słoje roczne

Słoje roczne — Słoje roczne – są to warstwy drewna wtórnego wytworzonego z miazgi twórczej.

Wszystkie organizmy żywe są zbudowane z różnego rodzaju tkanek, które mają za zadanie wykonywać rozmaite zadania. W przypadku roślin występuje tkanka twórcza, zwana kambium (inaczej miazga twórcza). Na działalność kambium znaczny wpływ mają zmiany pór roku. Podczas procesu dzielenia się kambium zostają wytworzone tkanki drewna i łyka, które odpowiadają za transport wody i substancji mineralnych w roślinie. W związku z tym, iż praca kambium jest niejednolita w ciągu całego roku, jej układ można zaobserwować na poprzecznym przekroju drzewa w postaci ciemniejszych i jaśniejszych okręgów, nazywanych słojami rocznymi lub słojami przyrostu rocznego. W granicach poszczególnych słojów warstw rocznych obserwuje się dwie strefy: późną, powstałą na koniec lata (drewno późne, drewno letnie) i wczesną, która powstało w okresie wiosennym (drewno wczesne, drewno wiosenne):

• Drewno późne – jest to rodzaj drewna wytwarzanego przez rośliny występujące w umiarkowanym klimacie, w przypadku których cykl wegetacyjny ulega przerwaniu na czas zimy. Komórki drewna letniego zostają wytworzone na koniec okresu wegetacyjnego. Z tego też powodu naczynia i cewki posiadają grubsze ściany i zmniejszone średnice, natomiast w ich składzie znajduje się więcej włókien drzewnych w porównaniu do komórek drewna wiosennego. Jest to też powód, dla którego komórki drewna późnego są znacznie ciemniejsze. Główną funkcją komórek drewna późnego jest wzmocnienie struktury całego drzewa.
• Drewno wczesne – jest to rodzaj drewna wytwarzanego przez rośliny występujące w umiarkowanym klimacie, w przypadku których cykl wegetacyjny ulega przerwaniu na czas zimy. Drewno wiosenne, w odróżnieniu do drewna późnego, powstaje na początku cyklu wegetacyjnego. Cewki i naczynia drewna wczesnego posiadają większe średnice, zaś ich ściany są znacznie cieńsze w porównaniu do drewna późnego. Dlatego też drewno wiosenne jest dużo jaśniejsze oraz jest możliwe zaobserwowanie charakterystycznych słojów. Tkanki powstałe w okresie wiosennym wykazują funkcję transportową wody w drzewie.

Przekrój poprzeczny drzewa. pixabay.com

Niektóre gatunki drzew wykazują znaczące różnice, jeśli chodzi o wygląd drewna letniego i wiosennego, stąd też łatwo jest je zaobserwować. Wśród przedstawicieli tej grupy wyróżnić można wiązy, dęby, czy też jesiony. Natomiast w przypadku olch, brzóz, osik różnice pomiędzy drewnem wiosennym i letnim są znikome, stąd też znacznie trudniej jest je odróżnić.

Czynniki wpływające na przyrost słojów rocznych

Jednym z podstawowych czynników wpływających na przyrost roczny drewna jest jego gatunek. Wyróżniamy gatunki drzew, którym nadano miano drzew szybkorosnących. Stało się tak, ponieważ mają one możliwość wytwarzania szerokich słojów rocznych, przez co ich drewno jest lekkie i miękkie. Do przedstawicieli tej grupy zaliczamy np.: wierzby, topole, modrzewie europejskie. W przypadku drzew, u których nie występuje szybki przyrost roczny, znajdują się natomiast cis, buk, dąb, lipa i inne. Zyskały one miano drzew długowiecznych. Związane jest to z faktem, że drzewa długo żyjące rosną powoli w porównaniu do gatunków szybko rozwijających się. Gatunki takie charakteryzują się ciężkim i bardzo twardym drewnem. Dla zobrazowania tego procesu porównano dwa gatunki drzewa. Jednym była Topola Biała rosnąca do roku 2012 w miejscowości Leszno. Jej wiek oszacowano na 330 lat. Przez ten czas osiągnęła ona aż 991 cm w obwodzie pnia (pomiaru dokonano na wysokości 1,30 m od powierzchni ziemi). Fakt ten sprawił, że była ona zaliczona do grupy najgrubszych drzew w Polsce. Drugim gatunkiem drzewa był cis pospolity, pochodzący z grupy gatunków długowiecznych (cis może dożyć nawet 1000 lat). Dokonując pomiaru na około 600 letnim okazie uzyskano wynik świadczący, że obwód jego pnia wynosił zaledwie 214 cm (pomiaru dokonano na wysokości 1,30 m od powierzchni ziemi).

