Patricia Wright – matka lemurów, strażniczka Madagaskaru
Pierwsza kobieta na świecie nagrodzona Indianapolis Prize, czyli odpowiednikiem Nobla w dziedzinie ochrony przyrody – Patricia Wright poświęciła swe życie walce o przetrwanie sympatycznych lemurów, przy okazji ratując unikalną dżunglę Madagaskaru. Jej niezwykła historia powinna być wzorem dla aktywistów na całym świecie.
Znajdź lemura, załóż park
Patricia Wright była asystentką profesora na Uniwersytecie Duke w Północnej Karolinie, gdy jej przełożony wyznaczył jej ambitne zadanie: „Jedź na Madagaskar i znajdź prolemura szerokonosego (Hapalemur simus)”. Gatunek uważany był już wówczas za wymarły, gdyż przez dekadę nikt go nie widział. Pojechała mimo to.
W lesie tropikalnym na południowo-wschodnim krańcu wyspy znalazła nie tylko prolemura szerokonosego, ale i zupełnie nowy gatunek, nieznanego wcześniej maki złotego (Hapalemur aureus), wpisując się na wieczność do zoologicznych annałów. Był rok 1986.
Dokładnie rok później zakochana już na dobre w Madagaskarze Patricia spała w swym namiocie w okolicach miasta Ranomafana, gdy zbudził ją huk walącego się drzewa. Rozpoczęła się wycinka lasu pełnego lemurów. Zrozpaczona dr Wright pojechała od razu do stolicy prosić o wsparcie w Ministerstwie Wód i Lasów. Naczelnik obiecał jej, że zgodzi się na rezerwat, jeśli znajdą się na niego pieniądze.
Maki złoty – gatunek lemura odkryty przez Patricię Wright, źródło: Justin Philbois, CC0, via Wikimedia Commons
Dlaczego lemury?
Jako asystentka profesora Patricia Wright nie miała pojęcia jak zakłada się park narodowy. Z pomocą lokalnych przewodników zaczęła jednak obchodzić okoliczne wioski i rozmawiać ze starszyzną. W swojej nieustępliwości wywalczyła dofinansowanie z USAID oraz granty z Fundacji MacArthura i programu UNESCO Człowiek i Biosfera. W 1991 r. uroczyście otwarto Park Narodowy Ranomafana, który do dziś jest schronieniem dla ponad 100 gatunków ptaków i co najmniej 12 gatunków lemurów.
Pytana, co takiego zauroczyło ją w lemurach, niepozornych bądź co bądź naczelnych niewystępujących w stanie dzikim nigdzie poza Madagaskarem, przyznała, że fascynuje ją matriarchalna hierarchia, w której samice posiadają całą „polityczną” władzę. Dodatkowo lemury okazują się być zaskakująco różnorodne – jedne spędzają pół życia w hibernacji, inne prowadzą przedszkola, a jeszcze inne odznaczają się wyjątkową tolerancją na cyjanek. Żadna inna grupa naczelnych nie wykształciła tak szerokiej specjalizacji.
Najważniejsze wydarzenia w karierze Patricii Wright; opracowanie własne
Zagubiona dżungla
Na skraju nowego rezerwatu Patricia Wright założyła kampus badawczy Center ValBio, który stał się mekką dla naukowców odwiedzających Madagaskar. Spod dachu tego niezwykłego miejsca ukazało się już ponad 1 tys. publikacji akademickich. Działalność centrum skupia się na gatunkach typowych dla wyspy, ale dotyczy również innych tropikalnych obszarów na świecie. Łącznie prof. Wright zorganizowała ponad 60 ekspedycji naukowych m.in. w Indonezji, Paragwaju i Peru.
W 2016 r. 72-letnia już Patricia, pełniąca od 1991 r. funkcję profesora na Stone Brooks University, zasłyszała od jednej z mieszkanek Madagaskaru, że pustynne południe wyspy mogłoby być ciekawe dla turystów. Mimo pewnego sceptycyzmu prof. Wright przebyła 10-godzinną podróż z Ranofamany, aby znaleźć wysuszoną sawannę z pasącymi się zebu. Dalsze poszukiwania przyniosły jednak niebywałe odkrycie – osłonięty górami skrawek bujnej, reliktowej dżungli z dużą populacją wytrzebionych już na większości obszaru wyspy lemurów katta (Lemur catta).
