Kukułka – opis, występowanie i zdjęcia. Ptak kukułka ciekawostki

Kukułka pospolita zamieszkuje całą Europę, sięgając aż na wschód poprzez Azję do Kamczatki. Przylatuje do Polski dopiero w końcu kwietnia, odlatuje zwykle w końcu sierpnia, lub we wrześniu. Kukułka pospolita wybrała sobie bardzo ryzykowny sposób na życie. Podrzucając swoje jaja do gniazd innych ptaków, walczy o przetrwanie.

Zarówno samiec jaki i samica kukułki pospolitej (Cuculus canorus  L.) są podobnie ubarwione. Upierzenie głowy, szyi i skrzydłach jest łupkowo szare, ogon znacznie ciemniejszy. Końce sterówek są białe. Piersi, brzuch i pióra podogonowe pokryte poprzecznymi  prążkami na białym tle. Dziób mają czarny, powieki nogi żółte, a oczy czerwone. Ciało osiąga długość 32-38 cm przy wadze 120 g, rozpiętość skrzydeł wynosi ok. 21- 29 cm.Głos samca jest powszechnie znany i brzmi, jak „kukuk”, a druga część jego śpiewu jest w nieco wyższej tonacji. Samica rzadko wydaje głos, brzmiący, jak chichot. Spotkać ptaka można na całym niżowym obszarze Polski i w różnych typach siedlisk – w lasach, zadrzewieniach, na mozajkowo porośniętych drzewami i krzewami, na terenach rolniczych, w pobliżu trzcinowisk, na łąkach i wokół zbiorników wodnych, a nawet na górskich zboczach. Jest łatwo wykrywalna dzięki charakterystycznemu i powszechnie znanemu głosowi - od kwietnia aż do lipca, czyli wtedy, kiedy gniazdują inne ptaki. Kukułki są owadożerne. Główny element ich diety stanowią gąsienice motyli i chrząszcze. Nie specjalizują się w łowieniu określonych gatunków, zbierają głównie te owady, które występują najliczniej i przez to są najłatwiejsze do znalezienia i schwytania. Zjadają również włochate gąsienice motyli, które inne ptaki jedzą niechętnie. Żerują na drzewach, siedząc na gałęzi i wypatrując zdobyczy. Gdy ją dostrzegą, podlatują do owada i zbierają go dziobem. Rzadziej polują chodząc powoli po ziemi i tam poszukując pokarmu.U kukułek występuje rzadkie w świecie ptaków zjawisko poliandrii. W okresie godowym samica kopuluje z kilkoma samcami; te wabią ją kukaniem z dobrze wyeksponowanego miejsca – słupa, płotu, przewodu linii energetycznej, czy z bezlistnej gałęzi. Kukułki nie tworzą zatem par, tym bardziej, że samców jest zwykle więcej niż samic. Nie budują gniazd i nie wysiadują jaj. Od początków maja do połowy lipca samica składa w godzinach popołudniowych w odstępach dwu – lub trzydniowych 16 - do 22 niewielkich jaj, które przenosi w dziobie do gniazd wróblowatych.

Obserwuje ona ptaki podczas budowy gniazd. Samiec siada zwykle na widocznym miejscu, a samica tymczasem szuka czyjegoś gniazda i znosi  jedno jajo. Przedtem wyjmuje jedno z leżących w gnieździe jaj. Do gniazd, mających wąskie wejście, samice przyczepiają się do ich otworu i wpuszczają składane jaja bezpośredni do środka. W trakcie podrzucania własnego jaja, zabiera i rozbija jajo gospodarzy. Najczęściej ofiarami oszustki padają trzciniaki, trzcinniczki, kopciuszki, świergotki, pliszki, piegże czy jarzębatki a także gąsiorki czyli wszystkie te, których wielkość i kolor jaj  jest podobna do kukułczych. W czasie jednego sezonu rozrodczego w ten sposób kukułka potrafi podrzucić do różnych gniazd od 15 do 20 jaj. Gospodarze często rozpoznają "podrzutka" i usuwają z gniazda lub opuszczają gniazdo. Innym naturalnym ograniczeniem wychowu kukułek przez przybranych rodziców jest znacząca różnica w zapotrzebowaniu pokarmowym. Młode kukułki wykluwają się w przeciągu 11 dni, czyli na ogół szybciej niż pisklęta gospodarzy. W ciągu pierwszej doby wykluta kukułka wypycha plecami z gniazda nie wyklute jeszcze jaja lub wyklute już młode. Bliższe badania wykazały, że w ten sam sposób pisklę kukułki usuwa z gniazda wszystkie inne przedmioty, np. wrzuconą tam kulkę papieru, czy mały orzech. Celowość biologiczna tego zachowania się jest oczywista, gdyż młoda kukułka jako większa i szybciej rosnąca od piskląt gospodarzy potrzebuje znacznie więcej pokarmu i wspólnie z nimi nie mogłaby się wychować. Jaja kukułek mają rozmaite ubarwienie tak, że często (choć nie zawsze) są podobne do jaj gospodarza. Oczywiście samica kukułki nie może dowolnie zmieniać ubarwienia swych jaj, aby dostosować je do jaj gospodarza, lecz znosi je zawsze takie same, wyszukując gniazdo z odpowiednio ubarwionymi jajami. W ten sposób tworzą się jak gdyby odmiany kukułek, pasożytujące u różnych gatunków gospodarzy.Dziedziczenie ubarwienia jaj u kukułki i doboru gospodarzy nie są jeszcze całkowicie zbadane. Wytwarzanie jaj o swoistym ubarwieniu i kształcie jest prawdopodobnie cechą genetyczną kukułek, toteż każda samica znosi je ubarwione w jeden, charakterystyczny dla siebie sposób. Około 4-7 dnia życia młode kukułki wydają dźwięki, przypominające głosy piskląt przybranych rodziców w czasie prośby o żywienie. Pisklę wydaje głos żebrzący o jedzenie w tak silny sposób, iż  przypomina to odgłos kilku młodych. Ponagleniem do dokarmiania jest szerokie otwieranie dzioba, a kolor gardziołka stymuluje gospodarzy do natychmiastowej reakcji.

Ogromna „żarłoczność" zmusza dorosłe do intensywnego karmienia. Natarczywe domaganie się pokarmu trwa przez ponad trzy tygodnie, kiedy to młoda kukułka opuszcza małe gniazdko, gdyż już się w nim nie mieści. Po sześciu tygodniach opieki, młoda kukułka staje się samodzielna. Badania wykazały, że 1/3 wyklutych piskląt ginie przed wyjściem z gniazda. Młoda kukułka dopomina się więc o jedzenie głośniej niż pisklęta gospodarzy, a wnętrze jej dziobka jest jaskrawiej ubarwione niż innych ptaków. Są to są bodźce, które bardzo silnie wyzwalają ptasi instynkt rodzicielski. Obserwowano, że nawet obce ptaki nie potrafią oprzeć się wrażeniom, jakie na nich wywołuje pisklę kukułki. Podlatują do gniazda, w którym jest ono wychowywane i wkładają mu do dziobka pokarm. Głośne nawoływania piskląt przyciągają także uwagę drapieżników. Dlatego młode kukułki częściej padają ich łupem. W celu dochowania się potomstwa, kukułka musi więc składać więcej jaj niż te ptaki, które samodzielnie opiekują się swymi pisklętami. Udowodniono, że w miejscach gęstego występowania gniazdujących drobnych ptaków, licznie występują też kukułki (potwierdzona naukowo dodatnia zależność pomiędzy liczebnością potencjalnych ofiar, a ilością występujących lokalnie „drapieżników gniazdowych”).
Pod koniec sierpnia kukułki samotnie odlatują do Afryki, na południe od Sahary. Lecą  samodzielnie i instynktownie nocą, orientując się  jedynie na podstawie gwiazd. Nie mogą podążać za przedstawicielami własnego gatunku, bo ich nie znają.Kukułka w Polsce jest średnio licznym gatunkiem lęgowym. Najliczniej występuje na Górnym Śląsku, a także w Małopolsce i na Podkarpaciu. Najrzadsza jest na wschodnim Pomorzu, Kujawach i w północnej Wielkopolsce. Przeciętne zagęszczenie kukułki w kraju wynosi 0,28 pary na kilometr kwadratowy. Liczebność kukułki szacowana jest w granicach 80  - 100 tysięcy par lęgowych. W Polsce i Europie ich liczebność ich populacji mają obecnie niewielką tendencję spadkową (odpowiednio: minus 4%) oraz  minus 4,8%). Najdłużej żyjąca kukułka miała 15 lat. W kraju jest gatunkiem chronionym.                                                                                                                  

Bibliografia

1. Animal Diversity Web; “Cuculus canorus (Common cuckoo)”; data dostępu: 2020-04-06
2. Avibase - Światowa baza danych ptaków; “Kukułka (Cuculus canorus Linnaeus, 1758)”; data dostępu: 2020-04-06
3. Joanna Sudyka; “Genetyczne zagadki specjalizacji u kukułki Cuculus canorus”; Ornis Polonica 2012, 53: 202–208;
4. Moller, Anders & Saino, Nicola & Adamík, Peter & Ambrosini, Roberto & Antonov, A & Campobello, Daniela & Stokke, Bård & Fossøy, Frode & Lehikoinen, Esa & Martín‐Vivaldi, Manuel & Moksnes, Arne & Moskát, Csaba & Røskaft, Eivin & Rubolini, Diego & Schulze-H; “Rapid change in host use of the common cuckoo Cuculus canorus linked to climate change. ”; Proceedings. Biological sciences / The Royal Society. 278. 733-8. 10.1098/rspb.2010.1592. ;