Próchnilec gałęzisty (Xylaria hypoxylon)

Wstęp
Próchnilec gałęzisty to jeden z wielu próchnilców o niepozornych, nitkowatych owocnikach, przeoczanych przez początkujących grzybiarzy. Należy do rodziny próchnilcowatych Xylariaceae, a zarazem do najbogatszego, tudzież najmocniej zróżnicowanego typu grzybów – do workowców Ascomycota.
Sezon
Próchnilec gałęzisty produkuje owocniki, zwane w tym wypadku podkładkami, cały rok.
Występowanie
Próchnilec gałęzisty to saprofit, rozkładający pniaki drzew liściastych, rzadziej szpilkowych. Obserwowano go niemal na całym świecie: Eurazja, Ameryka Północna i Środkowa, Australia, płn. Afryka. W Polsce pozostaje częsty.
Wygląd
Owocnik próchnilca gałęzistego, zwany w tym wypadku podkładką, łac. stromata, w postaci charakterystycznych, aksamitno-czarnych, spłaszczonych rogów, 3-5 cm wysokich, z nielicznymi rozgałęzieniami o szerokości 0,2-0,6 cm. Dół cienki, czarno filcowaty, trzonowaty, zwykle powyginany, stopniowo zwężający się ku podstawie. Podkładki próchnilca gałęzistego to jakby zdrewniałe, zbiorowe owocniki z niezliczonymi otworkami na wierzchu. Każdy taki otworek prowadzi do płytko zagłębionego, gruszkowatego bądź okrągłego perytecjum, w którym wytwarzane są zarodniki workowate (askospory). To właśnie obecność perytecjów nadaje owocnikom próchnilca gałęzistego charakterystyczną, guzkowatą fakturę.
Miąższ korkowaty, biały, niezwykle sprężysty i twardy, praktycznie nie można go złamać mimo intensywnego zginania.
Wysyp zarodników od białawego przez szary po czarniawy, nierzadko nadaje białawą lub szarawą barwę całemu okazowi. Zarodniki gładkie, 12-15×6 μm.
Próchnilca gałęzistego łatwo pomylić z wieloma innymi przedstawicielami tego rodzaju. Przy oznaczaniu tych grzybów ważny jest sezon i podłoże z którego wyrastają podkładki. Przykładowo próchnilec głogowy (X. oxyacanthae) rozwija się na szupinkach głogów i to tylko w siedliskach łęgowych, ew. grądach niskich. Pospolitszy odeń próchnilec nitkowaty (X. filiformis) porasta ogonki liściowe paproci oraz butwiejące pędy bylin. Nader częsty w Środkowej Europie próchnilec owocolubny (X. carpophila) preferuje z kolei nadgnite okrywy bukwi (orzeszków buka).
Niedoświadczeni grzybiarze biorą próchnilca gałęzistego za porost (grzyba lichenizowanego).
Właściwości
Próchnilec gałęzisty należy do grzybów niejadalny, saprotrof.
Zastosowanie
Na razie brak, ale trwają intensywne badania nad obecnością w tym grzybie cennych substancji, działających przeciwnowotworowo i/lub umożliwiających sprawne manipulacje w kulturach in vitro komórek ludzkich oraz zwierzęcych. Wyizolowane z próchnilca gałęzistego xylariale A i B, xylaron oraz 8,9-dehydroxylaron hamują podziały komórek raka wątroby. Także jedna z lektyn (białek wiążących cukrowce, odgrywających kluczowe role w obronie przed zakażeniami i w namnażaniu się komórek), otrzymanych z próchnilca, zabijała komórki nowotworowe. Z plech tegoż próchnilca gałęzistego otrzymano też nieznaną wcześniej cytochalazynę – związek oddziałujący na aktynowy szkielet komórek oraz funkcjonowanie błon komórkowych zwierząt.