Fascynująca biologia modraszka Rebela

Modraszka Rebela (Maculinea rebeli Hirschke, 1904) spotyka się bardzo rzadko. Zasięg jego występowania obejmuje głównie tereny położone na wysokościach od 200 do 1300 m n.p.m czyli obszar zachodniej Palearktyki – od Masywu Centralnego i południowo-wschodnich Alp po wschodnie Pireneje, Alpy Szwajcarskie, Dolomity, Apeniny i Karpaty. W kraju występuje na ok. dziesięciu stanowiskach, które rozciągają się od Pienin po Beskid Niski i pogranicze Bieszczad. Do niedawna nawet nie był wyodrębniony, jako oddzielny takson, a określano go, jako odmianę gatunku modraszka alkona (Masculinea alcon rebeli).

Znawcy tematu wypowiadają się, że nie stwierdzono wśród osobników tego gatunku odrębności genetycznej, a ich wygląd do złudzenia przypomina modraszka alkona.

A jak wygląda modraszek Rebela? Skrzydła tego motyla mają od 32 do 36 mm rozpiętości. U samca ich górna powierzchnia jest fiołkowo-niebieska z wąską ciemną obwódką, u samic jest ona brunatna z niebiesko-fioletowym nalotem przy nasadzie skrzydeł. Spód skrzydełek u obydwu płci jest szarobrunatny z rzędami czarnych plamek.

Dla dokładnego rozpoznania należy wziąć pod uwagę przede wszystkim środowisko życia, gatunki roślin żywicielskich, rodzaj mrówek – gospodarzy, a także szczegóły fenologii tego gatunku motyli.

Lot godowy motyli odbywa się w czerwcu i w lipcu. Postaci dorosłe żyją przeciętnie ok. 4 dni (niektóre osobniki mogą dożyć nawet 10 dni). Samice składają jaja na powierzchni szczytowych partii goryczki krzyżowej lub rzadziej – na goryczuszce Wettsteina. Bywa, że jaja składane są również na niektórych roślinach z gatunku motylkowatych, na przykład na esparcecie siewnej. Gąsienice po wylęgu żywią się rośliną przez okres ok.3 tygodni, a następnie opadają na powierzchnię ziemi. Jeśli napotkają je robotnice mrówek z rodzaju wścieklic, przenoszą je do swoich mrowisk. Dlaczego? Prawdopodobnie we wcześniejszym okresie rozwoju larwy wydzielają zapach „zagubionej mrówki”, który z czasem zanika. Okres życia gąsienicy w mrowisku wynosi średnio 11 miesięcy. Odbywa się wtedy trofalaksja, czyli karmienie przez gospodarzy (nie jest to drapieżnictwo larw, spotykane w przypadku niektórych innych gatunków modraszków – np. ariona, nasitusa, czy telejusa). Jedno mrowisko wychowuje przeciętnie 5 dojrzałych motyli modraszków Rebela, ale zdarza się nawet że ich liczba dochodzi do 20. Do wykarmienia jednej larwy potrzeba ok. 50 robotnic.

Przed przepoczwarczeniem,odbywającym się zwykle w górnej części mrowiska, blisko jego powierzchni, osiąga ok.12 mm długości. Gąsienice modraszka Rebela nie są w stanie osiągnąć dojrzałości bez opieki mrówek. Znane są przypadki niszczenia larw modraszka Rebela przez owadzie drapieżniki, np.wysysanie ich przez larwy złotooka. W populacjach modraszków Rebela znajdujących się w Alpach i Pirenejach po raz pierwszy wykryto przypadki atakowania mrowisk przez gąsieniczniki z gatunku Ichneumon eunumerus, atakujące znajdujące się w nich mrówki. Pod wpływem wydzielonych przez atakujące owady substancji, gospodarze są zupełnie zdezorientowani i walczą ze sobą. Gąsieniczniki wykorzystują sytuację do złożenia w ciałach larw modraszków swoich jaj. Okazuje się,że owady te wytwarzają różnorodne aktywne chemicznie związki, nie tracące swoich toksycznych własności nawet przez wiele dni.

Modraszek Rebela jest w kraju otaczany troską. W powstałej z udziałem biologów „Czerwonej księdze zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony jest w kategorii EN (Endangered). W związku z tym znalazł się w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie chronionych prawnie zwierząt.

Skomplikowany cykl życia tego motyla powoduje, że jego rozwój jest uzależniony od wielu czynników i zmian środowiskowych. W związku z tym, iż biotopem modraszka Rebela są ciepłolubne łąki na jego egzystencję niekorzystnie wpływa m. in. intensywny wypas zwierząt czy jesienny pokos łąk. Odłowy kolekcjonerskie nie odgrywają większej roli w liczebności populacji modraszka.