Przewodnik po Roztoczańskim Parku Narodowym: praktyczne wskazówki i ekoturystyka
W malowniczych lasach Roztocza występują prawie wszystkie gatunki rodzimych drzew i niemal połowa polskich kręgowców. Krajobraz urozmaicają wzgórza ze stromymi zboczami, urokliwe wąwozy i doliny oraz wydmy. Niewątpliwą atrakcją tej pięknej krainy, będącej pozostałością po dawnej puszczy, jest hodowla konika polskiego, który nie na darmo obrany został za symbol Roztoczańskiego Park Narodowego.
- Roztoczański Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Roztoczańskim Parku Narodowym
- Najlepsze szlaki turystyczne
- Flora RPN
- Fauna RPN
- Bezpieczeństwo w Roztoczańskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających Roztoczańskim Parku Narodowym
- Ciekawostki o Roztoczańskim Parku Narodowym
- Ekoturystyka w Roztoczańskim Parku Narodowym
Roztoczański Park Narodowy – podstawowe fakty
Położony w województwie lubelskim, na obszarze mezoregionu Roztocze Środkowe, Roztoczański Park Narodowy zajmuje powierzchnię 84,82 km2, a dodatkowo otacza go ponad trzykrotnie większa otulina. Cały teren odznacza się ukształtowaniem typowo wyżynnym z najwyższym wzniesieniem sięgającym 350 m n.p.m. Pod względem geologicznym park zdominowany jest przez skały kredowe.
Siecz rzeczna jest stosunkowo słabo rozwinięta, a jej największym ciekiem jest rzeka Wieprz. Ponadto przez park przepływają trzy strumienie: Świerszcz, Szum i Krupiec. Te niepozorne zasoby wód powierzchniowych maskują bogactwo wód podziemnych, które należy do najbardziej imponujących w kraju. Wyżynną krainę w ponad 95% pokrywają lasy.
Siedziba RPN znajduje się w Zwierzyńcu, w zabytkowej willi zwanej Pałacem Plenipotenta. W położonej 8 km dalej na południe Floriance od 1995 r. działa Ośrodek Hodowli Zachowawczej konika polskiego, czyli udomowionego potomka dawnych tarpanów występujących w stanie dzikim w tych okolicach do XVIII w.
Rzeka Wieprz przepływająca przez RPN, źródło: Lysy, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Ochrona przyrody w Roztoczańskim Parku Narodowym
RPN powstał, aby chronić lokalne ekosystemy i zachować różnorodność biologiczną oraz dziedzictwo geologiczne. Z tego względu 12% powierzchni parku objęte jest ochroną ścisłą w ramach pięciu obszarów – przez dwa z nich (Czerkies i Międzyrzeki) nie przebiegają żadne szlaki. Pozostałe trzy (Bukowa Góra, Jarugi, Nart) można zwiedzać w ramach wyznaczonych szlaków i ścieżek przyrodniczych. Na obszarach ochrony ścisłej nie prowadzi się żadnej ludzkiej ingerencji w strukturę lasu.
Na obszarach ochronny czynnej (85% powierzchni parku) podejmowane są działania polegające m.in. na wykaszaniu sukcesji leśnej w ekosystemach nieleśnych, usuwaniu zanieczyszczeń, odtwarzanie zbiorników wodnych czy dokarmianie zwierząt kopytnych. Na terenie RPN ustanowiono również dwa obszary Natura 2000: specjalny obszar ochrony siedlisk Roztocze Środkowe oraz obszar ptasi Roztocze.
Zwiedzając RPN należy bezwzględnie przestrzegać zasad ustalonych w celu ochrony tutejszej przyrody. Do najważniejszych należą:
- możliwość uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, konnej i narciarstwa biegowego wyłącznie na wyznaczonych trasach;
- zakaz chwytania i zabijania zwierząt; jak również niszczenia ich legowisk, zbierania jaj i poroży;
- zakaz zbierania lub niszczenia roślin i grzybów;
- zakaz wyprowadzania psów na obszarach objętych ochroną ścisłą i czynną;
- zakaz biwakowania i palenia ognisk oraz wyrobów tytoniowych z wyjątkiem miejsc do tego wyznaczonych;
- obowiązek zachowania ciszy.
