kości
Kości – są to sztywne struktury, które stanowią elementy układu kostnego (szkieletowego) wchodzącego w skład biernego układu ruchu. Do układu ruchu włącza się nieodzownie układ mięśniowy. Nazwa kość wywodzi się od greckiego to ὀστέον (osteon), stąd też istnieje wiele terminów, które używają tego słowa jako przedrostka. Nauką zajmującą się kośćmi jest osteologia.
W ciele człowieka od urodzenia znajduje się około 270 kości. Podczas dalszego rozwoju wiele z nich łączy się, zmniejszając całkowitą liczbę indywidualnych kości do 212 u osoby dorosłej. Najmniejszą kością w ciele człowieka jest strzemiączko znajdujące się w uchu środkowym, natomiast największą jest kość udowa w nodze.
Struktura kości
Kości pod kątem histologicznym zbudowane są z wielu różnych tkanek. Tkanka kostna jest głównym składnikiem budulcowym. Oprócz jej w skład kości wchodzą także takie tkanki jak: tłuszczowa, krwiotwórcza, chrzęstna oraz inne tkanki o mniejszym udziale. Wszystkie kości pokryte są okostną, natomiast w obrębie stawu powierzchnie kości przylegające do siebie pokrywa chrząstka stawowa. Istota zbita tworzy trzony kości długich, korowe (powierzchniowe) warstwy ich nasad oraz kości płaskich. Natomiast istota gąbczasta tworzy nasady kości długich, wewnętrzną warstwę kości płaskich, różnokształtnych oraz krótkich.
Kości składają się z różnych rodzajów komórek takich jak osteoblasty, osteocyty i osteoklasty. Osteoblasty i osteocyty biorą udział w tworzeniu i mineralizacji kości, natomiast osteoklasty biorą udział w resorpcji tkanki kostnej. Zmodyfikowane osteoblasty (w postaci spłaszczonej) stają się komórkami wyściełającymi, które tworzą warstwę ochronną na powierzchni kości. Zmineralizowana matryca tkanki kostnej posiada składnik organiczny i nieorganiczny (różne sole).
Rozwój kości
Powstawanie kości nazywa się kostnieniem. Już na etapie rozwoju płodowego zachodzą dwa procesy kostnienia i są to kostnienie śródbłonkowe i kostnienie śródchrzęstne. Kostnienie śródbłonkowe polega na tworzeniu kości z tkanki łącznej, podczas gdy kostnienie śródchrzęstne obejmuje tworzenie kości z chrząstki.
Pierwszy rodzaj kostnienia ma miejsce głównie podczas formowania płaskich kości czaszki, oraz żuchwy, szczęki i obojczyka. Kość powstaje przy tym z tkanki łącznej, takiej jak tkanka mezenchymatyczna. W procesie tym wyróżnia się zapoczątkowanie kostnienia, zwapnienie, tworzenie się beleczek jak również rozwój okostnej. Natomiast kostnienie śródchrzęstne zachodzi w kościach długich oraz w większości innych kości w ciele. Proces ten obejmuje rozwój kości z chrząstki, jej wzrost i rozwój, rozwój pierwotnych i wtórnych centrów kostnienia, a także tworzenie chrząstki stawowej jak również płytek nasadowych.
Podczas rozwoju płodowego pojawia się najczęściej kostnienie endochondrialne czyli powstawanie pierwotnych centrów kostnienia w chrząstkach. Co jest odpowiedzialne za tworzenie trzonów kości długich, kości krótkich i niektórych części kości nieregularnych. Wtórne kostnienie występuje po urodzeniu, kiedy to dochodzi do tworzenia nasad kości długich oraz kończyn kości nieregularnych i płaskich. Człowiek po osiągnięciu dojrzałości szkieletowej, która następuje w wieku 18-25 lat, powinien już posiadać cały szkielet budowany z kości.
Rodzaje kości
W ludzkim szkielecie można wyróżnić pięć rodzajów kości. Ze względu na budowę zewnętrzną zostały one podzielone na: kości długie, płaskie, krótkie, pneumatyczne oraz różnokształtne. Do kości długich (ossa longa) należą m.in. kość ramienna, łokciowa, promieniowa, udowa, strzałkowa, piszczelowa oraz obojczyk. Do kości płaskich (ossa plana) należą np. kości czaszki oraz mostek i łopatka. Wśród kości krótkich (ossa brevia) wyróżnia się m.in. kości stępu i nadgarstka. Do kości pneumatycznych (ossa pneumatica) należą np. kość czołowa, szczękowa i klinowa, a do kości różnokształtnych (ossa multiformia) m.in. kosteczki słuchowe i kręgi kręgosłupa.