Zależnie od fazy rozwoju, drzewa przyrastają na grubość w zróżnicowanym tempie. Kiedy warunki środowiskowe są stabilne, przyrost słoi jest równomierny i stają się one coraz szersze. Kiedy drzewo wchodzi w okres obfitszego owocowania, obserwuje się przyrost zdecydowanie węższych słojów. Faza drągowiny jest okresem, kiedy słoje drzewa zyskują największą szerokość. Drzewo ma wówczas około 35-50 lat. Cechą tego etapu rozwojowego jest fakt, że drzewo zaczyna szybciej przyrastać na grubość, zaś jego wzrost wierzchołkowy znacznie spowalnia.

Przekrój poprzeczny drzewa oraz widoczny z lewej przekrój poprzeczny gałęzi. pixabay.com

Drzewa, które rozwijają się w odpowiednich warunkach, spełniających ich wymagania gatunkowe, są w stanie wytworzyć szersze słoje w porównaniu do drzew, które rosną na glebach nieodpowiednich dla siebie, bądź też kiedy występują niedobory lub nadmiar wody i światła. Rozmiar słoja jest silnie uzależniony od panujących warunków pogodowych, dlatego też występowanie zbyt dużych opadów czy też suszy, może prowokować zjawisko zwane wypadaniem słojów. Jest to proces poprzedzony skrajnie negatywnymi, niesprzyjającymi warunkami, które maja odzwierciedlenie w budowie drewna. Drzewo jest wówczas tak osłabione, że nie wytwarza w danym momencie przyrostu czyli słoja. Do wypadania słojów dochodzić może także wtedy, gdy drzewo zostanie przygłuszone, a przez to nieodpowiednio nasłonecznione lub też wystąpi znaczny wzrost liczebności owadów żerujących na danym drzewie W przypadku, kiedy drzewo w ciągu jednego okresu wegetatywnego wytworzy kilkukrotnie nowe ulistnienie (np. na skutek dotkliwych przymrozków), wtedy może dojść do wykształcenia dodatkowego słoja. U drzew występujących w wilgotnych, ciepłych strefach tropikalnych, wykazujących nieprzerwany wzrost, mogą w ogóle nie występować słoje roczne. Mimo to u wielu takich gatunków przyrost roczny jest dostrzegalny.

Rozpoznawanie gatunku drzewa po drewnie

Każde drzewo wytwarza charakterystyczny rodzaj drewna dla danego gatunku. Takie drewno może zostać w łatwy sposób rozpoznane i przypisane do niego za pomocą obserwacji przekroju poprzecznego pnia. Oczywiście, niezbędne jest do tego odpowiednie doświadczenie. Osobom mniej doświadczonym pomocą mogą służyć poradniki lub specjalne klucze ułatwiające to zadanie.

Okrągły kształt pnia

Kształt pnia drzewa najczęściej kojarzy się z kołem, jednak w rzeczywistości przekrój poprzeczny drzewa jest zdecydowanie bardziej asymetryczny. Dodatkowo każde drzewo jest w większym lub mniejszym stopniu pochylone w kierunku wiejących wiatrów. Najczęściej fragment drzewa najbliżej powierzchni ziemi w ogóle nie przypomina kształtu koła. Natomiast im wyżej od ziemi, tym bardziej ten kształt jest zachowany.

Drzewo wygięte z kierunkiem wiatru. pixabay.com

Dendrochronologia

W poszczególnych słojach każdego drzewa jest zapisane mnóstwo danych, z których może skorzystać każdy kto wie, jak je wydobyć. Każdy słój posiada dane na temat pogody panującej w danym roku. Dzięki temu można dowiedzieć się, czy dany rok był suchy, czy występowały nadmierne opady czy może, z jakiegoś powodu, występowało nadmierne zachmurzenie. Można nawet oszacować występowanie pasożytów oraz ich liczebność, a ponad to wpływ ich bytowania na dane terytorium.
Nauka zajmująca się badaniem takich zależności nazywa się dendrochronologią. Jest to gałąź dendrologii (nauki o drzewach i krzewach).

Grubość pnia wskazująca na podeszły wiek dębu. pixabay.com