Miejsce okazało się być zaskakującym klejnotem bioróżnorodności z kameleonami, wężami i lemurami, które nie tylko nie są spotykane razem, ale żyją zwykle na suchych obszarach. Zespołowi Wright w ciągu dwóch lat udało się skatalogować wiele nowych gatunków ulubionych lemurów, żab, mchów, a nawet jeden nieznanych wcześniej gatunek nietoperza. „Zagubiona dżungla”, jak nazwano niezwykłą oazę, jest zdaniem Patricii Wright dowodem na to, że cały Madagaskar porastał kiedyś las tropikalny. W 2019 r. obszar został objęty ochroną jako rezerwat Ivohiboro.
Ciekawostka: Dwa madagarskie gatunki zostały nazwane na cześć Patricii Wright: lemur Lepilemur wrighaeti oraz ryba tęczanka Rheocles wrightae.
Lemury katta odkryte w Zagubionej Dżungli na Madagaskarze, źródło: Theo Kruse Burgers’ Zoo, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Uratować człowieka
W dziedzinie ochrony przyrody Patricia Wright przejdzie do historii jako największy znawca i obrońca lemurów swych czasów. W rzeczywistości spektrum jej zainteresowań jest jednak znacznie szersze i obejmuje również antropologię. Większość z pozyskiwanych od lat 80-tych grantów tak naprawdę trafiła do lokalnej ludności – aby zatrzymać karczowanie i wypalanie dżungli Wright zawarła przymierze tradycyjnymi plemionami, oferując im szkoły, kliniki, pieniądze na uprawę ryżu, a nawet piłki do gry. Dziesiątki tubylców zyskały pracę w Parku Narodowym Ranofamana.
To samo powtórzyło się na południu wyspy, gdy Wright walczyła o zachowanie Zagubionej Dżungli. Aby zyskać przychylność lokalnego plemienia Bara, pomogła tworzyć nowe miejsca pracy, organizować opiekę zdrowotną, a nawet zdobywać akty urodzenia dla lokalnych dzieci, aby umożliwić im dostęp do edukacji szkolnej. W podzięce Bara ograniczyli tradycyjne wypalanie okolicznym terenów, a na zdewastowanym obszarze zaczęły odradzać się drzewa.
W 2021 r. matka lemurów przybyła na Madagaskar na otwarcie nowej stacji dla rangerów, którą pomogła zbudować. Powitała ją starszyzna plemienia Bara, dla których blondynka z Pensylwanii stała się prawdziwym guru. Po zakończeniu uroczystości 77-letnia badaczka udała się znów w głąb dżungli, aby oceniać skutki zmiany klimatu na lokalną bioróżnorodność.
Patricia Wright za swą wieloletnią działalność została trzykrotnie odznaczona Medalem Zasług przez rząd Madagaskaru. Otrzymała też liczne nagrody dla kobiet nauki, dwa doktoraty Honoris Causa od madagarskich uniwersytetów, a także niezwykle prestiżową Indianapolis Prize przyznawaną najwybitniejszym działaczom ochrony przyrody na świecie. W 2014 r. ukazała się jej książka poświęcona miłości do lemurów i życiu w dziczy Madagaskaru.
- “Into the Forbidden Forest” Dyan Machan, https://www.smithsonianmag.com/science-nature/into-forbidden-forest-madagascar-180980318/, 3/04/2025;
- “Dr Patricia Wrigth” Natural World Safaris, https://www.naturalworldsafaris.com/africa/madagascar/stories-and-inspiration/patricia-wright, 3/04/2025;
- “Patricia Wright Ph.D.”, Indianapolis Prize, https://www.indianapoliszoo.com/prize/conservation-heroes/patricia-wright-ph-d/, 3/04/2025;
- “Patricia Wright” Duke Lemur Center, https://lemur.duke.edu/patricia-wright/, 3/04/2025;
