Żywność ekologiczna – korzyści dla zdrowia, kontrola i certyfikaty. Jak rozpoznać produkt ekologiczny?

Współczesne metody produkcji żywności stawiają przede wszystkim na wydajność, często kosztem jakości. W rezultacie otrzymujemy produkty tańsze, ale pochodzące z kontrowersyjnych źródeł i zawierające pozostałości nieobojętnych dla zdrowia związków chemicznych. Jedynie żywność wytworzona w nieskażonym środowisku, z uwzględnieniem naturalnych metod produkcji, przetwórstwa i przechowywania gwarantuje wartościowe biologicznie i pokarmowo produkty spożywcze.

Rolnictwo ekologiczne opiera się na zasadach uwzględniających dobro środowiska naturalnego. W szczególności:

• dba o żyzność i czystość gleb
• bazuje na zachowaniu bogactwa gatunkowego roślin i zwierząt, również tych dziko żyjących;
• wykorzystuje energię i zasoby naturalne w sposób odpowiedzialny;
• wspiera utrzymanie czystości wód
• gwarantuje zdrowe i bezpieczne warunki życia zwierzętom hodowlanym;
• promuje samopodtrzymującą się egzystencję gospodarstw;
• dba o utrzymanie zróżnicowanego krajobrazu rolniczego oraz równowagi biologicznej.

Sięgając po produkty z atestowanych gospodarstw i przetwórni ekologicznych wspieramy więc planetę Ziemię, ale i własne zdrowie.

Jak powstaje żywność ekologiczna?

Żywność rolnictwa ekologicznego jest wytwarzana metodami naturalnymi, bez użycia nawozów sztucznych, chemicznych środków ochrony roślin, antybiotyków, hormonów wzrostu i bez wykorzystania radiacji oraz udziału organizmów modyfikowanych genetycznie. Zamiast nawozów sztucznych stosuje się środki naturalne w postaci obornika i kompostów. Pestycydy zastępuje się środkami roślinnymi i naturalnymi minerałami.

Wymogiem dla gospodarstw wytwarzających ekologiczną żywność jest ich umiejscowienie w warunkach nieskażonego zanieczyszczeniami środowiska, z dala od ośrodków przemysłowych i dróg szybkiego ruchu.

W ramach ekologicznych praktyk stosuje się również rotację upraw w celu ograniczenia erozji gleby i rozwoju chorób oraz szkodników, mulczowanie jako ochronę przed wysychaniem i chwastami, pułapki na szkodniki oraz zwalczanie szkodników innymi gatunkami owadów. W chowie zwierząt promowany jest dostęp do świeżego powietrza i odpowiednio dużych wybiegów, organiczne pasze oraz szczepienia zapobiegające chorobom.

Żywność ekologiczna w UE

Na terenie Unii Europejskiej zasady produkcji metodami ekologicznymi oraz sposób kontroli gospodarstw ekologicznych regulowane są rozporządzeniem Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych. Podstawowym polskim aktem prawnym w rolnictwie ekologicznym w Polsce jest obecnie Ustawa z dnia 23 czerwca 2022 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1370). Do najważniejszych rozwiązań wspomnianej ustawy należą ułatwienia w procesie wydawania zgód dla producentów ekologicznych, zwiększenie podaży nawozów dla tej grupy oraz zwiększenie wsparcia finansowego dla rolników stosujących najwyższej jakości nasiona.

Unia Europejska gwarantuje wiarygodność produktów rolnictwa ekologicznego, niezależnie od miejsca ich wytworzenia, również tych importowanych spoza UE. Produkty takie muszą spełniać surowe wymagania:

• co najmniej 95 proc. składników danego produktu musi zostać wyprodukowane metodami ekologicznymi;
• podczas procesu produkcji, przygotowania oraz przechowywania zabronione jest stosowanie środków chemicznych i syntetycznych polepszaczy;
• przygotowanie odbywa się z użyciem tradycyjnych technologii, co sprawia, że produkt nie traci swoich walorów smakowych i odżywczych;
• wyroby są sprzedawane bezpośrednio przez producenta lub w zamkniętych, zabezpieczonych i oznakowanych opakowaniach, z których wynika jasno przez kogo i jak zostały wytworzone.

Kontrola i certyfikaty

Konsument musi mieć pewność, że dane produkty faktycznie powstały z poszanowaniem zasad wyznaczonych unijnym prawem. Wspomniana wyżej ustawa o rolnictwie ekologicznych wprowadza więc system kontroli i przyznawania stosownych certyfikatów producentom spełniającym określone prawem wymogi. Głównym organem odpowiedzialny jest w tym zakresie Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS), który wyznacza jednostki certyfikujące przeprowadzające kontrole urzędowe, audyty, wydające zgody i zalecenia konkretnym producentom. Lista aktualnych jednostek certyfikujących dostępna jest na stronie internetowej IJHARS.