Jak w większości polskich parków narodowych, zwiedzanie jest możliwe wyłącznie od świtu do zmierzchu. Zasada ta dba nie tylko o bezpieczeństwo turystów, ale również niezakłócony tryb życia zwierzęcych mieszkańców lasów.
Obszar ochrony ścisłej Bukowa Góra w RPN, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Najlepsze szlaki turystyczne
RPN przecina pięć tranzytowych szlaków turystycznych, które swoim zasięgiem obejmują całe Roztocze. Najdłuższy z nich, Szlak Centralny Roztocza (niebieski), ma długość aż 143 km, a w granicach parku warto polecić jego urokliwy choć trudny odcinek ze Zwierzyńca do Szperówki (27 km). Godny polecenia jest także Szlak Krawędziowy (czerwony) ze Zwierzyńca do Suśca (54 km), uważany za jeden z najpiękniejszych w RPN. Prowadzi on obok siedziby parku i Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego, przez ośrodek hodowli we Floriance, Wysoką Górę oraz wzgórza Łyse Byki. Atrakcją na trasie są też przełomy strumienia Szum oraz zapora wodna w Górecku.
Kto preferuje krótsze wycieczki, może wybrać jedną z 12 ścieżek przyrodniczych, które pozwalają zapoznać się z najciekawszymi miejscami park w ramach przyjemnych spacerów, możliwych do realizacji nawet z dziećmi. Do najciekawszych należą:
- ścieżka na Piaseczną Górę (3,2 km) – od stawów Echo do punktu widokowego na Piasecznej Górze oraz historycznej części Zwierzyńca, gdzie zwiedzić można Ośrodek Edukacyjno-Muzealny RPN;
- ścieżka na Bukową Górę (2,6 km) ze Zwierzyńca przez Pomnik Poległych Leśników, obszar ochrony ścisłej Bukowa Góra i punkt widokowy z panoramą Roztocza; kończy się przy cmentarzu we wsi Sochy.
- ścieżka do Stawów Echo (1,2 km) wiodąca od zabytkowego browaru w Zwierzyńcu przez drewniane kładki i pomosty widokowe do kąpieliska nad Stawami Echo;
- ścieżka na Górę Niedźwiedź (2,9 km) z parkingu we wsi Kolbudy wzdłuż pastwisk koników polskich i pięknych krajobrazów płaskowyżu Niedźwiedź (z opcją zejścia czerwonym Szlakiem Partyzanckim pętli z powrotem na parking);
- ścieżka dendrologiczna we Floriance (1 km) wiodąca wzdłuż dawnych szkółek Ordynacji Zamojskich z 60 gatunkami drzew i krzewów.
Dla rowerzystów przygotowano trzy wewnętrzne trasy o długości 2,5, 3,9 oraz 11 km. Pokrywają się one częściowo z 200-kilometrową trasą Green Velo łączącą Zwierzyniec z Józefowem, położonym 4 km za granicami RPN. Na trasach rowerowych ze Zwierzyńca do Białego Słupa oraz Panasówki zimą przygotowywane są trasy dla narciarzy biegowych.
Orientacyjna mapa turystyczna RPN; źródło: https://rpn.gov.pl/
Flora RPN
Krajobraz parku tworzą przede wszystkim lasy wyżynne z dominacją jodły, buku, świerku, jaworu, lipy i cisu. Botanicy wyróżniają tu aż 20 zespołów leśnych, a dwa najpowszechniejsze to wyżynny jodłowy las mieszany oraz żyzna buczyna karpacka. Siedliska nieleśne, które pięknie dopełniają roztoczańskiego klimatu to przede wszystkim pozostałości dawnego osadnictwa, w postaci gruntów ornych, pastwisk i użytkowanych niegdyś łąk.
