Nalewka z piołunu – właściwości, działanie i zastosowanie nalewki z piołunu
Pośród wszystkich nalewek piołunówka cieszy się szczególną renomą, bowiem kojarzy się ze sławnym absyntem. Co ma tak naprawdę wspólnego z zielonym likierem dawnej bohemy? Sprawdź jak samodzielnie przyrządzić nalewkę z piołunu i przy jakich dolegliwościach można ją wykorzystać.
Bylica piołun (Artemisia absinthe) to ziele stosowane w medycynie ludowej od setek lat. Zwana popularnie psią rutą czy wermutem trafiła również do szeregu lokalnych specjałów, począwszy od win i piw, a skończywszy na wódkach i likierach. Alkoholowy ekstrakt z piołunu już samą swoją gorzkością przypomina lekarstwo, przy czym może pomagać, ale także szkodzić!
Kilka słów o samej bylicy piołun
Bylica piołun należy do rodziny roślin astrowatych i spotykana jest dość powszechnie na terenie Europy, Azji oraz Afryki Północnej. W Polsce można ją znaleźć na suchych, pełnych słońca zboczach i przydrożach. Jest łatwa do rozpoznania dzięki wysokim, srebrzysto-zielonym łodygom porośniętym szarawymi, owłosionymi liśćmi o pierzastych blaszkach. Pozytywną identyfikację ułatwiają drobne, okrągłe koszyczki kwiatowe w intensywnie żółtym kolorze – wyglądają niczym małe guziczki. Po roztarciu liści lub kwiatów na dłoni pozostaje bardzo wyraźny korzenno-balsamiczny zapach, za który odpowiada unikalna mieszanka związków eterycznych. W smaku liście i kwiaty są wyjątkowo gorzkie.
Alkoholowy ekstrakt z piołunu i jego działanie
Jako surowiec zielarski wykorzystuje się liście oraz kwiaty bylicy piołun. W zależności od jakości oraz regionu pochodzenia ziele może zawierać od 0,2 do 1,5% olejków eterycznych. Ich cztery główne składniki to α-tujon, (Z)-epoxyocimene, transsabinylacetat oraz chrysanthenylacetat. Poza tym w składzie znajdują się gorzkie laktony takie jak artabsyna, absyntyna i anabsyntyna oraz flawonoidy, karotenoidy i kumaryny. Łącznie mieszanka ta posiada właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwpasożytnicze, rozkurczowe, moczopędne, żółciopędne, pobudzające wydzielanie kwasu żołądkowego oraz poprawiające trawienie.
W raporcie sporządzonym przez Europejską Agencję Leków (EMA) w 2017 r. czytamy, że ekstrakcja substancji czynnych za pomocą etanolu 90% przynosi bardzo wysoki, bo aż 75% odzysk tujonu. Jako substancję leczniczą wykorzystuje się jednak przede wszystkim ekstrakt przygotowany na bazie etanolu o stężeniu 70%.
Według raportu EMA alkoholowy ekstrakt z piołunu wskazany jest przede wszystkim przy braku apetytu oraz zaburzeniach gastrycznych, zwłaszcza niestrawności, wzdęciach, zgagach, nadmiernych gazach oraz skurczach żołądkowo-jelitowych. Właściwości te można analogicznie przenieść na domową nalewkę z piołunu, która de facto powstaje w procesie macerowania ziela bylicy piołun w wysokoprocentowym alkoholu.
Inne wskazania wynikające z tradycyjnego zastosowania oraz badań o statusie nieklinicznym obejmują również przeciwdziałanie wrzodom żołądkowym, pobudzanie wydzielania żółci oraz ochronę wątroby przed toksycznym wpływem dużych dawek paracetamolu. Ponadto alkoholowy ekstrakt z bylicy piołun wydaje się skuteczny w zwalczaniu pasożytów wewnętrznych, m.in. zarodźców powodujących malarię, owsików czy glist.
