wątroba

Wątroba — Wątroba – największy gruczoł kręgowców, funkcjonalnie związany z układem pokarmowym, odgrywający bardzo ważną rolę w wielu procesach życiowych – głównie metabolizmie cukrów, tłuszczów, białek, hormonów, substancji odżywczych, leków oraz toksyn.

Położenie wątroby

Wątroba jest największym, wieloczynnościowym gruczołem występującym u wszystkich kręgowców, wchodzącym w skład układu pokarmowego. Wątroba położona jest wewnątrzotrzewnowo w pobliżu wielu narządów jamy brzusznej, w związku z czym na jej powierzchni znajdują się zagłębienia odpowiadające przylegającym do niej narządom.

Wątroba u człowieka położona jest pod przeponą; od dołu i z tyłu graniczy z żołądkiem oraz jelitami. Większa część tego narządu zajmuje prawą stronę jamy brzusznej (prawe podżebrze); pozostała część znajduje się w górnej części nadbrzusza oraz lewym podżebrzu.

Budowa wątroby

Wątroba cechuje się nieregularnym kształtem; jej tkanka jest miękka i delikatna, ze względu na dużą zawartość krwi przeważnie posiada czerwonobrązową barwę. Wątroba u dorosłego człowieka osiąga masę 1,3-1,7 kg; u innych zwierząt, np. u świń jej masa wynosi ok. 1,2-2 kg; u koni i bydła – ok. 4,5-5 kg.

Wątroba otoczona jest torebką łącznotkankową (torebką wątroby) – cienką blaszką tkanki łącznej włóknistej, która wnika w głąb miąższu gruczołowego i tworzy zrąb wątroby. Od torebki odchodzą przegrody, dzielące wątrobę na zraziki długości ok. 2 mm, zawierające gęstą sieć kapilar krwionośnych, pośród których leżą komórki wątrobowe (hepatocyty).

Wielościenne hepatocyty stanowią podstawową jednostkę strukturalną miąższu wątroby (ok. 80% masy całego narządu). Ułożone są w formie blaszek, pomiędzy którymi znajdują się włosowate kanaliki żółciowe, łączące się następnie w coraz większe przewody (kanaliki międzyzrazikowe) i ostatecznie w wspólny przewód wątrobowy. Przewód ten u większości kręgowców łączy się z przewodem pęcherzyka żółciowego, tworząc wspólny przewód żółciowy uchodzący do dwunastnicy. Jednostkę funkcjonalną (czynnościową) wątroby stanowi gronko wątrobowe położone pomiędzy dwoma zrazikami, składające się z hepatocytów ułożonych wokół tętnicy i żyły okołozrazikowej, wraz z towarzyszącym kanalikiem żółciowym.

Wątroba jest narządem silnie ukrwionym poprzez tętnicę wątrobową (doprowadzającą krew bogatą w tlen, tzw. krew odżywczą) oraz żyłę wrotną (doprowadzającą krew z jelita cienkiego, bogatą w składniki odżywcze i sole mineralne, tzw. krew czynnościową). Krew z wątroby uchodzi żyłami wątrobowymi.

Funkcje wątroby

Wątroba jest wieloczynnościowym gruczołem odgrywającym bardzo ważną rolę w wielu procesach życiowych; pojedyncza komórka wątrobowa (hepatocyt) może pełnić ponad 500 niezależnych funkcji metabolicznych.

• wytwarzanie żółci, biorącej udział w trawieniu tłuszczów;
• udział w procesach przemiany materii (cukrów, białek i tłuszczów) – m.in. przemianie nadmiaru glukozy w glikogen (regulacja poziomu glukozy we krwi), przemianie nadmiaru aminokwasów w kwasy tłuszczowe i mocznik, syntezie cholesterolu oraz związków pochodnych, syntezie hormonów i enzymów</a>;
• magazynowanie glikogenu, tłuszczów (trójglicerydów), białek, żelaza i witamin (A, witaminy z grupy B (witamina B1, B2, B3, B4 i B12), D3 i K</a>);
• udział w termoregulacji organizmu</a>;
• udział w procesach tworzenia i niszczenia krwinek czerwonych;
• wytwarzanie i gromadzenie białek osocza krwi (m.in. albumin, fibrynogenu, protrombiny);
• wytwarzanie heparyny – naturalnej substancji zapobiegającej krzepnięciu krwi (torebka wątroby),
• udział w procesach odtruwania (detoksykacji) organizmu – oczyszczanie krwi z substancji toksycznych (egzogennych – leków, trucizn, oraz endogennych – bilirubiny, hormonów steroidowych) oraz przekształcanie ich w związki pochodne łatwo wydalane z moczem.

Uszkodzenia wątroby

Wątroba ze względu na liczne pełnione funkcje jest narządem szczególnie narażonym na uszkodzenia, które mogą być wywoływane przez:

• zatrucia (np. zatrucie lekami, głównie paracetamolem);
• nadużywanie alkoholu, skutkujące przewlekłymi zapaleniem wątroby, które może prowadzić do marskości;
• nadmierne odkładanie się złogów tłuszczu w komórkach wątrobowych (stłuszczenie wątroby alkoholowe wywoływane nadmiernym spożywaniem alkoholu oraz stłuszczenie wątroby niealkoholowe spowodowane m.in. nadwagą, otyłością, niewłaściwym trybem życia oraz nadużywaniem leków);
• choroby wirusowe (np. wirusowe zapalenie wątroby – typu A, B, C, cytomegalia);
• choroby bakteryjne (np. ropień wątroby wywoływany przez pałeczkę okrężnicy, gronkowca złocistego, paciorkowca kałowego bądź bakterie jelitowe);
• choroby pasożytnicze (np. bąblowica wywoływana przez tasiemca bąblowca, choroba motylicza wywoływana przez motylicę wątrobową);
• schorzenia ogólnoustrojowe (np. ostre i przewlekłe infekcje, kolagenozy, zaburzenia przemiany materii, choroby krwi, niewydolność krążenia);
• rak pierwotny wątroby (wątrobiak) oraz przerzuty raka do wątroby z żołądka, trzustki, prostaty i płuc;
• zaburzenia wrodzone (np. zespół Gilberta – zaburzenia metabolizmu bilirubiny; niedrożności wewnątrzwątrobowe; hemochromatoza).

Wątroba cechuje się dużymi  zdolnościami regeneracyjnymi; jednak w przypadku zbyt rozległych i powtarzających się uszkodzeń tego narządu część komórek wątrobowych zostaje zastąpiona przez włóknistą tkankę łączną (zwłóknienie, marskość wątroby). Stan ten skutkuje niewydolnością wątroby, co ma negatywny wpływ na funkcjonowanie innych narządów oraz ogólną kondycję biochemiczną organizmu.