Dzielżany kwiaty – sadzenie, uprawa i pielęgnacja
Dzielżany to bez wątpienia jedne z najciekawszych i najatrakcyjniejszych dzikich kwiatów, o których nigdy nie słyszeliście. Niezwykle zdobne koszyczki kwiatowe oraz imponująca wysokość sprawiają, że nie da się ich przeoczyć na ogrodowym zagonie, a w większej ilości są wręcz cenną dominantą krajobrazu. Co więcej, dzielżany to gatunek, który posiada praktycznie same zalety!
- Dzielżany w hołdzie dla Heleny Trojańskiej
- Dzielżany ogrodowe – długo kwitnące piękności
- Dzielżany – wymagania glebowe
- Sadzenie i uprawa dzielżanów
- Przygotowanie dzielżanów do sezonu i zakończenie kwitnienia jesienią
- Podlewanie i nawożenie dzielżanów
- Rozmnażanie dzielżanów
- Ochrona dzielżanów
- Dzielżany w ogrodzie
- Które dzielżany wybrać?
- Niskie czy wysokie dzielżany ogrodowe?
- Dzielżany – pytania i odpowiedzi
Dzielżany w hołdzie dla Heleny Trojańskiej
Dzielżany (Hellenium) to jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie rośliny z rodziny astrowatych. Ich łacińska nazwa to hołd dla Heleny Trojańskiej, córki greckiego boga Zeusa i Ledy. Kwiaty te pochodzą oryginalnie z obszaru obu Ameryk, ale z racji na swą popularność w Europie stały się już i u nas elementem krajobrazu jako rośliny dziczejące. Spotyka się je najczęściej na opuszczonych polach, podmokłych pastwiskach, bagnach, otwartych obszarach leśnych, w rowach oraz wzdłuż rzek i strumieni. Najpopularniejszym gatunkiem jest przy tym dzielżan jesienny (H. autumnale) występujący w stanie dzikim na terytorium Stanów Zjednoczonych i Kanady, ale w uprawie częściej widuje się obecnie dzielżany ogrodowe (H. x hybrydium) będące w rzeczywistości mieszańcami międzygatunkowymi. Co ciekawe, w języku angielskim dzielżany znane są jako „sneezeweed” czyli kichające chwasty, ponieważ ich suszone i sproszkowane liście wykorzystywane były dawniej do przyrządzania tabaki. Uważano, że kichając po jej spożyciu można się było pozbyć złych mocy z organizmu!
Dzielżany ogrodowe – długo kwitnące piękności
Wieloletnie dzielżany to byliny niezwykłego pokroju – w ogrodzie dorastają do ok. 130-150 cm wysokości, posiadają sztywne, bardzo rozgałęzione pędy skierowane ku górze i wąskie lancetowate liście w kolorze ciemnozielonym. Kwiaty uformowane są w koszyczki podobne większości astrowatych, ale o bardzo wyrazistych brązowych lub żółtozielonych kwiatach rurkowych, których liczna dochodzi nawet do 800, formujących wysoki i kulisty środek. Pod nimi rozpościerają się koliście kwiaty języczkowe, popularnie zwane płatkami, najczęściej żółte lub pomarańczowe, w ilości nieprzekraczającej dwudziestu. Z czasem odchylają się one coraz bardziej do tyłu, podkreślając urodę „środka” kwiatostanu.
Typowy okres kwitnienia dzielżanu jesiennego to okres od późnego lata do końca jesieni, ale dzielżan ogrodowy zaczyna często kwitnąć już w czerwcu i nieprzerwanie produkuje kolejne kwiaty aż do października!
Dzielżany – wymagania glebowe
Dzielżany co do zasady preferują wilgotne gleby, nawet z tolerancją dla lekko podmokłych. Idealnie byłoby im zapewnić dobrze przepuszczalne podłoże o lekko alkalicznym lub neutralnym odczynie. Nie są jednak bardzo kapryśne i zniosą większość rodzajów gleby z wyjątkiem bardzo piaszczystej. Nowe kultywary są zwykle bardziej tolerancyjne dla wysychającej ziemi.
Poza tym dzielżanom ogrodowym, należy zapewnić jak najwięcej słońca – minimum to sześć godzin nasłonecznienia w ciągu dnia. Jeśli ten warunek nie zostanie spełniony, rośliny będą się nieestetycznie pokładać. Kwiaty te tolerują jednak pewną niewielką dozę cienia, zwłaszcza, jeśli warunki w ogrodzie są nieco suchsze.