Dodatkowo nalewki z piołunu ma działać przeciwgorączkowo, rozkurczowo i przeciwzapalnie. Poleca się ją więc również przy różnego typu infekcjach, a także jako ogólne wspomaganie układu odpornościowego.
Czy tujon jest szkodliwy?
Obecny w tkankach bylicy piołun tujon przez lata uważany był za substancję psychoaktywną. W rzeczywistości wykazuje on bardzo małe powinowactwo do obecnych w marihuanie kannabioidów i choć wpływa na wydzielanie kwasu GABA (neuroprzekaźnika) nie wydaje się wywoływać pożądanego przez niektórych odurzenia narkotycznego.
Jest natomiast prawdą, że tujon w dużych dawkach działa toksycznie i może powodować konwulsje, spadek ciśnienia i tętna, a nawet zgon. W badaniach na gryzoniach śmiertelna dawka tujonu wynosi 45 mg na 1 kilogram wagi ciała, co jest niemożliwe do uzyskania w drodze konsumpcji nalewki z piołunu – człowiek znacznie wcześniej ulegnie zatruciu alkoholowemu. Jedynie zwierzęta spożywające duże ilości bylicy piołun wykazują realne skutki uboczne w postaci drgawek, zaburzeń oddychania i niepokoju ruchowego.
Co to jest absynt i czym różni się od nalewki z piołunu
Absynt to wysokoprocentowy aperitif destylowany z mieszanki alkoholu oraz ziół. Do tych ostatnich należy nie tylko bylica piołun, ale także anyż biedrzeniec (Pimpinella anisum), koper włoski (Foeniculum vulgare), a często również bylica pontyjska (Artemisia pontica), hyzop lekarski (Hyssopus officinalis) czy melisa lekarska (Melissa officinalis). Trunek wynaleziony został ponoć w drugiej połowie XVIII w. w Szwajcarii jako rzekome panaceum na wszelkie dolegliwości. Nazywany „Zieloną Wróżką” ze względu na charakterystyczne zabarwienie, polecany był zwłaszcza na epilepsję, dnę moczanową, kamienie nerkowe, kolki, bóle głowy i pasożyty wewnętrzne.
W XIX w. we francuskim regionie Doubs powstała pierwsza na świecie fabryka absyntu, a jego popularność znacząco wzrosła w związku z walkami w Algierii. Francuscy żołnierze odkażali zielonym trunkiem wodę, chroniąc się przed dezynterią oraz tropikalnymi gorączkami. Gdy armia wróciła do kraju, zaczęła domagać się absyntu w lokalnych barach i klubach. Wkrótce moda rozprzestrzeniła się po całym Paryżu, a 17.00 stała się oficjalnie „zieloną godziną”.
Przez wiele dekad absynt skutecznie konkurował z winem, ale w drugiej połowie XIX w. zaczęto martwić się „absyntyzmem”, czyli nadużyciem zielonego alkoholu. Wiązało się ono z ewidentnym uzależnieniem, nadpobudliwością, halucynacjami, a nawet atakami padaczki. W rezultacie w 1915 r. w większości krajów świata zakazano produkcji absyntu. Pod koniec XX w. Unia Europejska dopuściła jednak użycia tujonu w produktach spożywczych, w tym napojach alkoholowych, pod warunkiem dotrzymania ustalonych limitów (35 mg tujonu na 1 litr alkoholu o stężeniu powyżej 25%).
Absynt jest więc przede wszystkim napojem alkoholowym zawierającym inne zioła oprócz bylicy piołun. Zawartość alkoholu w komercyjnych produktach waha się między 45 a 74%, więc jest bardzo wysoka. Spożywanie go w celach rozrywkowych grozi typowym zatruciem alkoholowym. W rzeczy samej rzekome halucynogenne właściwości absyntu w świetle współczesnej nauki wiążą się raczej przedawkowaniem etanolu niż faktycznym działaniem tujonu.
Dla odróżnienia nalewkę z piołunu przyjmuje się w małych dawkach w celach leczniczych i nie zawiera ona żadnych innych ziół. Stężenie alkoholu zazwyczaj nie przekracza 40%.
