Kłują, ranią i rozrywają – najbardziej kolczaste rośliny świata
Przywykliśmy myśleć, że zwierzęta są niebezpieczne, gdyż mają ostre kły i pazury, a rośliny są bezbronne. Nie jest to jednak do końca prawda. Wiele gatunków w drodze ewolucji rozwinęło ciernie i kolce, z którymi spotkanie może być bolesne, a nawet krwawe. Poznaj 10 najbardziej kolczastych roślin na świecie… i omijaj je dalekim łukiem.
Kolce i ciernie to element obronnego systemu roślin, który często wykorzystują również ludzie osadzając swe ogrody i posiadłości najbardziej nieprzyjemnymi krzewami – dla ochrony przed intruzami. Jaka jest jednak różnica między tymi dwoma pojęciami? Kolce to wytwory tkanek spotykane na łodygach, liściach oraz owocach, które dość łatwo oderwać. Ciernie są natomiast przekształconymi liśćmi z własną wiązką przewodzącą, przez co znacznie trudniej jest je oddzielić od rośliny. Rezultat dla skóry może być jednak bardzo podobny.
Ferokaktus
Kaktusy są znane ze swoich kolców, służących oczywiście obronie przed roślinożercami, którzy w suchych, pustynnych obszarach desperacko poszukują wszelkich źródeł wody. A w miąższu kaktusów jest ich zbyt dużo, aby mogło to ujść uwadze wrażliwego węchu spragnionych istot. Występujący na obszarze Stanów Zjednoczonych i Meksyku ferokaktus z gatunku Ferocactus emoryi ma postać dużego walca o wysokości nawet 1,5 cm i średnicy ok. 60 cm. Z każdej strony otaczają go kolce oficjalnie uważane za najdłuższe kaktusowe kolce na świecie – u podgatunku F.e. rectispinus zmierzono aż 27-32 cm!
Dodajmy, że kolce kaktusów mają jeszcze inną funkcję, a mianowicie służą gromadzeniu wody. Jak to działa? W zamglone ranki na ich ostrzach kondensuje się woda, która potem spływa w dół rośliny aż do korzeni.
Ferokaktus z gatunku Ferocactus emoryi, źródło: Hectonichus, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Wilczomlecz okazały
Nazywany popularnie koroną cierniową ten niewysoki krzew tak naprawdę nie ma nic wspólnego z Biblią. Wilczomlecz okazały (Euphorbia milii) pochodzi z Madagaskaru i odznacza się grubymi, pokręconymi pędami, pokrytymi gęstymi twardymi kolcami. Te ostatnie pozwalają mu „wspinać się” po innych roślinach – gatunek potrzebuje bowiem podpory, aby mógł się rozwijać. Ze względu na piękne czerwone kwiaty bywa uprawiany w ogrodach cieplejszej strefy klimatycznej, ale nie jest to decyzja bez ryzyka. Gdyby kolców nie było dość, wilczomlecz posiada również w swoich tkankach sok, który silnie podrażnia skórę, a po spożycie powoduje zatrucie.
Wilczomlecz okazały, fot. zhenny-zhenny/envato
Agawa
Do najsłynniejszych i „najostrzejszych” kaktusów należą również agawy (Agave). Charakterystyczne rozety mięsistych, pełnych soku liści byłyby wspaniałym łupem dla amerykańskiej zwierzyny, gdyby nie… długie klocowate wyrostki na wierzchołku każdego z nich. Przez setki lat były one wykorzystywane przez tradycyjne społeczeństwa jako… igły i szpilki. Dodatkowo wiele gatunków agaw posiada nieprzyjemnie ząbkowane brzegi liści, które w bezpośrednim kontakcie mogą działać jak… piła. Jako ciekawostkę warto dodać, że agawa jest gatunkiem wyjątkowo cierpliwym. Zakwita tylko raz w całym swoim życiu, a na zdarzenie to czeka czasem aż 60 lat!