Łącznie na obszarze RPN zidentyfikowano ok. 900 gatunków roślin naczyniowych, spośród których aż 70 jest objętych ochroną ścisłą lub częściową. W leśnym podszyciu spotkać można uroczy żywiec cebulkowy (Dentaria bulbifera), trujący czworolist pospolity (Paris quadrifolia) oraz płożący się zimoziół północny (Linnaea boreali). Nie brakuje tu też roślinności typowo górskiej, łącznie z paprotnicą sudecką (Cystopteris sudetica) oraz widłakiem wrońcem (Huperzia selago).
Na łąkach i terenach podmokłych spotkamy natomiast mięsożerną rosiczkę długolistną (Drosera anglica), niezwykle wonną wiązówkę błotną (Filipendula ulmaria) oraz kilka gatunków turzyc. Pośród najcenniejszych okazów botanicznych RPN należy też wymienić należący do storczyków obuwik pospolity (Cypripedium calceolus) czy typową dla regionu śródziemnomorskiego ożankę właściwą (Teucrium chamaedrys).
W roztoczańskich lasach kwitnie żywiec cebulkowy, źródło: Huhulenik, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
Obuwik pospolity, źródło: No machine-readable author provided. Johan N assumed (based on copyright claims)., Public domain, via Wikimedia Commons
Fauna RPN
Spośród 3630 gatunków zwierząt odnotowanych na terenie parku, aż 3300 stanowią bezkręgowce. Na uwagę w tej grupie zasługują m.in. ślimak świdrzyk zwodniczy (Balea fallax) o charakterystycznej świdrowatej skorupie, krwiście czerwony chrząszcz zgniotek szkarłatny (Cucujus haematodes) oraz duża, pasiasta ważka trzpela zielona (Ophiogomphus cecilia).
Z naturalnych względów większym zainteresowaniem zwiedzających cieszą się jednak kręgowce. W RZN spotkamy m.in. jedynego krajowego żółwia – żółwia błotnego (Emys orbicularis) i najpiękniejszą turkusową odmianę padalca zwyczajnego (Anguis fragilis). Gromadę płazów reprezentują traszki zwyczajne i ogoniaste oraz ropuchy, zaś wśród 30 gatunków ryb wyróżnia się drapieżny głowacz białopłetwy (Cottus gobio).
W parku obserwuje się 190 gatunków ptaków, z czego 130 ma charakter lęgowy. Ornitologów ucieszy z pewnością widok orlika krzykliwego (Clanga pomarina) i urodziwego kobuza (Falco subbuteo). Szczęśliwcy dojrzeć mogą również szlachetnego głuszcza (Tetrao urogallus), chronionego bociana czarnego (Ciconia nigra) lub elegancką muchołówkę białoszyją (Ficedula albicollis). Rodzinę ssaków reprezentują m.in. rysie, wilki, koszatki, a także nietoperze – w tym bliski zagrożenia nocek Bechnsteina (Myotis bechsteinii).
W ramach ochrony lokalnego krajobrazu na terenie parku prowadzi się hodowlę zachowawczą rodzimych ras zwierząt – oprócz konika polskiego należą do nich również owca uhruska oraz bydło czerwone i białogrzbiete. Wyhodowane zwierzęta sprzedawane są lokalnym rolnikom, aby zachować regionalne tradycje.
Turkusowa odmiana padalca zwyczajnego, źródło: OssO at Polish Wikipedia, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Konik polski, czyli udomowiony potomek tarpana, źródło: Rafal Klisowski, Public domain, via Wikimedia Commons
Bezpieczeństwo w Roztoczańskim Parku Narodowym
W RPN obserwuje się największe w kraju amplitudy powietrza – z jednej strony odnotowuje się więc wysoki stopień nasłonecznienia, z drugiej, zimą temperatury spadają bardzo nisko pod wpływem kontynentalnym. Przed wydaniem się na wycieczkę należy więc zawsze sprawdzić prognozę pogody oraz aktualne komunikaty publikowane na stronie: https://rpn.gov.pl/. W lesie dużym niebezpieczeństwem również burze i wichury, które zwiększają ryzyko łamania się drzew i konarów, zwłaszcza w obszarach objętego ochroną ścisłą starodrzewu.
