Mleczaj przydymiony (Lactarius lignyotus)

Nazywana/y także: jelonek przydymiony, świnka przydymiona

Tagi

Grzyby niejadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Mleczaj przydymiony to niezbyt częsty w Polski grzyb niejadalny należący gołąbkowatych (Russulaceae), rodzaju Lactarius oraz podrodzaju (sekcji) Plinthogalus. Trafił na czerwone listy gatunków rzadkich i wymierających w wielu niemieckich landów (Szlezwiku-Holsztyna, Meklemburgii, Nadrenii-Północnej Westfalii, Nadrenii-Palatynatu, Hesji oraz Kraju Saary).

Sezon

Owocniki mleczaja przydymionego znaleźć można od sierpnia do października.

Występowanie

Mleczaj przydymiony to gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Eurazji, Ameryce Północnej i Centralnej, często jednak rosnący mało licznie, w rozproszeniu.

Jego partnerem mikoryzowym zwykle jest świerk. Mimo to nie jest to gatunek szczególnie częsty w Europie Środkowej. Wynika to z przywiązania do świerkowych borów bagiennych o torfiastej glebie.

Wygląd

Kapelusz mleczaja przydymionego jest niemal czarny, ciemnobrązowy, o charakterystycznym dla tego gatunku, stożkowatym uwypukleniu w centrum. Przy dotknięciu matowy, zamszowy, niemal stale suchy, do tego marszczący się od środka ku brzegom.

Blaszki m. przydymionego są gęste, cienkie, lekko wypukłe, początkowo koloru białego, potem ochrowe, o czekoladowo brązowych ostrzach, przyrosłe albo nieco zbiegające ku nóżce. Uszkodzone robią się rudo czerwone.

Nóżka walcowata bądź nieco spłaszczona, cienka, zwężająca się ku górze, jaśniejsza niż kapelusz, blednąca ku podstawie, o powierzchni albo gładkiej, nagiej i aksamitnej, albo pobrużdżonej wzdłużnymi zmarszczkami, szczególnie koło blaszek. Nierzadko obrośnięta bywa białawą grzybnią.

Miąższ sprężysty, twardawy, biały, po przecięciu lub zgnieceniu słabo różowy, w smaku początkowo dość miły, orzechowy, potem jednak bardzo gorzki. Zapach tego mleczaja bywa trudny do określenia i wyczucia. Nalewka gwajakowa przebarwia miąższ m. przydymionego na szaro zielono; siarczan żelaza również na oliwkowo szaro ale słabiej; fenol na ciemnoróżowo lub czerwonawo; anilina na bord przechodzący w fiolet, a potem w czerń; zaś kwas azotowy na brudny, czerwony brąz.

Mleczko tego grzyba jest wodniste, początkowo śnieżno białe, potem przebarwia się powoli na jasny róż bądź na łososiowo. Z młodych owocników wypływa obficie, ze starszych raczej skąpo.

Wysyp zarodników jest u mleczaja przydymionego kremowo biały lub ochrowy, dość jasny. Spory są amyloidowe, niemal okrągłe, okryte brodawkami tworzącymi siateczkę, mierzą 9 na 10 μm.

Mleczaja przydymionego nawet doświadczonym grzybiarzom łatwo pomylić z również niejadalnym jelonkiem Lactarius fuliginosus. Miąższ jelonka jednak prędzej różowieje, kapelusz zaś cechuje się wyraźniej zaokrąglonym wierzchołkiem. Niezwykle zbliżony tak wyglądem, jak upodobaniami ekologicznymi bywa też mleczaj ciemny L. picinus. Ciemny różni się od przydymionego: zbiegającymi końcami blaszek; blaszkami innego koloru jak nóżka; kapeluszem bez stożkowatego uwypuklenia. Mleczaj bezstrefowy L. azonites rośnie w buczynach i dąbrowach, na glebach zasadowych. Mleczaj wilczomleczowaty L. tithymalinus także woli lasy liściaste, lateks ma bardziej gorzki od przydymionego, ponadto śmierdzi pluskwami. Mleczaj wodnisty (serwatkowy) L. serifluus smak ma przyjemny, ale również cuchnie pluskwami, poza tym występuje w drzewostanach liściastych.

