Gołąbek szary (Russula grisea)

Nazywana/y także: gołąbek gołębi, gołąbek agrestowy, gołąbek gołębi, gołąbek Queleta, serojeszka szara, surojadka szara

Tagi

Grzyby jadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie

Wstęp

Gołąbek szary to grzyb jadalny, ale zasługujący na ochronę, rzadki i ginący w naszym kraju, członek rodziny gołąbkowatych Russulaceae oraz podrodzaju (sekcji) Heterophylleae.

Sezon

Gołąbek szary zawiązuje owocniki nader wcześnie, gdyż od końca maja do połowy września, bardzo rzadko później.

Występowanie

Gołąbek szary występuje na zachodzie (UK, Holandia, Francja) i południu Europy (od Balearów i Hiszpanii po Mołdawię, byłą Jugosławię i Grecję włącznie) jak również w płn. Afryce (Maroko, Algieria) grzyb ten pozostaje naturalnie częstszy niż w centrum i na wschodzie. Najdalej na północ sięga Finlandii, Norwegii, Szwecji oraz Hebrydów, najdalej na wschód podawano go z Białorusi.

Występuje tam w różnych typach grądów, buczyn i jedlin, bardzo rzadko świerczyn, nawet w parkach i na cmentarzach. Gołąbka szarego znajduje się najczęściej na glebach ciężkich, bogatych w wapń ale ubogich lub średnio zasobnych w inne makroelementy (azot, fosfor), zasadowych lub obojętnych w odczynie (zwykle na gliniastych rędzinach, pelosolach, brunatnoziemach i marglach), najczęściej pod bukiem, grabem, kasztanem jadalnym, dębem albo lipą jako partnerem mikoryzowym. Bardzo rzadko wchodzi w mikoryzę ze świerkiem.

W Polsce potwierdzono ostatnio tylko kilka stanowisk tego gołąbka w najcieplejszych dzielnicach (okolice Szczecina i Gdańska-Oliwy).

Wygląd

Owocniki gołąbka szarego dość okazałe, mierzą zwykle 5-11 cm średnicy kapelusza, 1,2-3,2 cm grubości oraz 4-9 cm długości nóżki, matowe i gładkie w dotyku, o skórce zdzieralnej do połowy promienia kapelusza.

Blaszki gołąbka szarego są cienkie, delikatne, gęsto upakowane, zwykle ciemnokremowe, zwykle wolne, rzadziej białawe. Obecne międzyblaszki zwłaszcza tuż przy nóżce. Ostrza blaszek gładkie.

Kapelusz początkowo półokrągły, później wypłaszczony i rozpostarty, wreszcie wklęsły, o brzegach długo równych, dopiero w starości karbowanych, sprężysty, twardawy a suchy w dotyku. Kolory kapelusza bywają rozmaite, zwykle jednak jak trafnie sugeruje polska nazwa w różnych odcieniach szarości: stalowo-, gołębio-, lilowo-, ochrowo-, oliwkowo-, czarniawo-, żelaziście rdzawo- lub różowo-szare. Środek zwykle jest bladszy od brzegów.

Trzon gołąbka szarego jest krępy, centralny, walcowaty (równogruby), za młodu jędrny i twardy, u starszych owocników watowaty, czasem zgięty, gładki w dotyku. Większa część nóżki biała, u podstawy brązowawa, niekiedy nabiega na różowo, wodniście bordowo bądź lila fiołkowo. Brak pierścienia.

Miąższ wewnątrz kapelusza taki sam jak w nóżce, biały, ale uszkodzony łatwo brązowieje lub staje się fiołkowo czerwony, o słabo wyczuwalnym zapachu. U młodych owocników twardy i jędrny, u starszych co raz bardziej łamliwy. W smaku miły, dopiero z czasem ostry. Mleczka nie stwierdza się. Siarczan żelaza przebarwia go na czerwono fioletowo.

Wysyp zarodników gołąbka szarego jest kremowy. Jeżeli wysypie się ich grubą warstwą to zdają się maślano żółte. Spory u tego grzyba są dość małe, bezbarwne, jajowate, z niewielkimi łysinkami, obrośnięte kolcami oraz brodawkami, tworzącymi razem niepełną, grzebieniastą siateczkę przypominającą zebrę. Brodawki przybierają kształty stożków bądź graniastosłupów. Mierzą zazwyczaj 6,5-8 (zupełnie wyjątkowo do 9,2) x 5,5-6,5 µm. Obecne są bulwiaste lub maczugowate cystydy.

