biotop

Biotop — to nieożywiona część ekosystemu, stanowiąca przestrzeń życiową organizmów żywych (z greckiego bíos oznacza życie, tópos – miejsce). Biotop jest środowiskiem jednorodnym, charakteryzującym się występowaniem swoistych gatunków, przystosowanych do warunków panujących na danym terenie. Pod wpływem funkcjonowania tychże gatunków, ulega wielu przekształceniom. Dlatego też obecnie częściej określa się go jako środowisko abiotyczne zmienione przez biocenozę. Idąc tym tokiem rozumowania, można biotop określić jako miejsce życia organizmów danego gatunku wraz ze wszystkimi czynnikami fizycznymi i biotycznymi.

Wszystkie organizmy żywe, zamieszkujące dany biotop to jego biocenoza. Biocenoza i biotop tworzą razem ekosystem. W dyskursie naukowym zamiast pojęcia „biotop” coraz częściej używa się terminu „siedlisko”, które definiuje się właśnie jako całość elementów fizycznych oraz biotycznych, które umożliwiają rozwój i przetrwanie żyjących na danym terenie gatunków. Siedlisko traktuje się jako tę część, która istnieje niezależnie od biocenozy.

Czynniki abiotyczne biotopu: klimatyczne i edaficzne

Czynniki abiotyczne (fizyczne), z których składa się biotop, dzielimy na klimatyczne oraz edaficzne. Te ostatnie dotyczą wyłącznie gleby i określają te jej cechy, od których zależą warunki dla żyjących na danej przestrzeni organizmów.

Tworzą bowiem mechaniczne podłoże dla funkcjonujących na niej roślin i zwierząt. Najważniejszym czynnikiem edaficznym jest żyzność gleby. Poza tym to także jej struktura, wilgotność, temperatura (cechy fizyczne gleby), pH, stężenie soli mineralnych, kwasowość, zasobność w tlen (cechy chemiczne) oraz ogół organizmów żyjących w glebie (czynniki biologiczne gleby). Czynniki edaficzne cechują się największą stabilnością spośród wszystkich czynników kształtujących biotop, szczególnie jeśli chodzi o glebę leśną, którą od pozostałych elementów oddziela ściółka.

Do czynników klimatycznych, charakteryzujących biotop, zaliczamy z kolei warunki panujące nad podłożem. To na przykład rzeźba terenu, wilgotność i temperatura powietrza, zasolenie i natlenienie wód, prądy morskie, ciśnienie atmosferyczne lub hydrostatyczne, światło, wysokość nad poziomem morza, szerokość geograficzna, front atmosferyczny, opady atmosferyczne.

Czynniki abiotyczne mają wpływ na kształt biocenozy, czyli wszystkich organizmów żywych zamieszkujących dane siedlisko. Z drugiej strony, człowiek wywierając wpływ na czynniki abiotyczne, zmienia także biocenozę. Zbyt gwałtowne działania i zbyt daleko idąca antropopresja mogą diametralnie zmienić strukturę biocenoz, a także doprowadzić do zahamowania rozwoju poszczególnych organizmów. Spadek różnorodności biologicznej prowadzi z kolei do takich zmian w biocenozie, które mogą ostatecznie spowodować jej zanik. Niemniej, również czynniki abiotyczne i biotyczne mogą przybrać charakter zagrożenia dla biocenozy. Będą to na przykład huraganowe wiatry, zbyt niskie temperatury czy susze. Poza tym modyfikacje biotopu mogą prowadzić także do powstania nowych nisz ekologicznych i rozwoju nowych gatunków.

Czynniki biotyczne biotopu

Czynniki biotyczne dotyczą z kolei wszystkich organizmów żywych zasiedlających dany obszar i odnoszą się do wzajemnych powiązań (pośrednich i bezpośrednich) międzygatunkowych i wewnątrzgatunkowych. Czynniki biotyczne mają wpływ na czynniki abiotyczne. Czynnikiem biotycznym dla rośliny będą więc inne organizmy żywe oddziałujące na jej funkcjonowanie, na przykład zapylające ją owady. Biotycznym czynnikiem zagrażającym może być zwierzyna wyrządzająca szkody, drobnoustroje chorobotwórcze, pasożyty czy szkodliwe działanie owadów.

Potencjał biotyczny organizmów

Potencjał biotyczny określa zdolność organizmu do przetrwania w utrudnionych warunkach środowiskowych, uniemożliwiających spokojne i niezmącone bytowanie. Wyznacza się go, biorąc pod uwagę takie elementy, jak ogólna zdolność do przetrwania w określonych warunkach fizycznych, liczba osobników rodzących się podczas pojedynczych reprodukcji, stosunek płci oraz liczba zgonów.