Rozwój rynku żywności ekologicznej w Polsce

W 2021 r. było w Polsce ponad 18 tysięcy gospodarstw ekologicznych i ponad tysiąc ekologicznych przetwórni żywności. Organiczne uprawy obejmowały ponad pół miliona hektarów, co stanowiło 3,5% ogólnej powierzchni rolnej. Wartość rynku eko-żywności w kraju systematycznie rośnie z roku na rok, ale wciąż pozostajemy daleko w tyle za europejskimi liderami, Niemcami i Francją.

Producenci oferują swe wyroby w specjalistycznych sklepach ze zdrową żywnością, na targowiskach i jarmarkach oraz w internecie. Coraz częściej organiczne produkty spotkać też można na półkach supermarketów. Z badań ankietowych wynika, że Polacy kupują żywność ekologiczną z trzech głównych powodów: dbałości o zdrowie rodziny, bezpieczeństwa oraz dobrego smaku. Największym problemem pozostają niestety wysokie ceny, które ograniczają potencjał nabywczy wielu gospodarstw domowych. Stosunkowo najchętniej kupujemy BIO żywność w słoiczkach dla dzieci, jogurty oraz napoje owocowe.

Jak rozpoznać produkt ekologiczny?

Jeżeli produkt spełni wymogi kontroli produkcji ekologicznej UE i otrzyma certyfikat, wytwórca ma prawo zamieścić na jego etykiecie wspólnotowy znak rolnictwa ekologicznego – liść z białych gwiazdek na zielonym tle (tzw. „Euroleaf”). Ponadto na etykiecie może zostać zamieszczony napis „Rolnictwo ekologiczne – system kontroli WE”.

Właściwie oznaczona etykieta produktu wytwarzanego metodami ekologicznymi w Polsce, musi zawierać:

• nazwę i adres producenta;
• nazwę produktu ze znakiem identyfikacyjnym partii towaru;
• nazwę i kod upoważnionej jednostki certyfikującej, której podlega producent.

Wszystkie jednostki certyfikujące można łatwo wyszukać w sieci. Na ich stronach znajdują się wykazy producentów i udzielonych im certyfikatów, ich zakres i datę ważności.

Na polskich produktach żywności ekologicznej obok znaku rolnictwa ekologicznego UE, można często spotkać trójbarwny znak Ekoland, przyznawany przez Polskie Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi. Gospodarstwa, które ubiegają się o przyznanie znaku muszą m.in. użytkować działki w sposób służący zachowaniu bioróżnorodności, bez udziału modyfikacji genetycznych. Muszą także prowadzić uprawy i wypas zwierząt w sposób nie zagrażający ptakom łąkowym i cennym gatunkom roślinności dzikiej, a także chronić glebę i wodę. Ponadto na żywności znaleźć można znak certyfikowanego rolnictwa ekologicznego „BIO” nadawany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji produktom roślinnym i zwierzęcym, grzybom oraz materiałowi siewnemu.

W jaki sposób żywność ekologiczna wspiera zdrowie?

Czy warto dopłacać do żywności ekologicznej? Wielu sceptyków powątpiewa w faktyczne różnice między pomidorami a pomidorami. Wskazują oni, że gdyby konwencjonalna żywność była niebezpieczna dla zdrowia, nie zostałaby przecież dopuszczona do obrotu. Faktycznie, produkty dostępne w sklepach zazwyczaj nie przekraczają ustalonych norm. Nie oznacza to jednak, że nie stanowią zagrożenia – regularna konsumpcja nawet niewielkich ilości niekorzystnych związków może w długim okresie czasu zwiększać ryzyko rozwoju chorób.

Żywność ekologiczna ma tymczasem obniżać poziom pestycydów i metali ciężkich w naszej diecie. Tym samym redukuje prawdopodobieństwo opóźnień rozwojowych u dzieci, zaburzeń płodności, a nawet nowotworów. Naukowcy z Harvardu dowiedli w 2015 r., że mężczyźni konsumujący więcej pestycydów w warzywach i owocach mieli znacznie gorszą jakość nasienia! Organiczna żywność wyraźnie ogranicza też akumulację szkodliwego kadmu w wątrobie i nerkach.

Mleko i mięso pochodzą z ekologicznej hodowli okazuje się natomiast bogatsze w korzystne dla zdrowia kwasy tłuszczowe omega 3. Wynika to ze zdrowszego trybu życia krów. Bydła nie szpikuje się również antybiotykami i hormonami, które z kolei mogą zwiększać odporność na antybiotyki w ogólnej populacji i zwiększać ryzyko raka.

Wreszcie, w wielu przypadkach organiczne warzywa i owoce okazują się być wyraźnie zasobniejsze w antyoksydanty, które chronią nas przed stanami zapalnymi, starzeniem oraz nowotworami.

Co kupować, jeśli nie możesz sobie pozwolić na życie w 100% bio? Zdaniem ekspertów warto wybierać przede wszystkim ekologiczne warzywa zielone typu sałata, które akumulują szczególnie wysokie dawki pestycydów. Poza tym zasadne jest inwestowanie w ekologiczne jaja oraz mięso. W szczególności żywność bio poleca się kobietom ciężarnym, niemowlętom oraz małym dzieciom, u których sztuczne dodatki mogą spowodować największe szkody!