Do gołąbka szarego nader podobny bywa gołąbek zielonawofioletowy (modrożółty, samiczy) Russula cyanoxantha. Gołąbek zielonawofioletowy różni się jednakowoż od szarego tłustszymi w dotyku, bardziej elastycznymi (nie tak łamliwymi) blaszkami. Drugim „sobowtórem” gołąbka szarego pozostaje gołąbek fiołkowozielony (papuzi) R. ionochlora. G. fiołkowozielony charakteryzuje się jaskrawszymi, a zarazem czystszymi kolorami. Centrum kapelusza ma niesamowicie żółto-zielone, a brzegi mocno różowe lub lila fiołkowe. W ogóle gołąbek fiołkowozielony zastępuje głąbka szarego na glebach kwaśnych, ubogich w wapń, w sośninach i świerczynach.

Właściwości

Gołąbek szary na zachodzie Europy bywa jadany.

Zastosowanie

Gołąbek szary z racji swojej rzadkości w Polsce nie znajduje obecnie jakichkolwiek zastosowań. Grzyb ten zasługuje u nas na ochronę.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Pau Cabot, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Bibliografia

Bon M. 2005.; "Pareys Buch der Pilze."; Franckh-Kosmos Verlag, Stuttgart;
Breitenbach J., Kränzlin F. 2005.; "Pilze der Schweiz. Beitrag zur Kenntnis der Pilzflora der Schweiz. Band 6: Russulaceae. Milchlinge, Täublinge."; Mykologia, Luzern.;
Buyck B., Hofstetter V., Eberhardt U., Verbeken A., Kauff F. 2008.; "Walking the thin line between Russula and Lactarius: the dilemma of Russula subsect. Ochricompactae.."; Fungal Diversity 28: 15-40;
Das K., Atri N., Buyck B. 2013.; "Three new species of Russula (Russulales) from India."; Mycosphere 4,4: 707-717.;
Denchev C., Assyov B. 2010.; "Checklist of the larger basidiomycetes in Bulgaria."; Mycotaxon 111: 279-282.;
Eberhardt U. 2002.; "Molecular kinship analyses of the agaricoid Russulaceae: correspondence with mycorrhizal anatomy and sporocarp features in the genus Russula."; Mycological Progress 1, 2: 201-223.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Garnweidner E., Garnweidner H. 2006.; "Grzyby: przewodnik do poznawania i oznaczania grzybów Europy Środkowej."; Muza SA, Warszawa.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Kasom G., Karadelev M. 2012.; "Survey of the family Russulaceae (Agaricomycetes, Fungi) in Montenegro."; Acta Botanica Croatica 71, 2: 1-14.;
Krieglsteiner G., Gminder A., Winterhoff W. 2000.; "Die Großpilze Baden-Württembergs. Band 2: Ständerpilze: Leisten-, Keulen-, Korallen- und Stoppelpilze, Bauchpilze, Röhrlings- und Täublingsartige."; Ulmer Verlag, Stuttgart.;
Lee J. S., Choi S. Y., Kim C., Lee, H. 2016.; "Twelve undescribed species of Macrofungi from Korea."; The Korean Journal of Mycology 44, 4: 233-239.;
Miller S., Buyck B. 2002.; "Molecular phylogeny of the genus Russula in Europe with a comparison of modern infrageneric classifications."; Mycological Research 106, 3: 259-276.;
Petkovski S. 2009.; "National Catalogue (Check List) of Species of the Republic of Macedonia. Skopje.";
Romagnesi H. 1967.; "Les Russules d’Europe et d’Afrique du Nord. Essai sur la valeur taxinomique et spécifique des caractères morphologiques et microchimiques des spores et des revêtements."; Bordas, Paris.;
Skirgiełło A. 1998.; "Gołąbek (Russula). w: Grzyby (Mycota), tom 20. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), gołąbek (Russula)."; Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Kraków.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Tkalcec Z., Mešic A. 2003.; "Preliminary checklist of Agaricales from Croatia V:. Families Crepidotaceae, Russulaceae and Strophariaceae."; Mycotaxon 88: 1-292.;