Małpia ospa – objawy, przyczyny i leczenie
Małpia ospa powoli rozprzestrzenia się po świecie powodując coraz więcej obaw. W maju 2022 r. o zdiagnozowanych przypadkach choroby informowało już kilkanaście krajów Europy, Ameryki Północnej oraz Australia. Co wiemy jak dotąd o małpiej ospie i możliwościach jej prewencji oraz leczenia?
Małpia ospa – co to za choroba?
Nazwa małpiej ospy nie jest oczywiście przypadkowa. Wywołuje ją wirus należący do rodzaju Orthopoxvirus, po raz pierwszy wykryty w 1958 r. u małp transportowanych z Singapuru do Danii. Dwanaście lat później w Demokratycznej Republice Kongo zdiagnozowano pierwszy ludzki przypadek zakażenia, a w kolejnych latach doniesienia o chorobie zaczęły dochodzić z innych krajów zachodniej Afryki. W ciągu XX w. rocznie wykrywano kilka tysięcy zakażonych, a jedynie pojedynczy turyści spędzający dłuższy okres w ryzykownych krajach chorowali i po powrocie do domu.
Cząsteczki wirusa są relatywnie duże i sięgają 200-250 nanometrów. Mają kształt cegły spowitej w otoczkę z lipoprotein. Co ciekawe, chociaż potrzebują komórek gospodarza do transkrypcji RNA, w swoim własnym genomie zawierają wszystkie białka potrzebne do replikacji czy gromadzenia się. Są więc stosunkowo niezależne.
Dzisiaj za główny rezerwuar małpiej ospy podejrzewa się już nie małpy, ale gryzonie. Choroba ma charakter odzwierzęcy, co oznacza, że przenosi się głównie przez zwierzęta, ale zaraża również ludzi. Jest spokrewniona z ospą prawdziwą, choć ma znacznie łagodniejszy przebieg. Przez wiele dekad była ograniczona do terytorium Afryki, z wyjątkiem roku 2003, kiedy w USA odnotowano 47 przypadków u właścicieli nieświszczuków, gryzoni importowanych do Stanów jako zwierzątka domowe. Rok 2022 przyniósł jednak niepokojące zdaniem środowiska naukowego rozszerzenie zasięgu. Co takiego zmieniło się, że w ciągu kilku tygodni liczna chorych na małpią ospę poza Afryką wzrosła kilkunastokrotnie? To pytanie wciąż nurtuje epidemiologów na świecie.
Objawy małpiej ospy
Małpia ospa ma bardzo wiele cech wspólnych z ospą prawdziwą, oficjalnie uznaną za wytępioną w 1980 r. Początek infekcji jest bardzo niespecyficzny – chory czuje jakby szła na niego grypa, jest zmęczony, obolały, może mieć podwyższoną temperaturę. Bardziej charakterystycznym objawem jest nagłe powiększenie węzłów chłonnych, a po kilku dniach pojawienie się wysypki do złudzenia przypominającej pęcherze ospy wietrznej. Jest ona swędząca i może zaostrzać się w przeciągu kolejnych 2-3 tygodni, po czym zasycha, tworzy strupy i ustępuje. Od momentu pojawienia się pierwszych objawów do zaniknięcia zmian skórnych mijają zwykle 3-4 tygodnie.
Co ważne dla rozpoznania, krosty lub pęcherze małpiej ospy są osadzone dość głęboko, twarde w dotyku i wyraźnie odgraniczone od skóry. Z czasem zmiany mogą się zbiegać i zrastać, a ponadto bywają obserwowane także w okolicach genitaliów, na dłoniach, podeszwach, a także wewnątrz jamy ustnej. Uważa się, że mogą być mylone np. z opryszczką czy syfilisem, tym bardziej, że w niektórych wypadkach ograniczają się wyłącznie do okolic intymnych.
