Najczystsze rzeki w Polsce, czyli gdzie się udać na ryby i kajaki?
Niesławna katastrofa ekologiczna na Odrze w 2022 r. przyciągnęła uwagę polityków i społeczeństwa do jakości wody w polskich rzekach. A ta niestety nie jest najlepsza – według „Białej księgi polskich rzek” jedynie 1,1% spełnia kryteria dobrego stanu wyznaczone obowiązującą nas unijną Ramową dyrektywą wodną. Które rzeki w Polsce są najczystsze?
Na wstępie warto podkreślić, że ocena czystości wód powierzchniowych nie jest taka prosta, jak mogłoby się wydawać. Monitoring rzek uwzględnia bowiem szereg różnych parametrów fizycznych i biochemicznych – od stopnia zasolenia po obecność kontrowersyjnych związków typu rakotwórczy benzopiren. Woda, która „na oko” wygląda więc czysto, w rzeczywistości może być niebezpieczna dla zdrowia człowieka i innych organizmów wodnych.
Jakby tego było mało, monitoring stanu wód powierzchniowych w Polsce ewidentnie wymaga udoskonalenia, a póki co plany w tym zakresie generują więcej politycznych kontrowersji niż faktycznego pożytku. Mimo to niektóre rzeki w Polsce cieszą się od lat wysoką klasą czystości, co potwierdzają badania Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i regionalnych instytucji monitorujących.
Najczystsze rzeki w Polsce – województwo pomorskie wygrywa
Pośród wyłonionych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska najczystszych rzek w Polsce, znalazły się aż cztery rzeki z Pomorza. Szczególnie wysokie oceny otrzymała Łeba na odcinku od Pogorzelicy do jeziora Łebsko. Ta mierząca 117 km rzeka przepływa przez wiele pięknych jezior, a jej brzegi urozmaicają morenowe wały. Lubiana przez kajakarzy, jest bardzo rozmaita, miejscami wąska i zarośnięta. Łeba przepływa przez Słowiński Park Narodowy, słynący z ruchomych wydm. Źródło znajduje się w miejscowości Borzestowo nieopodal Kartuz.
Do najczystszych rzek w kraju należy również Wieprza, chwalona za dzikość i malowniczość. Ma długość 140 km, a jej źródłem jest jezioro Kołoleż, skąd płynie aż do Darłówka. To właśnie na górnym odcinku jest najczystsza i najbardziej urodziwa. Aż 95 km rzeki nadaje się na organizację spływów kajakowych, zaś od ujścia Doszenicy w dół rzeka objęta jest obszarem mającym znaczenie dla wspólnoty w ramach sieci Natura 2000.
Czystością wód pochwalić się może również Szczyra, płynąca z jeziora Rychnowskiego do Gwdy na łącznej długości 40 km. Ma górski charakter, a wzdłuż jej brzegów od lat obserwowane są bobry. Wędkarze czyhają tu na pstrągi potokowe, a nawet szczupaki. W zarośniętych rozlewiskach gnieździ zaś czasem łabędź krzykliwy. Spływy kajakowe możliwe są jedynie na dolnym odcinku.
Kajakarze kochają natomiast Wdę wijącą się charakterystycznymi meandrami przez całych 198 km, od Krążna do ujścia w Wiśle. Aż 30% jej długości znajduje się w obrębie obszarów ochrony przyrody, w tym zwłaszcza Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Woda jest optycznie ciemniejsza (stąd alternatywna nazwa „Czarna Woda”) wskutek zabagnionych brzegów oraz substancji mineralnych. Rzeka ma charakter nizinny i jest dość spokojna, choć miejscami nurty bywają wartkie.
Nie sposób też nie wspomnieć o Brdzie, mierzącej aż 238 km, której większość biegu należy do I i II klasy czystości. Rzeka wypływa z jeziora Smołowego, a kończy w Wiśle, między tym zaś przecina wiele jezior, zalesionych brzegów i zbiorników zaporowych. Uważana jest za jedną z najpiękniejszych szlaków kajakowych, a w jej wodach żyją m.in. karasie, leszcze, liny, sandacze i szczupaki.
Rzeka Wda w okolicach Świecia, źródło: Mariusz Guć, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Województwo zachodniopomorskie
W rankingu najczystszych rzek Polski jest również miejsce dla Słopicy, mierzącej zaledwie nieco ponad 15 km długości, wpływającej do Drawy. W swym górnym biegu przepływa ona przez cztery jeziora (m.in. jezioro Krzywe Dębsko), a niżej porośnięta jest łęgami jesionowo-olszowymi. Jej malownicze zakola w obrębie Drawieńskiego Parku Narodowego otaczają stare dęby. W Słopicy obserwuje się liczne pstrągi, głowacze białopłetwe, okonie oraz jelce.
