Szkieletnica wonna - opis grzyba, sezon, wygląd, występowanie
Ekologia.pl Wiedza Atlas grzybów Grzyby grzyby podstawkowe pieczarniaki żagwiowce Incrustoporiaceae szkieletnica Szkieletnica wonna
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

Szkieletnica wonna (Skeletocutis odora)

Nazywana/y także: jamkówka wonna, powleczka czyłymska
Szkieletnica wonna. Źródło: Wikimedia
Spis treści

Wstęp

Szkieletnica wonna jest niejadalną, niezwykle rzadką w Polsce i na świecie hubą, zaliczaną do nowo opisanej, pozbawionej polskiej nazwy rodziny Incrustoporiaceae. Rodzaj „szkieletnica” wyróżniono na podstawie kilku cech budowy mikroskopowej, przede wszystkim kształtu kryształków pokrywających niektóre jej strzępki, podobnych do igiełek albo do cienkich kości (stąd „szkieletnica”). Sama S. odora odbiega od reszty przedstawicielek swojego rodzaju najsilniejszym zapachem (stąd współczesna nazwa gatunkowa). Jej owocniki rosną szybciej, ale żyją krócej niż u wielu jej kuzynek. Od 1995 r. podlegała w Polsce ochronie częściowej, od 2004 r. ścisłej ochronie gatunkowej bez wyłączeń.

Sezon

Szkieletnica wonna zawiązuje owocniki od wiosny do zimy. Jak na hubę są one mało trwałe, najwyżej jednoroczne.

Występowanie

Szkieletnicę wonną obserwuje się niemal wyłącznie w Eurazji. Stanowiska amerykańskie podano tylko ze stanu Nowy Jork. Rośnie w rozproszeniu. Jako rzadka i ginąca trafiła na krajowe czerwone listy m.in. Słowacji oraz krajów skandynawskich. Dokładne przyczyny jej rzadkości i zaniku ciężko wskazać, gdyż porasta łatwo dostępne podłoża: martwe drewno pniaków i opadłych konarów jodeł, świerków i sosen, w Skandynawii i na Syberii także osiki. Być może wynikają z jej zamiłowania do wielkogabarytowych pniaków i konarów, o średnicy 30-50 cm, a nawet grubszych. Gatunek ten pozostaje względnie najczęstszy na Syberii, przymiotnik „czyłymska” w jej wcześniejszej nazwie gatunkowej odnosi się do rzeki Czyłym (Czułym), płynącej przez Krasnojarsk i Tomsk.

Jako gatunek chroniony i rzadki, bywa specjalnie poszukiwana przez naukowców. Z ziem polskich podano cztery zanikłe już stanowiska historyczne, a niemal dwadzieścia istniejących współcześnie. Otrzymała u nas status V – gatunku narażonego na wymarcie. W Estonii obecność S. odora stanowi ważną przesłankę za objęciem danego drzewostanu ochroną obszarową.

Wygląd

 

Owocniki opisywanej tu szkieletnicy są jednoroczne. Wyraźnie zmieniają z wiekiem nie tylko wymiary lecz także kształt. Najpierw są okrągłe, błoniaste i pergaminowe w dotyku. Potem zlewają się w pokaźne resupinaty o początkowo galaretowatej, później mięsistej i sprężystej, wreszcie korkowatej i kruchej fakturze.
Kapelusz charakteryzuje się rozpostarto-siedzącym kształtem. Za młodu cienki (do 1mm grubości), potem nieco grubieje zwłaszcza – do 10 mm w miejscu przyrostu do drzewa, a do 3 mm na skrajach. Robi się wówczas bardziej poduszkowaty w dotyku. Pod koniec życia osiąga u szkieletnicy 0,2-0,3 m długości, a 0,1-0,15 m szerokości. Młode kapelusze tego gatunku odznaczają się białym kolorem w miejscach nieuszkodzonych, a delikatnie brzoskwiniowym lub brązowawym w miejscach nadgryzionych. Po zgnieceniu stają się najpierw rudo brunatne, potem żółto brązowe, na końcu zaś (po silnym wyschnięciu) przybierają odcień umbry.
Nóżki nie tworzy. Młode egzemplarze hub opisywanego tu gatunku są mocno przyrośnięte do pniaków lub konarów, niejako je powlekając (stąd dawniejsza nazwa rodzajowa „powleczka”) swoim kortycjoidalnym owocnikiem, natomiast starsze coraz łatwiej oderwać.