Za czynniki ryzyka w krajach południowej i zachodniej Afryki uznano zamieszkiwanie na obszarów ruralistycznych, zwłaszcza w okolicach buszu. Manipulacje mięsem pochodzącym z upolowanej zwierzyny oraz zajmowanie się chorymi na małpią ospę również zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania. Nieco bardziej na infekcje podatni są też mężczyźni, ale może to wynikać właśnie z uczestniczenia w tradycyjnych polowaniach i oprawianiu zdobyczy. W krajach zachodnich małpia ospa była dotąd na tyle rzadka, że jedynym czynnikiem ryzyka wydawały się dłuższe podróże do Afryki, zwłaszcza połączone z kontaktem z lokalnymi zwierzętami.
Obecnie za czynnik ryzyka oficjalnie uważa się też homoseksualizm, który często wiąże się ze zwiększoną liczbą przypadkowych kontaktów seksualnych. Znacząca część obecnych zachorowań dotyczy homo- i biseksualnych mężczyzn. Mimo to małpia ospa nie jest oficjalnie zaliczana do chorób przenoszonych drogą płciową.
Uwaga:
Powiększone węzły chłonne są kluczowym symptomem, który pozwala odróżnić małpia ospę od wietrznej.
Kiedy należy udać się do lekarza?
Jeśli wróciłeś z Afryki i cierpisz na symptomy grypopodobne, bezzwłocznie skontaktuj się telefonicznie z lekarzem i poproś o wskazówki dalszego postępowania. Ponieważ jednak wirusem można się już zarazić bez odbywania dalekich podróży, zgłoś się po pomoc, jeśli zaobserwujesz u siebie złe samopoczucie i wysypkę w postaci pęcherzy, zwłaszcza w przypadku, że przechodziłeś już ospę wietrzną lub jesteś na nią szczepiony. Uprzedni kontakt z osobą chorą na małpią ospę oczywiście drastycznie zwiększa prawdopodobieństwo, że jesteś kolejną ofiarą afrykańskiego wirusa.
Diagnozę stawia się w oparciu o testy PCR wykonywane z wymazu wrzodów na skórze. Można je wykonać nawet z zaschniętych już strupów. Badania krwi mogą wykryć przeciwciała na małpią ospę oznaczające przebycie choroby, ale zazwyczaj są mało skuteczne w potwierdzaniu toczącej się infekcji.
Jak można się zarazić małpią ospą?
Na szczęście sposób rozprzestrzeniania się małpiej ospy wśród ludzi jest jak dotąd bardzo ograniczony. Nie wystarczy rozmowa w oddaleniu jednego metra czy porządne kichnięcie. Wirus przekazywany jest wyłącznie w bliskim kontakcie z płynami fizjologicznymi chorego, więc ma mniejsze szanse na rozprzestrzenianie niż Covid-19.
Szczególnie niebezpieczne jest dotykanie zmian skórnych zakażonego, jak również kontakt z zainfekowanymi zwierzętami i ich śliną. Coraz częściej też mówi się o ryzyku związanym ze współżyciem seksualnym, w czasie którego wymiana płynów cielesnych zachodzi na bardzo wysokim poziomie. Wirus może tak naprawdę wnikać do ciała przez nos, oczy, usta, ale także zranienia na skórze czy organy płciowe. Okres inkubacyjny określany jest zazwyczaj na 7-14 dni, z ewentualnym wydłużeniem do 21 dni. Chory zaraża od początku pojawienia się wysypki tak długo, aż się ona całkiem nie złuszczy.
Leczenie małpiej ospy
Jak dotąd nie ma żadnych specyficznych leków na małpią ospę. Jest to infekcja wirusowa, więc terapia ma przede wszystkim charakter wspierający – zdrowy organizm powinien sam poradzić sobie z patogenem. W ciężkich przypadkach skuteczne okazują się jednak leki antywirusowe. Chory powinien oczywiście pozostawać w izolacji i w trakcie kontaktów z otoczeniem nosić na twarzy maseczkę.
Czy małpia ospa jest groźna?
