Siwienie włosów – objawy i przyczyny. Jak powstrzymać siwienie włosów?

W powszechnym mniemaniu siwienie włosów jest oczywistą oznaką starości. W rzeczywistości mechanizm ten jest trochę bardziej złożony. Dlaczego bowiem niektórzy ludzie siwieją już w wieku 20 lat, a inni cieszą się pełnym koloru włosem do późnej starości? Naukowcy już od dekad analizują problem siwienia, a, co ciekawe, próbują go nawet odwrócić!

Za barwę włosów każdego człowieka odpowiada pigment zwany melaniną, który występuje również w tęczówkach oczu i skórze – im jest go więcej, tym ciemniejsza karnacja i owłosienie. Wyróżniamy przy tym dwa rodzaje pigmentu: feomelaninę, która odpowiada za czerwonawe odcienie i eumelaninę przebarwiającą włosy w kierunku brązu lub czerni. Ich proporcję określa wynik loterii genetycznej, która zachodzi w momencie połączenia się komórki jajowej matki i plemnika ojca. W uproszczeniu mówi się w tym kontekście o genach recesyjnych i dominujących, przy czym nie jest niemożliwością, aby dwoje ciemnowłosych rodziców miało dziecko-blondyna.

Skąd się biorą różne odcienie włosów?

Paleta odcieni występujących na ludzkich głowach jest niezwykle szeroka. Same tylko blondy odmieniają się od białego prawie koloru po bursztyn czy popielatość. Odkryto już ponad 20 genów odpowiadających za produkcję poszczególnych pigmentów, a ich różne kombinacje dają właśnie ową fryzjerską różnorodność. W uproszczeniu:

• szatyni mają bardzo wysoki poziom eumelaniny;
• bruneci odznaczają się umiarkowanym poziomem eumelaniny;
• blondyni produkują niewiele eumelaniny;
• u rudych włosy są wysycone przede wszystkim feomelaniną z małą tylko ilością eumelaniny.

Niektóre dzieci rodzą się przy tym z pasmami siwych włosów – fenomen ten profesjonalnie nazywa się poliozą. Zwykle niegroźna dla zdrowia, przypadłość ta wiąże się z całkowitym brakiem melaniny w korzonkach wybranych części czaszki.

Siwe włosy ze starości

W ciągu naszego wczesnego życia mieszki włosów nieustannie produkują zakodowany genetycznie poziom melaniny. Może się on zmieniać w czasie wraz dorastaniem, czego widocznym efektem jest ciemnienie włosów u dzieci, które w przedszkolu miały całkiem jasne główki. Niestety, w pewnym momencie mieszki włosowe każdego z nas zmniejszają produkcję pigmentu, a na głowie zaczynają pojawiać się pierwsze siwe pasemka. Zdaniem naukowców to wolne rodniki bombardujące nieustannie nasze ciało i odpowiedzialne również za starzenie skóry powodują apoptozę (planowaną śmierć komórki) melanocytów odpowiedzialnych za wytwarzanie melaniny.

Proces „usypiania” fabryk melaniny trwa zwykle dobrych kilka lat, w związku z czym siwienie zachodzi najczęściej dość powoli, wiążąc się ze stopniowym wysuszeniem i szorstkością. Pigment odpowiada bowiem także za połysk i objętość fryzury, co też tłumaczy fenomen grubych, kruczoczarnych i lśniących pukli. Im bardziej popielate są siwe włosy, tym więcej pozostało w nich jeszcze barwnika. U osób bardzo starych włosy bywają natomiast prawie idealnie białe i bardzo delikatne, wręcz cienkie, w strukturze. Paradoksalnie, rosną jednak one zwykle znacznie szybciej!

Wiek, w którym zaczynamy siwieć jest bardzo różny i zależy przede wszystkim od predyspozycji genetycznych – w wielu rodzinach obserwuje się na przykład tendencję do przedwczesnego „szronienia”, przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Najwcześniej siwizna pojawia się u rasy kaukaskiej (średnio ok. 35 roku życia), nieco później u Azjatów, zaś najpóźniej u społeczności pochodzących z Afryki (dopiero koło 45 roku życia). O przedwczesnym siwieniu w Europie mówimy, włosy zaczynają tracić kolor już około 20 roku życia.

Ciekawostka:
Uogólniona nieco reguła 50-50-50 mówi, że w wieku 50 lat 50% populacji posiada 50% siwych włosów.

Osiwieć ze stresu?

Siwienie w języku potoczonym asocjowane jest również ze silnym stresem. Naukowcy od dekad próbują zgłębić faktyczne biologiczne podłoże tego przekonania, które wydaje się w wielu przypadkach być słuszne. Z obserwacji i eksperymentów wynika bowiem faktycznie, że osobnicy poddani działaniu silnego stresu mogą faktycznie osiwieć do zaskakująco szybki i drastyczny sposób, co nie odpowiada procesowi starzenia.