Sadzenie i uprawa dzielżanów
Dzielżany można wysadzać w formie gotowych roślin doniczkowych. Należy wówczas wykopać na zagonie jamę o wielkości większej niż objętość oryginalnego naczynia i umieścić w niej roślinę, przysypując ją ziemią z domieszką kompostu. Dla najlepszych efektów wizualnych dobrze jest grupować te rośliny ogrodowe w skupiskach po 3-5, zachowując między nimi odstępy ok. 40-50 cm. Z kolei nasiona wysiewamy najpierw na tacę z substratem w warunkach domowych lub szklarniowych i utrzymujemy w jasnym świetle oraz wilgotności przez ok. 8-10 tygodni. Gdy osiągną ponad 10 cm można je po kilku dniach hartowania wysadzić na zagon – najlepiej w drugiej połowie maja.
Wokół zasadzonych w ogrodzie dzielżanów dobrze jest rozsypać kilkucentymetrową warstwę kory lub innego organicznego mulczu, który pomoże zatrzymać wilgoć w glebie. Wysokie odmiany z dużymi kwiatami wymagają też często podpórek, zwłaszcza, jeśli rosną w wyeksponowanym miejscu, narażonym na silne podmuchy wiatru.
Przygotowanie dzielżanów do sezonu i zakończenie kwitnienia jesienią
Późną wiosną zaleca się przyszczypawać nowe pędy dzielżanów ogrodowych, aby nadać roślinom bardziej zwarty i niższy pokrój, który ogólnie prezentuje się bardziej atrakcyjnie w czasie kwitnienia. Dzięki temu roślina będzie bardziej zagęszczona i lepiej wypełni rabatę w ogrodzie. Po przekwitnięciu natomiast warto usuwać na bieżąco suche koszyczki kwiatowe, aby przedłużyć okres kwitnienia do późnej jesieni. Po całkowitym przekwitnięciu wszystkie pędy ścinamy do wysokości kilku centymetrów nad ziemią – wiosną odrosną na nowo! Cięcie dzielżanów można również przeprowadzić wiosną. Zimą i na przedwiośniu ptakom brakuje pożywienia, dlatego chętnie korzystają z pozostawionych dla nich kwiatostanów z nasionami. Taka dzielżanowa uczta ma wiele zalet. Pozwala zaprosić do ogrodu zwierzęta, które pomogą w pozbyciu się niechcianych szkodników. Poza tym przyczynia się do zachowania równowagi ekologicznej w przyrodzie.
Podlewanie i nawożenie dzielżanów
Umiarkowany poziom wilgoci to optymalne środowisko dla wzrostu i kwitnienia dzielżan. Podlewanie dzielżanów ogrodowych powinno być więc uzależnione od warunków glebowych i klimatycznych. Czasami kwiaty przez długi czas obchodzą się bez dodatkowej wody, ale w okresach letniej suszy warto podlewać je regularnie co kilka dni, a najlepiej zainstalować im irygację kropelkową, najbezpieczniejszą z punktu widzenia ryzyka chorób grzybowych.
Nawożenie zalecane jest wiosną w okresie intensywnego wzrostu pędów. Nie należy jednak stosować zbyt wysokich dawek nawozu ani wzbogacać zanadto gleby, bowiem nadmiar składników odżywczych przekłada się na zwiększenie gęstości liści kosztem kwiatów. Stosować można przy tym zarówno nawozy organiczne, jak i sztuczne.
Rozmnażanie dzielżanów
Dzielżany można rozmnażać na wiele sposobów, a każdy z nich przynosi bardzo dobre rezultaty. W większej skali najczęściej zbiera się nasiona z przekwitniętych kwiatów i wysiewa w kolejnym sezonie. Dla indywidualnych potrzeb szybsze i wygodniejsze może być jednak dzielenie rośliny na mniejsze kawałki co dwa-trzy lata lub wykorzystanie zielnych pędów – oba przeprowadza się w ogrodach wiosną przed rozpoczęciem kwitnienia. Ta ostatnia metoda wymaga odcięcia ok. 10-centymetorych wierzchołków pędów i umiejscowienia ich w korytku z wilgotnym substratem torfowo-piaskowym. Po ukorzenieniu można jesienią poszczególne rośliny przenosić na zagony. Jeśli natomiast zdecydujemy się na podział dzielżanów ogrodowych, który jest wskazany zwłaszcza w przypadku zmniejszonego kwitnięcia matecznej rośliny, pojedynczą kępę warto zdecydowanie podzielić nawet na cztery mniejsze kawałki – ten sposób odmładzania pozwala cieszyć się ciągłą urodą na zagonie.
Uwaga:
Rozmnażając dzielżany za pomocą nasion nie możemy mieć pewności zachowania cech morfologicznych rośliny-matki!
