Ile procent mózgu wykorzystuje człowiek?
W szerokiej opinii publicznej krąży mit, że każdy z nas używa zaledwie 10% swego mózgu, a niektórzy nawet jeszcze mniej. Według tej teorii reszta szarych komórek leży odłogiem i marnuje swój potencjał do bycia geniuszem. Czy Matka Natura rzeczywiście jest jednak tak marnotrawna? Co realnie wiemy o funkcjonowaniu ludzkiego mózgu i stopniu jego wykorzystania?
Zacznijmy od tego, że mózg jest organem absolutnie wyjątkowym. Jego waga stanowi zaledwie 2% masy całego ciała, a mimo to zużywa on nawet 20% wszystkich wydatkowanych kalorii. Przy tym w 60% składa się z tłuszczów, a resztę stanowi woda, białka, minerały i węglowodany.
Temperatura mózgu jest nawet o 2° wyższa niż temperatura reszty ciała, co sugeruje poziom intensywności procesów zachodzących w szarej materii. Zawstydziłyby one najpotężniejsze z komputerów! Co ciekawe, mózg działa również dzięki elektryczności, a jego energia własna byłaby w stanie rozświecić żarówkę o mocy 25 W. Strukturę mózgowia, bo tak profesjonalnie określa się zawartość czaszki, tworzą naczynia krwionośne, którymi dałoby się czterokrotnie okrążyć Ziemię, oraz nerwy. Te ostatnie to przede wszystkim neurony oraz komórki glejowe.
W jaki sposób bada się pracę mózgu?
Budowę mózgu uczeni zgłębiają już od setek lat wykorzystując autopsję, a od kilku wieków również mikroskopy. Anatomia nie wyjaśnia jednak wiele na temat pracy żelatynowego organu, który potrafi kontemplować sam siebie. W XIX w. rozpoczęły się pierwsze, dość kontrowersyjne eksperymenty nad działaniem mózgu, które polegały na uszkadzaniu poszczególnych jego sfer u żywych zwierząt i obserwowaniu reakcji. Pionierem w tej dziedzinie był francuski fizjolog Jean Pierre Flourens.
Dopiero rozwój neuroobrazowania umożliwił jednak faktycznie śledzenie aktywności zachodzących w zwojach mózgowych człowieka. Naukowcy wykorzystują dziś cały szereg technik obrazowych do monitorowania czynności mózgu w czasie wykonywania poszczególnych zadań. Do najważniejszych narzędzi należy tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny oraz elektroencefalografia (EEG).
Różne części mózgu i ich funkcje
Aby zrozumieć jak działa mózgowie i w jaki sposób je wykorzystujemy, konieczna jest podstawowa wiedza na temat jego budowy. W najogólniejszym podziale strukturalnym mówimy o trzech częściach: mózgu właściwym, pieniu mózgu oraz móżdżku. Mózg właściwy stanowi aż 80% całości i odpowiada za odczucia zmysłowe, emocje, myślenie i naukę. W móżdżku, który znajduje się z tyłu głowy, zlokalizowane są ośrodki równowagi, koordynacji, postawy ciała i drobnej motoryki. Pień mózgowy reguluje natomiast funkcje autonomiczne, czyli aktywności odbywające się poza naszą wolą, które gwarantują nam przetrwanie. Mowa przede wszystkim o rytmie bicia serca, oddechu, cyklach zasypiania i budzenia, ale także przełykaniu.
Mózg jest organem symetrycznym, który składa się z dwóch półkul. W każdej wyróżniamy płaty odpowiedzialne za bardziej szczegółowe zadania. I tak największym płatem jest płat czołowy, który kontroluje świadome ruchy, mowę i to, co ogólnie nazywamy intelektem. Płat potyliczny, usytuowany z tyłu mózgowia, pozwala nam rejestrować i interpretować informacje – to dzięki niemu potrafimy rozróżniać kolory, kształty czy ruchy. Płat ciemieniowy z kolei integruje sygnały otrzymane od narządów zmysłów i pozwala nam zrozumieć otoczenie oraz stan, w jakim aktualnie znajduje się całe ciało.
Dzięki płatowi skroniowemu jesteśmy w stanie przypominać sobie słowa oraz miejsca, w których byliśmy. Płat limbiczny obejmuje natomiast ciało migdałowate, dzięki któremu m.in. potrafimy reagować na zagrożenie walką lub ucieczką oraz hipokamp magazynujący krótkoterminowe wspomnienia. Wreszcie płat wyspowy odpowiedzialny jest za przetwarzanie zmysłowych i motorycznych „danych” i formowanie szerszej percepcji, w tym również odczuwanie bólu.
Przy okazji warto jeszcze wspomnieć o pewnym zróżnicowaniu obu półkul, które połączone są ze sobą wiązkami nerwów. Prawa półkula odpowiada za ruchy lewej części ciała i na odwrót.
Skąd wziął się mit 10% i dlaczego jest nieprawdziwy?
Trudno powiedzieć co tak naprawdę leży u podstaw teorii o cząstkowym wykorzystaniu mózgu. Już pod koniec XIX w. naukowcy z uniwersytetu Harvard badając procesy myślowe genialnego dziecka mieli zasugerować, że większość ludzi używa tylko części swego potencjału. Myśl ową podchwycili następnie autorzy poradników, którzy od początku XX w. próbowali sprzedać szerokiej społeczności metody na trenowanie mózgu, oddziaływanie na innych ludzi i szeroko rozumiany sukces.
Motyw kilkuprocentowego wykorzystania mózgu pojawił się również w wielu pracach naukowych, o których dziś wiemy, że opierały się na mylnych przesłankach. Nie rozumiano na przykład funkcji lokalnych neuronów, uważając, że większość mózgu tworzą mało aktywne komórki glejowe.