Odpowiedzialny turysta powinien również pomyśleć o:
- stosownej odzieży uwzględniającej możliwe zmiany pogody (koniecznie okrycie przeciwdeszczowe);
- stabilnym obuwiu z grubszą podeszwą;
- mapie papierowej lub elektronicznej;
- naładowanym telefonie komórkowym;
- napojach i prowiancie;
- ochronie przeciw kleszczom i komarom.
Zwłaszcza piechurzy planujący wędrówkę do długich szlakach tranzytowych powinni zadbać o ekwipunek i przemyśleć trasę pod kątem własnych możliwości fizycznych. Warto dodać, że nawet krótkie ścieżki przyrodnicze w RPN obejmują często strome podejścia i mogą być trudne dla małych dzieci, osób starszych lub chorych.
Numer alarmowy do Straży Parku: 507 174 483
Widok z Bukowej Góry, źródło: Lysy, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających Roztoczańskim Parku Narodowym
Karta wstępu do RPN umożliwia nielimitowane korzystanie ze ścieżki na Bukową Górę oraz trasy rowerowej do Florianki. Sprzedawana jest ona w wariancie jednodniowym, tygodniowym, miesięcznym i rocznym (cena za jednodniowy bilet ulgowy 4 zł, normalny 8 zł). Karty wstępu można nabyć online (https://rpn.gov.pl/wstep-do-parku), poprzez QR kody umieszczone na tablicach informacyjnych lub Punktach Informacji Turystycznej w Zwierzyńcu lub Floriance.
Dodatkowe opłaty pobiera się za wstęp do Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego RPN oraz Izby Leśnej we Floriance. Oba te obiekty dostosowane są do potrzeb osób niepełnosprawnych. We Floriance na zwiedzających czeka cały kompleks budynków oraz ścieżka dendrologiczna i ścieżka krajobrazowa.
Zmotoryzowani turyści udający się do RPN powinni kierować się na Lublin, skręcić na Zamość, a następnie drogą krajową nr 17 dojechać do Zwierzyńca, gdzie znajduje się siedziba parku. Z Warszawy można dotrzeć tu w 3 godziny, z Krakowa w 4, zaś z Gdańska za 8. Parkingi znajdują się:
- pod Dyrekcją RPN przy ul. Plażowa 2 w Zwierzyńcu (bezpłatny);
- przy Ośrodku Edukacyjno-Muzealnym przy ul. Plażowej 3 w Zwierzyńcu (płatny);
- przy Stawach Echo (płatny tylko w sezonie);
- przy Roztoczańskim Centrum Nauki i Monitoringu przy ul. Biały Słup 16 w Zwierzyńcu (bezpłatny);
- przy Pomniku Powstania Zamojskiego w Szewni Dolnej (bezpłatny);
- w Kosobudach (bezpłatny);
- w Górecku Starym (bezpłatny).
W Zwierzyńcu znajduje się również stacja PKP, z której można pieszo dotrzeć do siedziby parku.
Siedziba RPN w Zwierzyńcu, źródło: Szater at English Wikipedia, Public domain, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Roztoczańskim Parku Narodowym
W 1589 r. wielki kanclerz koronny Jan Zamoyski założył drugą w Rzeczypospolitej ordynację magnacką, czyli niepodzielny zespół majątek złożony z miast, wsi i pól. Cztery lata później powstał Zwierzyniec, który początkowo był letnią rezydencją rodziny Zamoyskich. Znajdował się tutaj dwór myśliwski, a obok niego zagrody z łosiami, rysiami, jeleniami, sarnami i dzikami. Właściciele odławiali też ostatnie dziko żyjące konie leśne, zwane tarpanami. To właśnie w Ordynacji Zamoyskich rozwinięto na ich bazie rasę konika polskiego, zwanego też biłograjskim.
