLaughlin, P. A. (2001). The Crustacea: Structure and Function. Springer.
- Denny, M. (1980). Locomotion: The Cost of Gastropod Crawling. Science 208:1282–1288.
- Glynn, P. W., Brusca, R. C. (2000). Crustacea: A Functional Approach. Garland Publishing.