Współczesna nauka aktywnie walczy jednak z mitem 10%, wskazując na jego liczne słabości. Przede wszystkim argumentuje się, że każde uszkodzenie mózgu wywiera wpływ na funkcjonowanie organizmu. Techniki obrazowania dowodzą również, że nie ma w strukturze mózgu strefy, która byłaby całkiem nieaktywna. Co więcej, wiemy, że połączenia nerwowe, które nie są wykorzystywane łatwo się degradują. Gdybyśmy nie korzystali z 90% mózgu, to najprawdopodobniej dość szybko by ona zanikła.
Ile procent mózgu człowiek naprawdę wykorzystuje?
Jeśli nie 10%, to ile? Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista, tym bardziej, że mózg kryje wciąż wiele zagadek. W magazynie „Scientific American” w 2008 r. ukazał artykuł neurologa Johna Henleya, który sugeruje, że w ciągu jednego dnia wykorzystujemy 100% swojego mózgu!
Nie ulega wątpliwości, że sam fakt, iż natura zaopatrzyła Homo sapiens w mózg, który pochłania taką ilość kalorii, iż wydaje się logicznie przeczyć teorii o jego znikomym wykorzystaniu. Dodajmy, że od milionów lat ewolucja wyraźnie nie toleruje marnotrawstwa i rozwija organy oraz układy, które są potrzebne i wykorzystywane, redukując te, które używane nie są.
Mit 10% teoretycznie wskazywałby również, że uszkodzenie kilkunastu czy kilkudziesięciu procent mózgu mogłoby ujść nam „na sucho”. W rzeczywistości nawet mniejsze urazy powodują często wyraźne zaburzenia funkcjonowania sfery psychicznej i/lub fizycznej. Sam fakt, że udało nam się rozszyfrować mapę mózgu i właściwości poszczególnych płatów dość jasno dowodzi, że większość zwojów musi być aktywna.
Czy można jakoś zwiększyć poziom wykorzystania mózgu?
Powyższe rozważania nie wyjaśniają jednak dlaczego pomiędzy ludźmi występują tak ogromne różnice co do potencjału intelektualnego, zdolności odczuwania emocji, talentów artystycznych czy koordynacji motorycznej. Patrząc na współczesne społeczeństwo trudno nie odnieść wrażenia, że niektóre jednostki swoje mózgi wykorzystują lepiej niż inne.
Faktycznie, badania naukowe dowodzą, że sposób użytkowania szarych komórek można wyraźnie poprawić. Najbardziej oczywistą i najłatwiejszą metodą jest trening, czyli świadome wysiłki skłaniające intelekt do pracy. W procesie tym ogromną rolę odgrywają nowe typy aktywności, które zmuszają mózg do tworzenia nowych połączeń nerwowych oraz wysiłki polegające na zapamiętywaniu różnych informacji.
Nie bez znaczenia okazuje się również dieta, która, po pierwsze, usprawnia codzienną pracę mózgu, po drugie zaś zapobiega jego degeneracji. Na szczególną uwagę zasługują tutaj obecne w orzechach, olejach roślinnych i tłustych rybach morskich kwasy tłuszczowe nienasycone, które tworzą większą część struktury mózgu. W tłuszczach roślinnych oraz szpinaku obecne są również spore ilość witaminy E dbającej o zdrowie naszych zwojów nerwowych.
Paradoksalnie, ćwiczyć należy nie tylko umysł, ale także ciało. Z badań wynika, że codzienny umiarkowany ruch w ilości minimum 30 minut znacząco redukuje ryzyko degeneracji neuronów. Od Ciebie tylko zależy, czy wybierzesz szybki marsz, bieg, jazdę na kole czy pływanie. Najbardziej korzystne są aktywności, które wymagają zwiększonego pobierania tlenu i przyspieszają krążenie krwi. Okazuje się, że nawet gra w koszykówkę raz w tygodniu może wydatnie zwiększać liczbę synaps w hipokampu!
Niewykorzystywany potencjał mózgu reaguje również na zewnętrzną stymulację przezczaszkową. W tym celu wykorzystuje się prąd, pole magnetyczne, a nawet dźwięki, aby pobudzić do pracy określone obszary mózgowia. Jak dotąd jest to rozwiązanie proponowane głównie w przypadku osób, które cierpią na dysfunkcje lub urazy mózgu utrudniające im codzienne funkcjonowanie.
Jest całkiem możliwe, że stymulacja mózgu w przyszłości pozwoli nam faktycznie lepiej korzystać z potencjału szarej materii. Póki co nie pozostaje jednak nic innego jak dbać o nią poprzez dietę, trening intelektualny i aktywność fizyczną.
- “What Percentage of the Human Brain Is Used?” Alane Lim, https://www.thoughtco.com/percentage-of-human-brain-used-4159438, 8/02/2023;
- „Neuromyth 4” OECD, https://www.oecd.org/education/ceri/neuromyth4.htm, 8/02/2023;
- “What percentage of our brain do we use?” Lana Burgess, https://www.medicalnewstoday.com/articles/321060, 8/02/2023;
- “Researchers reveal how to boost brain power” Maria Cohut, https://www.medicalnewstoday.com/articles/319794, 8/02/2023;
- “Long-Term Enhancement of Brain Function and Cognition Using Cognitive Training and Brain Stimulation” Albert Snowball i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3675670/, 8/02/2023;
- “Researchers boost human mental function with brain stimulation” University of Minnesota Medical School, https://www.sciencedaily.com/releases/2021/11/211101141757.htm, 8/02/2023;
- “Amazing Facts You Didn’t Know About Your Brain” Cleveland Clinic, https://health.clevelandclinic.org/brain-teasers-infographic/, 8/02/2023;
