Berłóweczka rudawa (Tulostoma melanocyclum)

Wstęp

Sezon

Występowanie

Berłóweczkę rudawą obserwowano w Eurazji (Indie, Mongolia, Europa), płn. Afryce, Ameryce Północnej, Południowej i na Hawajach (notowania z Azji i Ameryki Południowej wymagają ponownego sprawdzenia). W Europie na południe dochodzi do Rumunii i płn. Włoch, na północny zachód do Francji i środkowej Anglii, na północ do południowej Szwecji. Preferuje stanowiska ciepłe, suche, gliniaste bądź piaszczyste, na podłożach alkalicznych, często wapiennych lub gipsowych, gdzie towarzyszy porostom i trawom. W Polsce będą to zwykle murawy i luźne brzegi lasów, porastających wąwozy lessowe lub opuszczone żwirownie.

Wygląd

Owocnik berłóweczki rudawej tworzą zredukowany trzon oraz szczytowa główka. Za młodu cały owocnik rozwija się pod ziemią, jak u piestraków i trufli, zachowując okrągławy lub jajowaty kształt. Podczas dojrzewania formuje się trzon, a potem główka na jego wierzchołku. U berłóweczek (pyzatek), podobnie jak u gwiazdoszy i promieniaków, główka składa się z trzech warstw: zewnętrznego egzoperydium, pod nim endoperydium oraz gleby.

Główka mierzy zwykle 7-12 mm średnicy. Okrywa ją cienkie ale dość mocne, błoniaste w dotyku egzoperydium koloru kremowo białego lub bardzo jasno brązowego, w odcieniu kawy z mlekiem bądź rudawej umbry, oblepione najczęściej fragmentami podłoża (igiełkami drzew, łodyżkami mchu, skrawkami, wreszcie ziarnami żwiru). Egzoperydium berłóweczki rudawej zachowuje się długo, a nawet po przedarciu i opadnięciu jego pozostałości zwisać będą w formie delikatnego kołnierzyka u nasady główki.

Endoperydium berłóweczki rudawej będzie cienkie, jakby papierowe w dotyku, z wiekiem coraz gładsze, w kształcie okrągławym, zbliżonym do cebuli. Przybiera najrozmaitsze kolory, od niemal czysto białych przez siwo popielate, rdzawo brunatne, umbrowe i ochrowe do ceglasto rudych (co uzasadnia polską nazwę gatunkową).

Wewnątrz endoperydium kształtuje się warstwa rodzajna czyli gleba. Tworzą ją formujące się zarodniki i tak zwana włośnia czyli nitkowate strzępki płonne. Włośnia usprawnia rozsiewanie zarodników na dalsze odległości.

Otwór (perystom) główki stanowi ujście dla zarodników. U charakteryzowanego gatunku będzie rurkowaty, z brzegami dłużej zachowującymi równe (nie postrzępione) krawędzie niż u pokrewnych berłóweczek. Wyróżnia się na tle główki ciemniejszym, brudno szarym lub ciemno brunatnym kolorem (co odróżnia go od perystomu b. czeskiej w tym samej kolorystyce co reszta główki). Stąd wzięła się łacińska nazwa tej berłóweczki: melanocyclum (czarnokrążkowa, w tym wypadku o czarnym otworze).

Trzon zawsze będzie mocno bruzdowany i okryty przylegającymi łuskami (wyjątkowo nagi), zwykle spiralnie skręcony. Przybiera wielorakie odcienie brązów, od czarniawych przez kasztanowe po ochrowo-żółtawe. Mierzy najczęściej do 2-3, rzadko 4 mm grubości, a 100-500 (zwykle do 350) mm długości.

Gleba berłóweczki rudawej odznacza się brązowo ochrową barwą, ciemniejszą niż u b. czeskiej.

Wysyp spor brązowawy. Zarodniki cechują się grubymi ścianami, kulistym kształtem i delikatnie brodawkowatym i kolczastym urzeźbieniem. Osiągają 5,0-6,5 μm średnicy. Włośnia u tejże berłóweczki będzie niemal hialinowa, średnio porozgałęziana, z łatwo dostrzegalnym światłem i masywnymi ścianami (nawet do 7 µm grubości).

Właściwości

Berłóweczka rudawa jest niejadalna, z długowiecznymi, mało atrakcyjnymi dla zwierząt, niewrażliwymi na czynniki atmosferyczne owocnikami.

Zastosowanie

Berłóweczka rudawa nie znajduje obecnie jakichkolwiek zastosowań kulinarnych ani leczniczych, z powodu ogromnej rzadkości, miernego smaku, wreszcie ścisłej ochrony gatunkowej.