W województwie zachodniopomorskim rozpoczyna swój bieg również Piława, uważana za jedną z najatrakcyjniejszych pod względem turystycznym rzek w Polsce. Wypływa ona z jeziora Komorze i biegnie przez 82 km aż do ujścia we Gwdzie. Na jej trasie znajduje się m.in. jezioro Pile, największe na Pojezierzu Szczecineckim. Jej brzegi są mało zurbanizowane, co korzystnie wpływa na stan jakości wody – znajdują się tutaj m.in. Drawski Park Krajobrazowy, Bory Krajeńskie oraz piękna Dolina Piławy.
Rzeka Piława, źródło: Ciacho5, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia
Najczystsze rzeki w Małopolsce
Pośród najczystszych rzek w Polsce znajduje się też Skawica, mierząca zaledwie 23 km długości. Wypływa ona ze zbocza masywu Babiej Góry, z wysokości aż 1130 m n.p.m., i na tym odcinku nazywana jest potokiem Jałowiec. Jako typowa górska rzeka ma zmienny bieg i dość duży spadek w skalistym często korycie. Jej woda jest nie tylko przejrzysta, ale i lodowata, a czasie letnich burz potrafi gwałtownie wezbrać.
Stosunkowo wysoko, bo aż 500 m n.p.m. umiejscowione są też źródła Tarnawki, będącej prawym dopływem Stradomki. Od Beskidów płynie ona przez Pogórze Wiśnieckie, po czym łączy się z Przeginią. Jej bieg urozmaicony jest meandrami oraz łachami piasku, tu i ówdzie znajdują się również strome skarpy. W dolnej zlewni wyznaczono obszar Natura 2000 z lasami łęgowymi, wierzbami oraz kamieniskami.
Rzeka Tarnawka; źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Niestety, inne rzeki w Polsce – nawet te cieszące się opinią czystych – coraz częściej nie spełniają wymaganych normami parametrów. Odnosi się to np. do rzeki Kamienna czy legendarnej już Czarnej Hańczy, gdzie niestety dochodzi do zrzutów ścieków. Pozostaje mieć nadzieję, że sytuacja zacznie się polepszać zanim będzie za późno, a katastrofy ekologiczne na rzekach zaczną być zjawiskiem powszechnym.
Najczystsze rzeki w Polsce – pytania i odpowiedzi
Która rzeka w Polsce jest najczystsza?
O palmę pierwszeństwa w rankingu najczystszych rzek mogą na pewno rywalizować Wda, Wieprza oraz Szczyra. Trudno jednak o definitywną odpowiedź na to pytanie.
Jak ocenia się czystość rzek?
W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzone są regularne badania elementów biologicznych (w tym fitoplanktonu), hydromorfologicznych oraz fizykochemicznych. Te ostatnie obejmują m.in. wskaźniki warunków tlenowych, zanieczyszczeń organicznych, zakwaszenia, warunków biogennych oraz zanieczyszczeń syntetycznych, w tym metali ciężkich.
Co zagraża czystości polskich rzek?
Zanieczyszczenie rzek w Polsce wynika m.in. z niedostatecznie rozwiniętej gospodarki ściekowej, nadużycia nawozów w rolnictwie, zrzutów wód kopalnianych, a także żeglugi śródlądowej.
- „Dane archiwalne i bieżące z monitoringu wód powierzchniowych” Małgorzata Poździk, https://wody.gios.gov.pl/pjwp/publication/367, 21/08/2024;
- „Los rzek w Twoich rękach” WWF https://straznicy.wwf.pl/o-projekcie/, 21/08/2024;
- „Czy polskie rzeki są czyste” GIOS, https://www.gios.gov.pl/projekt_droga/czy-polskie-rzeki-sa-czyste, 21/08/2024;
- „Najczystsze rzeki w Polsce. 10 unikatów w skali kraju” Katarzyna Nowak, https://zielona.interia.pl/wiadomosci/polska/news-najczystsze-rzeki-w-polsce-10-unikatow-w-skali-kraju,nId,7655248, 21/08/2024;
- „Ochrona środowiska 2023” Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2023;
- „Biała księga rzek polski” Fundacja ClientEarthPrawnicy dla Ziemi, Warszawa 2023;