Agawa na kalifornijskiej pustyni, fot. YuriArcursPeopleimages/Shutterstock
Akacje
W dawnym botanicznym rodzaju akacji było całe mnóstwo kolczastych drzew. Naukowcy podjęli jednak decyzję o rozdzieleniu taksonu, a nazwę Acacia zachowano wyłącznie dla gatunków występujących w stanie naturalnym w Australii. Niektóre z nich są bardzo kłujące, ale występujące w Afryce drzewa o najdłuższych i najboleśniejszych kolcach przesunięte zostały do rodzaju Vachellia – zwyczajowo nazywa się je jednak wciąż akacjami.
Na uwagę zasługuje zwłaszcza Vachellia erioloba, znana w Afryce również jako kolec żyrafy lub wielbłąda. Mierzące 20 m drzewo jest faktycznie ulubionym karmnikiem żyraf, których długie języki potrafią sprytnie wyjadać smakowite liście spośród trójkątnych kolców, do złudzenia przypominających drut kolczasty. Imponującymi kolcami może się również pochwalić inny gatunek z tej samej rodziny – Vachellia karroo, której ostre szare wypustki sięgają nawet 25 cm!
Gałęzie afrykańskiego gatunku Vachellia erioloba, źródło: Bernard DUPONT from FRANCE, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Głóg ostrogowy
Zapowiedź kłujących atrybutów często można znaleźć w nazwie rośliny. Pod tym względem głóg ostrogowy (Crataegus crus-galli) nie zawodzi. Pochodzące z Ameryki Północnej niewielkie drzewo (do 10 m wysokości) uzbrojone jest w dużą ilość wydłużających się z wiekiem kolców. Te najdłuższe sięgają do 7 cm długości i wyjątkowo dobrze wbijają się w skórę. Skąd to wiadomo? Okazuje się, że jest całkiem sporo amatorów małych czerwonych owoców, z których przyrządza się konfitury oraz herbaty. Ze względu na bujne białe kwiecie głóg ostrogowy jest chętnie uprawiany w roli dekoracji działki czy ogrodu, ale największą popularnością cieszy się jego bezkolcowa odmiana C.c. inermis.
Kolce z trzyletnich gałęziach głogu ostrogowego, źródło: Nadiatalent, Public domain, via Wikimedia Commons
Solanum pyracanthos
Ku podziwu kolczaste gatunki spotkać można również w rodzinie psiankowatych, a więc pomiędzy pomidorami i ziemniakami. Solanum pyracanthos to zimozielony krzew z Madagaskaru, który uprawiany bywa ze względów dekoracyjnych. Jego silnie powycinane liście upstrzone są fluorescencyjnymi pomarańczowymi kolcami wyrastającymi z pomarańczowego nerwu. Pięknym dopełnieniem są gwieździste fioletowe kwiaty pojawiające się nieprzerwanie przez cały rok. Niestety, piękne Solanum ma też swoją ciemną stronę – liście, łodygi i żółte owoce zawierają trujące dla człowieka alkaloidy. Lepiej jest więc nie dać się pokłuć!
Pomarańczowe kolce gatunku Solanum pyracanthos, fot. Frank Vincentz, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Glediczja trójcierniowa
Do największych kolczastych drzew na świecie należą glediczje trójcierniowe (Gleditsia triacanthos) występujące w stanie naturalnym w Ameryce Północnej, ale zawleczone również do Australii. Te mierzące nawet 30 m okazy, które dożywają aż 125 lat, charakteryzują się dość ekscentryczną formą dekoracji – na pniach rozmieszczone są regularne skupiska trójdzielnych cierni, które wyglądają jak pułapka na intruzów. Mogą mieć one długość nawet 15-17 cm i zdecydowanie zniechęcają do wspinaczki. Z drugiej strony, gęste skupiska gledziczji stanowią cenną ochronę dla dzikich zwierząt roślinożernych, które ostrożnie podjadają smaczne młode pędy, a przy tym skutecznie kryją się przed drapieżnikami za tą uzbrojoną zeribą.