Ochrona dzielżanów
Z racji na region pochodzenia dzielżany doskonale znoszą nawet ostre mrozy i nie potrzebują żadnej ochrony na zimę. Nie imają się ich również szkodniki ani poważne choroby, w związku z czym nie bywają źródłem problemów, z małymi jedynie wyjątkami. Otóż choć dzielżany w ogrodzie z łatwością znoszą letni skwar i wysoki poziom wilgotności, jeśli są przesadnie stłoczone na zagonie, mają tendencję do zapadania na choroby grzybiczne, zwłaszcza mączniaka czy rdzy. Należy więc dbać o odpowiednie przerzedzenie zagonu i unikać umyślnego spryskiwania pędów wodą. Istniejące już infekcje można leczyć kombinacją fungicydów w sprayu oraz konsekwentnego usuwania dotkniętych nalotem pędów.
Dzielżany w ogrodzie
Najchętniej dzielżany wykorzystywane są w dzikich ogrodach w naturalistycznym stylu, na wiejskich działkach o rustykalnym charakterze oraz na zagonach inspirowanych łąką. Wysokie odmiany mogą też służyć jako ukwiecony żywopłot ograniczający rabatę czy trawnik. Doskonale prezentują się w ogrodzie w towarzystwie innych wysokich bylin letnich, zwłaszcza rudbekii, floksów, astrów, złocieni czy ostróżek. Dobrym towarzystwem są również kwitnące jesienią krzewy takie jak pięknotka. Ponieważ ich dolna część nie jest jednak atrakcyjna, dobrze jest z frontu zaplanować nasadzenia niższych gatunków, np. gailardii.
Z dzielżanów można także komponować bardzo piękne i trwałe bukiety do wazonów.
Uwaga:
Liście, kwiaty u nasiona dzielżanów są dla człowieka toksyczne i mogą wywoływać zatrucia łącznie z wymiotami, temperaturą i konwulsjami w przypadku konsumpcji większej ilości. W drastycznych przypadkach odnotowuje się nawet zgon.
Które dzielżany wybrać?
Zdecydowanie najlepszym wyborem do uprawy są dziś dzielżany ogrodowe – długo kwitnące i bardziej odporne na suszę niż klasyczny dzielżan jesienny. Do najatrakcyjniejszych odmian należą intensywnie żółty „Double Trouble” o pełnych kwiatach i wysokości nawet 170 cm, „Goldraush” z pięknie kontrastującymi żółtymi płatkami i brązowymi koszyczkami, czy „Moerheim Beauty” o ogniście czerwono-pomarańczowych płatkach i brązowym środku. Ta ostatnia odmiana cechuje się przyjemnie ograniczoną wysokością do 1 m, podobnie jak prawie czerwony „Rubinkuppel” oraz żółto-pomarańczowy „Flammenrad”.
Niskie czy wysokie dzielżany ogrodowe?
Jeszcze niższe a zarazem bardziej kompaktowe są czerwona odmiana „Red Army” oraz pomarańczowo-czerwona „Crimson Beauty” – obie dorastają zaledwie do 60 cm. Z dzielżanów jesiennych warto natomiast wspomnieć o wysokiej na 50 cm czerwono-pomarańczowej odmianie „Fuego” a także dostojnej „Red Helena” o czerwonych kwiatach z żółto-brązowymi koszyczkami i wysokości ok. 120 cm.
Jak widać dzielżany w ogrodzie mają coś co zaoferowania miłośnikom kwiatów różnych wysokości i kolorów, a ich unikalność będzie na pewno dodatkowym bonusem dla ambitnych ogrodników, którzy nie lubią powtarzać utartych wzorców.
Dzielżany – pytania i odpowiedzi
Jak często trzeba podlewać dzielżany ogrodowe?
Obecnie dostępne w sprzedaży odmiany tych roślin są odporne na krótkotrwałą suszę. Należy im jednak zapewnić regularny dostęp do wody.
Jak uprawiać dzielżany z nasion?
Uprawa polega na wysiewie nasion na podłoże, zapewnieniu im dużej ilości światła i ciepła. Po około 2 miesiącach sadzonki będą gotowe do zasadzenia w ogrodzie.
Kiedy kwitną dzielżany ogrodowe?
To jedne z najdłużej kwitnących roślin w ogrodzie. Ich kwiaty pojawiają się już późną wiosną i kwitną nieprzerwanie aż do pierwszych przemrozków. Dzielżany zdobią więc rabaty przez cały sezon.
- Missouri Botanical Garden; "Helenium autumnale"; missouribotanicalgarden.org; 2021-05-18;
- BBC Gardeners’ World; "How to grow heleniums"; gardenersworld.com; 2021-05-18;
- Jamie McIntosh; "How to Grow and Care for Helenium (Sneezeweed)"; thespruce.com; 2021-05-18;
- David Marks; "Heleniums"; gardenfocused.co.uk; 2021-05-18;
- Val Bourne; "How to grow heleniums"; saga.co.uk; 2021-05-18;
