Mleczaj dębowy (Lactarius quietus)

Nazywana/y także: mleczaj miły

Tagi

Grzyby niejadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Mleczaj dębowy to grzyb niejadalny, częsty w Polsce przedstawiciel rodziny gołąbkowatych (Russulaceae), o przykrym smaku zjełczałego tranu i zapachu przypominającym smród pluskiew.

Sezon

Owocniki mleczaja dębowego wyrastają (nierzadko gromadnie) w Polsce od czerwca do października.

Występowanie

Mleczaj dębowy to gatunek niemal kosmopolityczny, znajdowany na wszystkich kontynentach prócz Antarktydy oraz na wielu, nawet odległych wyspach. Na północy dochodzi na Spitsbergen (Svalbard).

Jedynymi partnerami mikoryzowymi tego mleczaja są dęby, w Polsce głównie szypułkowy. Podobnie jak dąb także i mleczaj dębowy zasiedlać może najrozmaitsze środowiska, od litych dąbrów przez lasy mieszane, plantacje topoli, parki miejskie i cmentarze (byle z domieszką dęba), od gleb kwaśnych, jałowych i suchych, wykształconych na piaskach, granitach czy bazaltach, przez wapienne i lessowe, do ciężkich i torfiastych.

Wygląd

Kapelusz na młodych egzemplarzach mleczaja dębowego rozpostarty, u starszych lejkowaty jak u większości mleczajów, zawsze pozbawiony garbka, bardziej mięsisty w dotyku niż u krewniaków, dość elastyczny. Przybiera wielorakie odcienie bordów wpadających w brąz, podobnych do ciemnego, zmętniałego wina albo do cynamonu, zwykle oszroniony z jaśniejszymi strefami. Brzegi kapelusza u młodych owocników podwinięte; u starych raczej zagięte, niekiedy lekko pofałdowane o nierównym zarysie; na najstarszych spękane wzdłuż promieni. O ile młode osobniki są lepkie i tłuste w dotyku, o tyle dojrzałe stają się matowe (rzadko słabo lśniące) i suche.

Blaszki tego grzyba charakteryzują się gładkimi ostrzami, upstrzonych brązowymi cętkami, potem żółtymi od zarodników. Poza tym są mieszane (z międzyblaszkami), raczej rzadkie, nierzadko rozwidlone na trzonie. Zbiegają na nóżkę, są szeroko przerośnięte. Na najmłodszych owocnikach przybierają kolor kremowy, niemal biały; u średnich okazów są cielisto-szare zwykle z żółtawym odcieniem; u najstarszych robią się brązowe niczym cynamon.

Nóżka centralna, praktycznie walcowata, choć niekiedy zwęża się u obu krańców, wysoka na 3,0-7,5 cm, a gruba na 0,5-1,4 cm. Kolorystycznie przypomina kapelusz, gdyż też jest rudo lub purpurowo brązowa, ciemniejsza u podstawy. U młodych owocników pełna w środku i jędrna, u starszych watowata, łamliwa a niemal zupełnie pusta wewnątrz, matowa i gładka w dotyku. Brak pochwy i pierścienia.

Miąższ mleczaja dębowego przy wierzchu bywa rdzawo czerwony jak kapelusz i nóżka, najciemniejszy przy podstawie, w głębi staje się prawie biały. W smaku początkowo dość miły, pozostawia jednak osad goryczy. Niejadalnym czyni go głównie mocny, ohydny smród, przypominający zapach pluskw, czasem zmieszany z wonią popsutego tranu.

Mleczko (lateks) wydziela się obficie z młodych owocników, ze starych cieknie skąpo. Kolor ma kremowo biały, przypominający świeżą śmietanę, a smak początkowo łagodny, potem jednak wyraźnie gorzki.

Wysyp zarodników mleczaja dębowego przybiera wielorakie odcienie żółci. Spory są szeroko eliptyczne, niekiedy prawie okrągłe, mierzące 6,1-8,0 na 5,8-7,2 μm. Niezbyt liczne brodawki z szerokim, sękatymi łącznikami tworzą siatkowaty wzorek. Podstawki bulwiaste bądź maczugowate, o czterech sterygmach, osiągają 35-40 µm długości przy 10-12 µm szerokości.

Właściwości

Mleczaj dębowy jest ohydny, cuchnący, piekący w smaku, toteż niejadalny.

Zastosowanie

W naszych czasach mleczaj dębowy nie bywa zbierany ani jadany. Dawniej grzyba tego próbowano jadać zazwyczaj po kilkukrotnym sparzeniu, a potem usmażeniu i odlaniu tłuszczu, żeby pozbyć się goryczy i smrodu pluskwiaków.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Mleczaj dębowy, fot. shutterstock

Bibliografia

Bon M. 2005.; "Pareys Buch der Pilze."; Franckh-Kosmos Verlag, Stuttgart.;
Breitenbach J., Kränzlin F. 2005.; "Pilze der Schweiz. Beitrag zur Kenntnis der Pilzflora der Schweiz. Band 6: Russulaceae."; Milchlinge, Täublinge. Mykologia, Luzern.;
Denchev C., Assyov B. 2010.; "Checklist of the macromycetes of Central Balkan Mountain (Bulgaria)."; Mycotaxon, 111, 279-282.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Heilmann-Clausen J. 1998.; "The genus Lactarius. Fungi of Northern Europe."; The Danish Mycological Society, Espergærde.;
Luschka N. 1997.; "Macrofungi in Central German Floodplain Forests."; Global Ecology and Biogeography Letters, 6 (3/4), 231-235.;
Roody W. 2003.; "Mushrooms of West Virginia and the Central Appalachians."; University Press of Kentucky, Kentucky.;
Skirgiełło A. 1998.; "Mleczaj (Lactarius). w: Grzyby (Mycota), tom 25. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), gołąbek (Russula)."; Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Kraków.;
Tkalcec Z., Mešic A. 2003.; "Preliminary checklist of Agaricales from Croatia V:. Families Crepidotaceae, Russulaceae and Strophariaceae."; Mycotaxon, 88: 289.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;