W oparciu o rozwój, budowę i czynności pełnione przez kości można wyróżnić następujący podział:
- kości płaskie, które powstają w wyniku kostnienia chrzęstnego lub łącznotkankowego, są zbudowane z istoty gąbczastej lub zbitej. Ich funkcją jest ochrona oraz krwiotwórczość;
- kości gąbczaste, które powstają w wyniku kostnienia chrzęstnego, zbudowane są z istoty gąbczastej pokrytej istotą zbitą oraz trzeszczki. Ich funkcją jest krwiotwórczość oraz miejsce przyczepu mięśni
- kości rurkowate, które powstają w wyniku kostnienia chrzestnego, zbudowane są z istoty zbitej i gąbczastej, wypełnione są szpikiem kostnym. Ich funkcją jest zarówno podpora, krwiotwórczość jak i ochrona.
Znaczenie kości
Za sprawą charakteru budowy, kości pełnią wiele ważnych dla ciała funkcji. Mogą pełnić funkcję ochronną, zapewniając przy tym wsparcie i umożliwiając mobilność. Pomimo swoich rozmiarów i różnorodności są lekkie a przy tym mocne i twarde. Do głównych funkcji kości można zaliczyć:
- wsparcie dla mięśni w układzie ruchu, w szczególności uczestniczą w tym kości kończyn oraz obręczy barkowej i miednicznej;
- ochronę narządów wewnętrznych ciała (przede wszystkim narządów położonych głębiej. Taką funkcję pełni w szczególności czaszka chroniąca mózg, klatka piersiowa chroniąca serce i płuca oraz miednica chroniące narządy rozrodcze
- magazynowanie jonów wapniowych i fosforanowych w ustroju, jak również udział w homeostazie
- pośrednie uczestniczenie w czynności krwiotwórczej.
Urazy i choroby kości
Pomimo mocy, twardości jak również sprężystości będące cechami charakterystycznymi dla kości, ulegają one częstym urazom i chorobom. Zaliczyć do nich można zarówno złamania jak i szereg schorzeń takich jak: zapalenie stawów, nowotwory, osteoporozę oraz różne infekcje. Ze względu na strukturę zarówno przebieg leczenia i rehabilitacji są zazwyczaj wymagające i czasochłonne. Natomiast operacje chirurgiczne nie należą do prostych i bezbolesnych.
Do najpoważniejszych problemów związanych z kośćmi należą nowotwory i osteoporoza. Wśród pospolitych chorób nowotworowych kości wymienia się: kostniaka kostnawego, chrzęstniaka, guza olbrzymiokomórkowego, kostniakoomięsaka, mięsaka Ewinga, chrzęstniakomięsaka oraz włóniakomięsaka. Natomiast osteoporoza będąca uogólnioną chorobą metaboliczną kości powoduje postępujący ubytek masy kostnej, osłabienie struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną ich podatność na złamania.
Kości u pozostałych zwierząt
Kości kręgowców w toku ewolucyjnych przystosowań wykazują liczne różnice w zależności od rodzaju zwierząt. Kości ptaków są bardzo lekkie. W porównaniu do kości człowieka, są one mniejsze, cieńsze i puste w środku co zdecydowanie ułatwia im możliwość lotu. Nietoperze pod względem przystosowań do lotu posiadają kości podobne pod względem gęstości do kości ptaków. Ponadto dziób ptaków jest wykonany w głównej mierze z kości jako wystającej części żuchwy pokrytej keratyną.
Wiele zwierząt konsumuje kości, co poza zjedzeniem cennego szpiku kostnego przez zwierzęta wszystkożerne wskazuje także na uzupełnianie brakującego u zwierząt roślinożernych fosforu. Ponadto w kościach człowieka udział warstwy korowej kości wynosi 80%, co jest znacznie wyższą wartością niż u pozostałych zwierząt, szczególnie morskich. Co jest oczywiste analogiczne urazy i choroby kości występują u pozostałych kręgowców.