Obszar był popularnym miejscem polowań, na które Zamoyjscy zapraszali największe osobistości – bywali tutaj m.in. królowie Polski Władysław IV, Jan Kazimierz oraz Michał Wiśniowiecki. Zamożni i hojni ordynaci inwestowali również w kulturę – w latach 40. XVIII w. państwo Zamoyscy ufundowali unikalny barokowy kościół „na wodzie”. Wzniesiono również klasycystyczne oficyny, które dziś są siedzibą Zespołu Szkół Drzewnych i Ochrony Środowiska im. Jana Zamoyskiego.
We Floriance, gdzie znajduje się Ośrodek Hodowli Zachowawczej konika polskiego, do dziś zachowały się XIX-wieczne zabudowania ordynackiego folwarku. To właśnie w tym stuleciu Ordynacja Zamoyskich zaczęła też prowadzić gospodarkę leśną, która dała początki ochronie przyrody na Roztoczu. Powstała pierwsza szkółka do produkcji materiału odnowieniowego
W pierwszej połowie XX w. kraina Zamoyskich zaczęła przykuwać żywą uwagę badaczy przyrodniczych. W 1929 r. na wylesionych łęgach stworzono Stawy Echo, zaś w 1934 r. utworzono pierwszy rezerwat przyrody Bukowa Góra. W ciągu kolejnych czterech dekad powstało dziesięć dalszych rezerwatów leśnych i florystycznych. Decyzję o powołaniu parku narodowego podjęła Rada Ministrów w 1974 r.
Kościół w Zwierzyńcu ufundowany przez ordynata Tomasza Antoniego Zamoyjskiego w pierwszej połowie XVIII w.; Autorstwa Scots – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21683440
Ekoturystyka w Roztoczańskim Parku Narodowym
W okresie letnim RPM odwiedza dziennie nawet 2 tys. osób. Owa presja antropogeniczna wywiera oczywisty wpływ na naturalne siedliska – nad Stawami Echo, gdzie funkcjonuje popularne kąpielisko, już zaobserwowano procesy erozyjne i cofanie się granicy lasy. Z tego względu Dyrekcja próbuje koncentrować ruch turystyczny za pomocą ograniczeń dostęp i nasadzeń. Nie próbujmy więc szukać własnych ścieżek i miejsc odpoczynkowych kosztem roztoczańskiej przyrody.
Pamiętajmy, że przez teren parku przebiegają liczne korytarze ekologiczne (m.in. leśne, mokradłowe i powietrzne), które są ważniejsze niż nasze prawo do zwiedzania. Zdarza się wręcz, że w poprzek szlaków komunikacyjnych RPN migrują lokalne płazy, gady i ssaki – nawet kierować samochodem należy więc z ogromną ostrożnością.
Odpowiedzialni turyści powinni zadbać również o odnoszenie swoich własnych odpadków i zachowanie ciszy w lesie. Niestety, akcje sprzątania organizowane co roku na wiosnę w Roztoczańskim Paku Narodowym dowodzą ignorancji i braku wyobraźni – w marcu 2025 r. udało się napełnić 70 worków o pojemności 160 l, a śmieci znajdowane były nawet na obszarach ochrony ścisłej. Problemem jest nie tylko brak estetyki w lesie, ale przede wszystkim ogromne zagrożenia związane z konsumpcją odpadków przez zwierzęta i wnikaniem toksycznych substancji w glebę.
Wybierasz się do parku narodowego? Zadbaj o to, aby nie pozostawić po sobie żadnego śladu!
- Roztoczański Park Narodowy, https://rpn.gov.pl/, 13/03/2025;
- „Roztoczański Park Narodowy obejmuje jeden z najbardziej malowniczych obszarów Polski” National Geographic Polska, https://www.national-geographic.pl/traveler/kierunki/roztoczanski-park-narodowy-obejmuje-jeden-z-najbardziej-malowniczych-obszarow/, 13/03/2025;
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 19 kwietnia 2018 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Roztoczańskiego Parku Narodowego, Dz. Ust. z dnia 5 czerwca 2018 r., poz. 1081;
- „Zróżnicowanie roślinności strumienia Świerszcz w Roztoczańskim Parku Narodowym w wyniku zabiegów melioracyjnych” Michał Wnuk, Acta Agrophysica, 2003, 1(1);