Hymenofor szkieletnicy wonnej (powleczki czyłymskiej) będzie typowy dla hub, zbliżony do lepiej znanych nam żagwiowatych: rurkowaty i gąbczasty. Za młodu białawy, później brunatno żółty. O ile młode rurki będą siatkowate w kształcie, a mięsiste w dotyku, o tyle starsze zrobią się galaretowate, pozlepiają się i pokurczą. Cała obłócznia może wówczas popękać, zwykle będzie przecięta jedną czy paroma, głębokimi wgłębieniami. Pory S. odora odznaczają się mało regularnym, podłużnym, wielokątno-zaokrąglonym kształtem, osiągając 2-5 na 1 mm.

Miąższ u szkieletnic podobnie jak u reszty grzybów kortycjoidalnych dzieli się na kontekst i tramę. Kontekst tego gatunku charakteryzuje się: śnieżnobiałym lub kremowym kolorem, niewielką grubością (maksymalnie jednego mm) oraz wyraźnymi zmianami konsystencji z wiekiem owocnika. Za młodu miękki i galaretowaty, w średnim wieku staje się włóknisty niczym mięso lub żelatyna, by na starość zrobić się twardy i drewnowaty. Trama szkieletnicy cały czas będzie korkowata w dotyku, ciemnej barwy. Ani kontekst, ani trama nie przebarwią się w reakcji z ługiem potasowym.
Zarodniki szkieletnicy wonnej odznaczają się budową hialinową, wydłużonym, wygiętym, kiełbaskowatym kształtem (co pozostaje jednym z głównych wyróżników tego rodzaju), gładkimi (pozbawionymi urzeźbionymi) i cienkimi ściankami. Nie reagują z odczynnikiem Melzera. Mierzą zwykle 8-15 na 4-5 µm.
Najpodobniejsze do opisanego tu gatunku będą pozostałe szkieletnice. Przykładowo s. trwała S. stellae odbiega od wonnej w zasadzie tylko okazalszymi rozmiarami porów.

Właściwości

Szkieletnica jest niejadalna, pozbawiona walorów medycznych, z racji swojej rzadkości w Europie (gdzie zapewne stanowi relikt glacjalny i/lub relikt lasów puszczańskich) nie ma znaczenia dla leśnictwa.

Zastosowanie

Szkieletnica wonna przy masowym występowaniu w lasach gospodarczych Rosji szkodzi tamże niekiedy leśnictwu i przemysłowi drzewnemu. Wskutek białej zgnilizny drewno rozpada się na włókna wzdłuż słojów przyrostu rocznego.

Okres występowania
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Bibliografia
  1. Domański, S., Orłoś, H., Skirgiełło, A. (1967).; "Żagwiowate II (Polyporaceae pileateae), szczecinkowcowate II (Mucronosporaceae pileateae), lakownicowate (Ganodermataceae), bondarcewiowate (Bondarzewiaceae), boletkowate (Boletopsidaceae), ozorkowate (Fistulinaceae). w: Kochman J., Skirgiełło A. (red.),"; PWN, Warszawa.;
  2. Domański, S. (1963).; "Dwa nowe rodzaje grzybów z grupy „Poria Pers. ex SF Gray”. Deux nouveaux genres des champignons de la groupe „Poria Pers. ex SF Gray”."; Acta societatis botanicorum Poloniae, 32(4), 731-739.;
  3. Chachuła, P. (2016).; "Aktualny stan wiedzy o grzybach chronionych w świetle zmienionych aktów prawnych i stwierdzonych nowych gatunków i stanowisk na terenie Pienińskiego Parku Narodowego."; Pieniny–Przyroda i Człowiek, 14, 91-100.;
  4. Gierczyk, B., Chachuła, P., Karasiński, D., Kujawa, A., Kujawa, K., Pachlewski, T, ... & Wójtowski, M. (2009).; "Grzyby wielkoowocnikowe Polskich Bieszczadów. Część I."; Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 39(3), 3-100.;
  5. Kujawa, A., Ruszkiewicz-Michalska, M., Kałucka, I. (red.) (2020).; "Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne."; Wyd. Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, Poznań.;
  6. Kunca, V., Peiger, M., Tomka, P., & Vampola, P. (2022).; "Old-growth forest fungi–new localities and habitat and host preferences in Slovakia (I)."; Czech Mycology, 74(1), 33-55.;
  7. Niemelä, T., Kinnunen, J., Lindgren, M., Manninen, O., Miettinen, O., Penttilä, R., & Turunen, O. (2001).; "Novelties and records of poroid Basidiomycetes in Finland and adjacent Russia."; Karstenia, 41(1), 1-21.;
  8. Wojewoda W., Ławrynowicz M. (2006); "Red list of the macrofungi in Poland (In: Red list of plants and fungi in Poland, Eds: Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg) – W. Szafer Institute of Botany,"; Polish Academy of Sciences, Kraków, pp. 53–70.;
4.8/5 - (6 votes)
Default Banner Post Banner
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments