Napoje energetyzujące (energetyki) – właściwości, skład i działanie napojów energetyzujących

Napoje energetyzujące, zwane inaczej energetykami są drugim najpowszechniej konsumowanym suplementem diety wśród młodzieży i młodych dorosłych – zaraz po zestawach multiwitaminowych. Obietnice składane przez specjalistów marketingu są faktycznie niezwykle kuszące: lepsza wydajność, podwyższona koncentracja, niespożyta energia… Na kolorowych opakowaniach pełnych płomieni i dzikich zwierząt nikt nie ostrzega jednak przed zagrożeniami związanymi z regularnym spożywaniem napojów energetyzujących w płynie.

1. Skąd się wzięły napoje energetyzujące?
2. Jaka jest różnica między napojem energetyzującym a izotonicznym?
3. W jaki sposób działają napoje energetyzujące?
4. Negatywne skutki konsumpcji napojów energetyzujących
5. Napoje energetyzujące na poprawę koncentracji i pamięci

W 2017 r. rynek napojów energetyzujących wygenerował w skali globalnej 44 miliardy euro! Tą zawrotną wartość producenci zawdzięczają głównie ludziom w wieku od 18 do 35 lat, którzy stanowią zdecydowaną większość wśród klienteli. Energetyki mają bowiem pomagać studentom i pracoholikom, wspierać przy wysiłku fizycznym i całonocnych rozrywkach, a także pomagać kierowcom na drodze.  Rzadziej już mówi się o tym, że Francja i Norwegia na pewien czas wprowadziły całkowity zakaz ich sprzedaży, po tym jak w 1999 r. młody koszykarz irlandzki zmarł po wypiciu czterech puszek energetyków. Zakaz norweski zniesiono dopiero w 2009 r. po wprowadzeniu obligatoryjnych zmian w formule napoju.

Skąd się wzięły napoje energetyzujące?

Można powiedzieć, że przodkiem współczesnych napojów energetyzujących jest… Coca-Cola. Uwielbiana na całym świecie mieszanka pobudzających liści koki i pełnych kofeiny orzeszków koli dała ludziom odczuć pozytywnej skutki stymulacji. I chociaż producenci coli z czasem wycofali się z wykorzystania kontrowersyjnej koki, a poziom kofeiny obniżyli, pomysł na napój, który dodaje energii pozostał.

W życie wprowadzili go ponownie japońscy naukowcy z koncernu Taisho Pharmaceuticals, którzy w roku 1960 zaprezentowali światu pierwszy napój mający na celu dodanie organizmowi energii – produkt zaliczony został do kategorii leczniczej! Zawierał przede wszystkim kompleks witamin z grupy B oraz taurynę – aminokwas naturalnie występujący w tkankach ludzkiego ciała, ale niebudujący białek. Kolejnym przełomem był rok 1987 r., kiedy Austriak Dietrich Mateschitz dodał do powyższej formuły cukier i kofeinę, tworząc znany na całym świecie napój energetyzujący Red Bull – wbrew pozorom niemający nic wspólnego z byczymi jądrami. Dziesięć lat później napój pojawił się w Ameryce i pociągnął za sobą lawinę naśladowców. Dekady rosnącej popularności nie upłynęły jednak bez potknięć – za nieudany eksperyment należy uznać wypuszczenie alkoholowego napoju energetyzującego Four Loco, wycofanego potem z obiegu, zaś kontrowersji energetykom dodało 13 przypadków śmierci młodych ludzi związanych z konsumpcją. W 2013 r. w amerykańskim stanie Waszyngton wprowadzono zakaz sprzedaż napojów energetyzujących osobom niepełnoletnim.

Jaka jest różnica między napojem energetyzującym a izotonicznym?

Napoje energetyzujące to napoje najczęściej gazowane, który w swoim składzie zawierają taurynę i kofeinę, a często także guaranę. Ponadto wzbogaca się je o witaminy z grupy B, a niektórzy producenci dodają do nich również wyciągi roślinne, np. z miłorzębu japońskiego czy yerby. Ich kluczowym działaniem ma być poprawa zdolności kognitywnych, a także fizycznej siły i wytrzymałości.

W powszechnym rozumieniu napoje energetyzujące mylone są jednak często z napojami izotonicznymi sprzedawanymi zazwyczaj w fitness klubach. Te ostatnie rzadko nasycone są dwutlenkiem węgla i zawierają znacznie mniej cukru. Nie mają one jednak na celu mobilizacji organizmu, ale raczej uzupełnienie niedoborów zaistniałych podczas intensywnego lub długotrwałego wysiłku fizycznego. Pocące się ciało traci bowiem nie tylko wodę, ale także cenne elektrolity, co zaburza równowagę ciśnienia osmotycznego. Atletów dręczą wówczas skurcze mięśni, które na dodatek szybko stają się przeciążone i mało efektywne. Napoje izotoniczne dostarczają organizmowi kluczowych jonów – przede wszystkim fosforu, magnezu, potasu, sodu i wapnia.

W jaki sposób działają napoje energetyzujące?

Choć producenci napojów energetyzujących ze szczególnym zapałem sprzedają klientom ów legendarny „byczy” składnik, taurynę, w rzeczywistości nie ma przekonywujących dowodów, aby działała ona na organizm stymulująco. Chodzi więcej raczej o efekt psychologiczny i skojarzenie z energią rozsierdzonego rogatego zwierza.

O faktycznie pobudzającym efekcie napojów energetyzujących decydują za to dwa inne, znacznie bardziej błahe składniki: kofeina i cukier. Klasyczny napój zawiera ok. 80 mg kofeiny, co odpowiada jednej filiżance kawy. Pokaźny dodatek cukru zwiększa poziom glukozy we krwi, co sprawia, że komórki mogą intensywnie pracować przez krótki okres czasu – glukozę uwielbia zwłaszcza mózg i stąd energetyki są tak popularne wśród uczących się pilnie studentów. Ich czysty efekt nie jest jednak zasadniczo różny od kawy z cukrem!

Inne substancje stymulujące dodawane do napojów energetyzujących, takie jak guarana, karnityna czy ekstrakt z żeńszenia mają raczej subtelne działanie, raczej nie do zauważenia po jednorazowej konsumpcji napoju. Ich ilość w energetykach bywa na dodatek często śladowa.

Witaminy z grupy B  również dodawane do napojów, owszem, odpowiedzialne są za zamianę cukru w energię łatwo dostępną dla mięśni, ale również nie mają żadnego natychmiastowego działania – efektywny metabolizm wymaga stałego utrzymywania ich odpowiedniego poziomu w diecie.

Negatywne skutki konsumpcji napojów energetyzujących

Niestety, na wszystkie potencjalnie pozytywne efekty spożycia napojów energetyzujących naukowcy proponują wydatnie poważniejsze kontrargumenty.

W badaniach przeprowadzonych na amerykańskim University of Pacific okazało się, że napoje z zawartością kofeiny wpływają na elektryczne przewodzenie w sercu i zwiększają nadciśnienie tętnicze. To kolejne z wielu studiów dowodzących związku między nadmierną konsumpcją kofeiny a nadciśnieniem i problemami kardiologicznymi, m.in. arytmią. Podkreśla się również, że w połączeniu z innymi stymulującymi substancjami takimi jak guarana, kofeina może powodować szerzej zakrojone zaburzenia neurologiczne i krążeniowe, w tym nawet prowadzące do przedwczesnej śmierci!

Stosunkowo duża zawartość cukru również powinna być dla konsumentów alarmująca. Spożycie słodzonych napojów łączone jest dziś bowiem bezpośrednio ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu II, otyłością oraz chorobami układu krążenia. Niektóre marki usiłują obejść ten problem zamieniając cukier na sztuczne słodziki, ale te ostatnie, jak pokazują badania, również przekładają się na tycie, a poza tym mogą wywoływać bóle głowy i zaburzenia gastryczne.

Ponadto, napoje energetyzujące jako popularny dodatek do drinków wydają się zwiększać poziom konsumpcji czystego alkoholu, którego niekorzystny efekt dla zdrowia jest oczywisty. Kofeina maskuje bowiem stan upojenia sprawiając, że mamy ochotę pić więcej! Uważa się również, że zwłaszcza w przypadku młodych osób częste spożywanie napojów energetyzujących może zaburzać rytm snu, wywoływać stany niepokoju i skłaniać do zachowań ryzykownych. Wreszcie, są badania, które łączą wysokie spożycie energetyków z erozją szkliwa zębowego!

Bardzo niepokojący jest również brak regulacji dotyczących składu napojów energetyzujących (poza wybranymi krajami). W przeciwieństwie do klasycznych napojów gazowanych zaliczane są one bowiem do kategorii suplementów i tym sposobem „obchodzą” narzucone limity dotyczące np. dozwolonego poziomu kofeiny.

Napoje energetyzujące na poprawę koncentracji i pamięci

Zasadnicze działanie napojów energetyzujących zawdzięczamy kofeinie – substancji stymulującej centralny układ nerwowy. W umiarkowanych dawkach faktycznie poprawia ona koncentrację i pamięć, jednocześnie wpływając pozytywnie na szybkość reagowania, wytrzymałość i koordynację motoryczną. Zazwyczaj zaczyna działać do godziny po spożyciu, a jej skutki naturalnie wygasają po 3-4 godzinach. W razie potrzeby może być więc cennym wspomaganiem dla sesji studyjnej czy treningu.
Światowa Organizacja Zdrowia w oficjalnym komunikacie stwierdza jednak, że konsumpcja napojów energetyzujących może być niebezpieczna dla zdrowia, zaś Amerykańska Akademia Pediatrów zakazała podawania ich dzieciom. Bezwzględnie niewskazane są również dla kobiet ciężarnych oraz nadciśnieniowców. Wszystkim innym nie powinna zaszkodzić okazyjna puszka na pobudzenie w stanach zmęczenia czy wyczerpania, ale regularne spożycie na pewno niesie ze sobą o wiele więcej poważnych zagrożeń niż korzyści!

Bibliografia

1. Bryce Donovan; “Energy drinks may do more harm than good, researchers say”; data dostępu: 2020-03-25
2. School of Public Health, Harvard T.H. Chan; “Energy drinks”; data dostępu: 2020-03-25
3. Ahmed Abdulrahman Alsunn; “Energy Drink Consumption: Beneficial and Adverse Health Effects”; data dostępu: 2020-03-25
4. Sachin A. Shah i in.; “Impact of High Volume Energy Drink Consumption on Electrocardiographic and Blood Pressure Parameters: A Randomized Trial”; data dostępu: 2020-03-25
5. Ankita Chatterjee, Jayanthi Abraham, Sports and Energy Drinks, 2019; “A Comprehensive Study on Sports and Energy Drinks”; ; 2020-03-25