Przepis na nalewkę z piołunu
Ziele na nalewkę najlepiej zbierać w okresie kwitnienia bylicy piołun, a więc od lipca do września. Zbieramy przede wszystkim liście bazowe, rosnące u podstawy łodygi, oraz koszyczki kwiatowe, idealnie z roślin rosnących na terenie oddalonym od ruchliwych dróg. Surowiec rozkładamy na papierze i suszymy, a po całkowitym wyschnięciu rozdrabniamy.
Składniki:
- 1 szklanka suszonego ziela bylicy piołun
- 1 litr wódki 40%
Przygotowanie:
W dużej butli lub słoju łączymy ziele bylicy z wódką. Całość zamykamy i odstawiamy na 14 dni w ciemne miejsce. Po tym czasie odcedzamy i przelewamy do butelki.
Nalewkę z piołunu można stosować doraźnie w przypadku zaburzeń gastrycznych w ilości 1 stołowej łyżki (maksymalnie 2 łyżki dziennie). Prewentywnie lub w ramach terapii pasożytów można również przyjmować po 1 łyżeczce do herbaty 2-3 razy dziennie. W smaku piołunówka jest ostra i gorzka, co dodatkowo wspomaga jej potencjał leczniczy dzięki efektowi placebo. Osoby, które nie tolerują wyrazistych smaków mogą przyjmować ją z odrobiną miodu lub syropu.
Alternatywna wersja piołunówki zakłada rozrzedzenie maceratu wodą oraz osłodzenie cukrem. W tej postaci nalewka jest zdecydowanie przyjemniejsza do konsumpcji, ale ma słabsze działanie i stwarza pokusę nadużycia. Idealnie jest więc trzymać się oryginalnego przepisu.
Dla kogo nalewka z piołunu?
Ze względu na zawartość alkoholu oraz tujonu piołunówka nie powinna być stosowana przez dzieci, kobiety ciężarne oraz matki karmiące piersią. Niewskazana jest również dla osób uzależnionych od alkoholu oraz osoby uczulone na bylicę.
Dla dorosłych nalewka z piołunu może jednak być przydatną pomocą w radzeniu sobie z zaburzeniami gastrycznymi, od zatruć po przejedzenie. Sama jej gorzkość doskonale pobudza wydzielania żółci oraz soków żołądkowych, co ma bardzo korzystny wpływ na trawienie i skutecznie pobudza apetyt. Ponadto piołunówka może być stosowana wspomagająco w przebiegu przeziębień i infekcji górnych dróg oddechowych, a nawet przy bolesnych miesiączkach.
Dodajmy, że z właściwości leczniczych bylicy piołun można korzystać bez sięgania po alkohol. W sklepach zielarskich dostępne są również herbaty, tabletki i krople, które również doskonale wspierają trawienie.
- „Absinthism: a fictitious 19th century syndrome with present impact” Stephan A Padosch i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1475830/, 28/06/2023;
- “Bioactive Compounds, Pharmacological Actions, and Pharmacokinetics of Wormwood (Artemisia absinthium)” Gaber El-Saber Batiha i in., https://www.mdpi.com/2079-6382/9/6/353, 28/06/2023;
- “Absinthe, Absinthism and Thujone – New Insight into the Spirit's Impact on Public Health” Dirk W. Lachenmeier i in., https://benthamopen.com/contents/pdf/TOADDJ/TOADDJ-3-32.pdf, 28/06/2023;
- “Assessment report on Artemisia absinthium L., herba” European Medicines Agency, https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-artemisia-absinthium-l-herba-revision-1_en.pdf, 28/06/2023;
- “New Evidence for Artemisia absinthium L. Application in Gastrointestinal Ailments: Ethnopharmacology, Antimicrobial Capacity, Cytotoxicity, and Phenolic Profile” Marija Ivanov i in., https://www.hindawi.com/journals/ecam/2021/9961089/, 28/06/2023;