Glediczja trójcierniowa, fot. AfroBrazilian, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Śliwa tarnina
Do najciekawszych kolczastych roślin należy również występująca powszechnie w Polsce śliwa tarnina (Prunus spinosa). Jej ciemnoniebieskie owoce o gorzkawym smaku są ulubionym przysmakiem ptaków oraz wielu ludzi – z tarniny przyrządza się m.in. nalewki, kompoty czy konfitury. Ale gęste krzewy są też cenione przez skrzydlatych mięsożerców. Krótkopędy tarniny zakończone są bowiem bardzo silnymi i długimi cierniami, które pełnią rolę… patyczków do szaszłyków. Drapieżne dzierzby nabijają na nie swoje ofiary – począwszy od owadów, poprzez jaszczurki, a skończywszy na małych gryzoniach. W ten sposób powstaje ptasia spiżarnia o dość przerażającym wyglądzie.
Kolczaste gałęzie śliwy tarniny, fot. envato
Cylindropuntia fulgida
Choć nie posiada może najdłuższych ani najtwardszych kolców, Cylindropuntia fulgida zdecydowanie należy do najbardziej kolczastych rośliny, zwłaszcza pod kątem funkcjonalności. Ten niezwykły kaktus występuje w Meksyku oraz południowo-zachodnim USA i słynie z tego, że jego owalne pędy łatwo odczepiają się od rośliny, gdy tylko się je dotknie. A że każdy wyposażony jest w gęste srebrzysto-żółte kolce o długości 2-3 cm, całość działa niczym rzep i przyczepia się do jakiejkolwiek tkaniny czy sierści. Wędrowcy przemierzający pustynię mogą więc dość łatwo nagromadzić na sobie spore zapasy kaktusa – z każdej takiej odizolowanej części może przy tym wyrosnąć całkiem nowa roślina.
Okaz Cylindropuntia fulgida w pustynnym ogrodzie botanicznym, źródło: Davepape, Public domain, via Wikimedia Commons
Ostrokrzew
Symbol Bożego Narodzenia i ceniony krzew na żywopłoty, ostrokrzew (Ilex) posiada bardzo nietypowy rodzaj cierni wyrastający bezpośrednio z krawędzi liści. Warto dodać, że nie wszystkie spośród 570 gatunków ostrokrzewów są tak bojowo nastawione. Najpopularniejszy jest jednak ostrokrzew kolczasty (I. aquifolium) i sama nazwa wskazuje, z czym mamy do czynienia. Prawdą jest jednak, że błyszczące zimozielone liście są wyjątkowo urodziwe, a wdzięku dodają im czerwone owoce pojawiające się po przekwitnięciu kwiatów. „Najostrzejsze” są przy tym dolne liście, które mają na celu chronić najważniejszą część rośliny.
Cierniste liście ostrokrzewu, fot. ChrisFloresFoto/envato
Opublikowany: 9 czerwca, 2025
- “These Are 11 of the Prickliest Plants on the Planet” John Riha, https://www.popularmechanics.com/science/environment/g2924/9-plants-deadly/, 4/08/2024;
- “What's the prickliest plant in the world? You definitely don't want to get too close to these thorny, devilish species” Stuart Blackman, https://www.discoverwildlife.com/plant-facts/worlds-prickliest-plant, 4/08/2024;
- “Spines, Thorns, and Prickles Sean” C. Lahmeyer, https://huntington.org/verso/2020/07/spines-thorns-and-prickles, 4/08/2024;
- “Gleditsia triacanthos” NC State Extension, https://plants.ces.ncsu.edu/plants/gleditsia-triacanthos/, 4/08/2024;
- “Why Are Cactuses Spiky?” Melody Bodette, Jane Lindholm, https://www.vermontpublic.org/programs/2021-01-29/why-are-cactuses-spiky, 4/08/2024;