Z danych afrykańskich wynika, że śmiertelność małpiej ospy kształtuje się na poziomie ok. 1%, a więc jest niższa niż w przypadku wirusa Covid-19, który w zależności od lokalizacji i źródła ma zabijać od 0,6 do nawet 6% zakażonych. Należy jednak zwrócić uwagę, że poziom śmiertelności z powodu małpiej grypy w krajach rozwiniętych, gdzie służba zdrowia jest na znacznie wyższym poziomie, będzie jeszcze niższy. Dotychczasowe dane wskazują, że w Europie i Ameryce Północnej relacjonuje się raczej łagodny przebieg infekcji.
Owszem, małpia ospa może powodować mniej groźne powikłania. Do najczęstszych należą przebarwienia skóry w miejscu pęcherzy. Ponadto silny świąd skłania do drapania, które może prowadzić do wtórnych infekcji bakteryjnych i trwałych blizn. Rzadko odnotowuje się również posocznicę oraz odwodnienie wynikające z niechęci do picia z powodu bolesnych zmian w ustach.
Czy istnieje szczepionka na małpią ospę?
Dane historyczne wskazują, że liczba zachorowań na małpią ospę w krajach Afryki drastycznie wzrosła po tym, jak zaprzestano szczepić na prawdziwą ospę. To dało naukowcom powód do podejrzeń, że obie choroby mogą być ograniczane za pomocą tych samych preparatów immunizacyjnych. W Stanach Zjednoczonych istnieje obecnie szczepionka JYNNEOS, która oficjalnie polecana jest jako sposób zabezpieczenia się przed małpią ospą. Co ciekawe, można ją podać pacjentowi już po zakażeniu, aby skutecznie zmniejszyć nasilenie symptomów. Do rozwinięcia pełnej odporności potrzebne są dwie dawki szczepionki.
Niestety, ani szczepionka, ani przejście ospy wietrznej nie czynią człowieka w żaden sposób chronionym przed małpią ospą. Oba wirusy są zbyt daleko spokrewnione.
Jak chronić się przed małpią ospą?
Według przedstawicieli amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) wszystkie klasyczne środki dezynfekujące są w stanie zabić wirusa małpiej ospy. Oznacza to, że poza unikaniem kontaktu z osobami chorymi wystarczy zachowanie racjonalnych środków higieny osobistej, aby uchronić się przed infekcją. Przypadkowe kontakty w sklepie czy autobusie nie powinny być bardzo ryzykowne, ponieważ potrzeba czasu i bliższego styku, aby skutecznie przekazać wirusa. Na pewno w obecnych czasach szczególnie wskazane jest jednak unikanie przypadkowych stosunków seksualnych.
Mimo uzasadnionego niepokoju eksperci ds. wirusów uspakajają, że małpia ospa nie powinna mieć również dramatycznego przebiegu jak Covid-19. Niższy wskaźnik zakaźności oraz wiedza o lekach i szczepionkach, które działają na prawdziwą ospę pozwala póki co zachować optymizm.
- „Monkeypox goes global: why scientists are on alert” Max Kozlov, https://www.nature.com/articles/d41586-022-01421-8, 28/05/2022;
- “Monkeypox” Marylin Moore I in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK574519/, 28/05/2022;
- “Clinical features and management of human monkeypox: a retrospective observational study in the UK” Hugh Adler i in., https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(22)00228-6/fulltext, 28/05/2022;
- “Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries” WHO, https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385, 28/05/2022;
- “What is monkeypox, its symptoms and threat to you?” Sandee LaMotte, https://edition.cnn.com/2022/05/24/health/what-is-monkeypox-virus-explainer-update-wellness/index.html, 28/05/2022;
- “Monkeypox: An unfamiliar virus spreading fast — sound familiar?” Robert H. Shmerling, https://www.health.harvard.edu/blog/monkeypox-an-unfamiliar-virus-spreading-fast-sound-familiar-202205252752, 28/05/2022;