Spośród grzybów kapeluszowych nie będących mleczajami dość podobne do m. przydymionego mogą być m.in. białokrowiak dziwny Leucopaxillus mirabilis (syn. Tricholoma mirabile) – jadalny, mikoryzujący z sosnąMelanoleuca vulgaris – również jadalna, saprotroficzna (nie mikoryzowa). Oba ww. gatunki nie produkują żadnego mleczka (lateksu).

Właściwości

Mleczaj przydymiony w smaku jest niezwykle gorzki.

Zastosowanie

Nie ma obecnie zastosowań dla mleczaja przydymionego. Z racji swej rzadkości grzyb ten zasługuje na ochronę. Dawniej wiązano pewne nadzieje z jego ciałami czynnymi.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Mleczaj przydymiony, fot. shutterstock

Bibliografia

Arora D. 1986.; "Mushrooms demystified: a comprehensive guide to the fleshy fungi."; Ten Speed Press, Berkeley.;
Bernardi de M., Giovanni Vidari G., Finzi P. 1992.; "The chemistry of Lactarius fuliginosus and Lactarius picinus."; Tetrahedron 48, 35: 7331-7344.;
Bok J. D., Shin G. C. 1985.; "Taxonomic studies on the genus Lactarius of Korea (I)."; The Korean Journal of Mycology 13(4): 249-262.;
Bon M. 2005.; "Pareys Buch der Pilze."; Franckh-Kosmos Verlag, Stuttgart.;
Breitenbach J., Kränzlin F. 2005.; "Pilze der Schweiz. Beitrag zur Kenntnis der Pilzflora der Schweiz. Band 6: Russulaceae. Milchlinge, Täublinge."; Mykologia, Luzern.;
Bujakiewicz A. 2018.; "Grzyby wielkoowocnikowe Babiogórskiego Parku Narodowego. Ss.: 47-83. w: Monografie Babiogórskie. Grzyby Babiej Góry."; Babiogórski Park Narodowy, Wrocław-Zawoja.;
Buyck B., Hofstetter V., Eberhardt U., Verbeken A., Kauff F. 2008.; "Walking the thin line between Russula and Lactarius: the dilemma of Russula subsect. Ochricompactae."; Fungal Diversity 28: 15-40.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Heilmann-Clausen J. 1998.; "The genus Lactarius. Fungi of Northern Europe."; The Danish Mycological Society, Espergærde.;
Kraigher H., Agerer R., Javornik B. 1995.; "Ectomycorrhizae of Lactarius lignyotus on Norway spruce, characterized by anatomical and molecular tools."; Mycorrhiza 5(3): 175-180.;
Laux H. 2002.; "Der neue Kosmos PilzAtlas."; Franckh-Kosmos, Stuttgart.;
Le H., Stubbe D., Verbeken A., Nuytinck J., Lumyong S., Desjardin D. 2007.; "Lactarius in Northern Thailand: 2. Lactarius subgenus Plinthogali."; Fungal Diversity 27(1): 61-94.;
Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
Methven A. 2013.; "North American and European Species of Lactarius."; Scripta Botanica Belgica 51: 91-105.;
Mirek Z. 2006. (ed.); "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski."; Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków.;
Pál-Fám F., Benedek L. 2017.; "Oligotrophic peat bogs as macrofungal refuges in the Eastern Carpathians."; Acta Biologica Plantarum Agriensis 5(1): 41-41.;
Phillips R. 2010.; "Mushrooms and Other Fungi of North America."; Firefly Books, Buffalo.;
Russell B. 2006.; "Field Guide to Wild Mushrooms of Pennsylvania and the Mid-Atlantic."; Penn State Press, State College.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Smith A., Hesler L. 1962.; "Studies on Lactarius. III The North American species of section Plinthogali."; Brittonia 14(4): 369-440.;
Stubbe D., Verbeken A. 2012.; "Lactarius subg. Plinthogalus: the European taxa and American varieties of L. lignyotus re-evaluated."; Mycologia 104(6): 1490-1501.;
Tkalcec Z., Mešic A. 2003; "Preliminary checklist of Agaricales from Croatia V: Families Crepidotaceae, Russulaceae and Strophariaceae."; Mycotaxon 88: 1-289.;
Vidari G., Vita-Finzi P., Zanocchi A., Noy G. 1995.; "A bioactive tetraprenylphenol from Lactarius lignyotus."; Journal of Natural Products 58(6): 893-896.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;