W jednej z popularniejszych tez sugeruje się obecnie, że to noradrenalina produkowana przez korę nadnerczy w warunkach stresu może wpływać na zmianę poziomu pigmentacji włosów. Badania prowadzone na myszach z kolei wskazują, że reakcją organizmu na stres może być destrukcja poszczególnych komórek, w tym także produkujących barwnik melanocytów.

Na dzień dzisiejszy, nie zostało jednak udowodnione ponad wszelką wątpliwość, że stres w bezpośredni sposób powoduje przedwczesne siwienie włosów. Prawdopodobnie jest on zaledwie jednym z czynników – wpływ genów wydaje się jednak znacznie bardziej istotny.

Siwienie włosów jako oznaka choroby

Przedwczesne siwienie nie musi być jednak wyłącznie genetyczną urodą czy wynikiem stresu. Istnieje szereg problemów zdrowotnych, które mogą manifestować się szarymi nitkami w czuprynie. Najbardziej błahym z nich jest niedobór witaminy B12, który, choć niebezpieczny dla organizmu, daje się zwykle dość łatwo wyrównać, a efektem paradoksalnie jest powrót koloru na głowie! Deficyt witaminy B12 może wynikać z nieodpowiedniej diety, ale bywa także efektem niedokrwistości złośliwej, kiedy to choroba autoimmunologiczna powoduje zaburzenia wchłaniania. Przedwczesne siwienie bywa również korelowane z niedoborem żelaza, kwasu foliowego oraz witaminy D.

Kolejnym dość popularną przyczyną anormalnego siwienia jest łysienie plackowate. Jest to choroba polegająca na uszkodzeniu mieszków włosowych, w wyniku którego dochodzi do miejscowego wypadania włosów. Te odrastające bywają początkowo białe lub siwe, ale z biegiem czasu odzyskują zwykle w większej części zdolność do produkcji melaniny. Trwałe siwienie może za to powodować bielactwo – przewlekła choroba skóry związana z utratą pigmentu. Kredowobiałym plamom na skórze towarzyszą wówczas jasne „placki” na włosach.

Ponadto za siwieniem mogą skrywać się zaburzenia pracy tarczycy, zarówno jej niedoczynność, jak i nadczynność. Niestety bowiem, zmiany poziomu hormonów wydzielanych przez ten ważny gruczoł w znaczącym stopniu oddziałują na strukturę i funkcjonowanie tak w skóry, jak i włosów.

Wreszcie, do rzadkich, ale poważnych problemów zdrowotnych leżących u podłoża przedwczesnej siwizny należą nerwiakowłókniakowatość, czyli zespół dziedzicznych chorób związanych ze zmianami guzowatymi wokół nerwów oraz stwardnienie guzowate polegające na zmianach skórnych i guzach pojawiających się w narządach wewnętrznych. Mimo niskiego prawdopodobieństwa tej diagnozy, wczesne, nieregularne lub nagłe siwienie włosów powinno być zawsze skonsultowane z lekarzem!

Czy z siwieniem włosów da się walczyć?

Proces siwienia powszechnie uważany jest za nieodwracalny. Faktycznie, większość z nas musi pogodzić się z fryzurą poprzetykaną srebrnymi nićmi, tak samo, jak ze zmarszczkami. Z drugiej strony, trudno się dziwić, że zrozumienie istoty siwienia prowokuje pytania o możliwość odwrócenia całego mechanizmu. Tym bardziej, że w literaturze medycznej opisane są przypadki ponownego wybarwienia włosów bez sięgania po substancje koloryzujące. Jednym z takich przykładów jest wspomniany wyżej deficyt witaminy B12, który po uzupełnieniu przestaje mieć wpływ na mieszki włosowe i umożliwia wzrost nowych włosów z pigmentem! Ponadto znamy przypadki ponownego wznowienia produkcji melaniny w siwych włosach po ekspozycji na promieniowanie lub zapalne cytokiny (Jo i in., 2018). Już dziś prowadzi się też zakrojone na szeroką skalę badania kliniczne polegające na modulacji procesów neuro-endokrynologicznych regulujących melanogenezę. Możliwe jest więc, że już w niedalekiej przyszłości będziemy w stanie skutecznie zapobiegać siwieniu, a nawet przywracać białym włosom ich dawny kolor.

Póki co specjaliści sugerują jednak, aby w ramach prewencji siwizny dbać o dietę bogatą w białko, wapń, miedź, żelazo, cynk, a także witaminy z grupy B, zwłaszcza B12, której doskonałym źródłem jest mięso i nabiał. W przypadku wegetarian racjonalne może być również przyjmowanie stosownych suplementów. Ponadto, wysoce wskazana jest rezygnacja z palenia papierosów, które same w sobie odpowiedzialne są siwe włosy pojawiające się jeszcze przed ukończeniem 30 roku życia. Jak się łatwo domyśleć, kluczem do sukcesu może być również nauka radzenia sobie ze stresem. Ustalanie jasnych priorytetów, asertywność, rezerwacja czasu na własne rozrywki i hobby, a także regularna aktywność fizyczna i medytacja to zdaniem psychologów najskuteczniejsze sposoby trzymania nerwów na wodzy. Kto wie, może wewnętrzny spokój będzie można zaobserwować właśnie na włosach?