Sód (Na) – właściwości, działanie i występowanie
W ostatnich latach sód nie cieszy się dobrą sławą. Choć sód jest niezbędny do życia, nieustannie mówi się o jego niekorzystnym wpływie na zdrowie. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że pierwiastek ten jest nam naprawdę potrzebny. Problem w tym, że spożywamy go ciągle za dużo. W rezultacie częściej chorujemy na nadciśnienie i inne choroby układu sercowo-naczyniowego. Jaka jest optymalna dawka sodu w diecie?
Elektrolity na poziomie – co nam zapewniają?
Sód (Na), tak samo jak potas i chlor, występuje w ustroju w formie jonowej, czyli pod postacią elektrolitu. I istnieje w zasadniczej korelacji z tymi pierwiastkami. Podczas gdy potas znajduje się przede wszystkim wewnątrz komórek, to chlor i sód krążą głównie w przestrzeni pozakomórkowej. Wszystkie trzy makroelementy razem zapewniają w ten sposób odpowiednie, wyrównane ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych, umożliwiają przesyłanie impulsów nerwowych, prawidłową kurczliwość mięśni (w tym mięśnia sercowego) i utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej. Sód uczestniczy w transporcie substancji odżywczych do komórek. Aż 40 proc. zasobów sodu ponadto gromadzi się w kościach.
Gdzie jest sód, a raczej gdzie go nie ma?
Jeśli zerkniemy na etykietę niemal dowolnego produktu spożywczego, znajdziemy w jego składzie sól, a więc i sód. Najwięcej zawierają go wędliny, mięsa wędzone, kabanosy, parówki, salami, sery żółte, sery pleśniowe, twarożki, sery topione, słone przekąski: chipsy, orzechy, paluszki, krakersy; dania typu instant, fast foody, chleb, gotowe sosy, mieszanki przypraw, produkty kiszone, konserwy, produkty z puszki. Kupując je nie jesteśmy w stanie sprecyzować, jakie ilości soli zjadamy dziennie. Ponadto dosalamy także potrawy gotowane w domu. W ten sposób nietrudno przekroczyć maksymalną dawkę soli, jaka jest nam niezbędna do codziennego funkcjonowania. A wartość ta odpowiada zaledwie jednej płaskiej łyżeczce od herbaty.
Dania typu fast-food są bogatym źródłem sodu, fot. frantic00/Shutterstock
Nadmiar i niedobór sodu – co jest bardziej szkodliwe?
Nadmiar sodu usuwany jest wraz z moczem. Ale gdy nie nawadniamy się dostatecznie, a tym samym rzadko wydalamy mocz, zwiększamy ryzyko przedawkowania sodu. Dzieje się tak, ponieważ maksymalne stężenie tego pierwiastka w wydalanym moczu jest ograniczone i może wynosić najwyżej 400 mmol/dm³.
Inna istotna zależność między dostarczaniem do organizmu a wydalaniem z niego sodu, zachodzi w momencie, gdy utrata tego pierwiastka nie jest uzupełniana. Wówczas ustrój zmniejsza jego wydalanie z moczem i potem, a w nerkach zwiększa się wchłanianie zwrotne sodu.
Jeśli więc wystąpi u nas niedobór sodu, możemy łączyć to ze zbyt wysoką utratą pierwiastka z potem – na przykład na skutek wzmożonego wysiłku fizycznego; lub też z moczem – w wyniku przyjmowania leków moczopędnych czy też upośledzenia pracy nerek, przy niskim jednocześnie nawodnieniu organizmu. Sód utracimy również w razie wymiotów, biegunek, doznaniu rozległego oparzenia lub zapalenia trzustki. Wszystkie te sytuacje wiążą się bowiem z odwodnieniem. Restrykcyjna dieta, w której nie jest dostarczana nawet obowiązkowa dawka sodu, rzecz jasna także wpływa na powstanie niedoboru. Zdarza się to jednak niezwykle rzadko bowiem sód, a dokładniej chlorek sodu zawarty w soli kuchennej, znajduje się w większości produktów spożywczych.
Ubytek sodu – objawy hiponatremii
Jak odczujemy ubytek sodu? Konsekwencją jest na przykład często powracający ból głowy, a poza tym obniżone ciśnienie krwi, znużenie, brak apetytu czy kłopoty z koncentracją.
Hiponatremia, bo tak fachowo nazywa się ten stan, objawia się również upośledzeniem orientacji, wymiotami, skurczami mięśni, zaburzeniami oddychania, a w ekstremalnych przypadkach może prowadzić nawet do śmierci. Leczenie hiponatremii opiera się zwykle na stopniowym przywracaniu dostatecznego stężenia sodu w organizmie.
Hipernatremia – nadmiar sodu
Znacznie częściej, niż z hiponatremią mamy jednak do czynienia w społeczeństwie europejskim z hipernatremią, czyli przedawkowaniem sodu. Bezpieczna, dzienna dawka tego pierwiastka dla dorosłej osoby to, jak ustaliła Światowa Organizacja Zdrowia, zaledwie 5 gramów. My tymczasem przekraczamy ją ponad dwukrotnie. Wynika to z oczywistego faktu – zarówno w daniach przygotowywanych w domu, jak i w produktach sklepowych wszechobecna jest sól. Zaś zawartość chlorku sodu w soli wynosi 4 poroc..
Metaliczny sód, fot. historiasperiodicas
Sód i nadciśnienie – hipernatremii ciąg dalszy
Zbyt wysokie stężenie sodu w ustroju prowadzi przede wszystkim do nadciśnienia tętniczego – współczesnej choroby cywilizacyjnej. Sód zatrzymuje bowiem wodę w organizmie i obkurcza naczynia krwionośne. Przy diecie bogatej w ten pierwiastek, u osób z tendencją do nadciśnienia, może się ono szybciej ujawnić.
Natomiast osoby z unormowanym ciśnieniem ryzykują utratę dobrego stanu zdrowia. Nadciśnienie to nie jedyny skutek hipernatremii. Poza nim należy jeszcze wspomnieć o ryzyku upośledzenia pracy serca, rozwoju kamieni nerkowych czy nawet nowotworu żołądka.
Sód to makroelement, pełniący w naszym organizmie funkcję elektrolitu. Dzięki prawidłowemu stężeniu sodu, potasu i chloru możliwe jest niezakłócone powstawanie impulsów nerwowych, a co za tym idzie sprawna praca mięśni i układu nerwowego. Utrzymana zostaje także równowaga kwasowo-zasadowa. Nie powinniśmy jednak przyjmować więcej niż 5 gramów sodu dziennie, co odpowiada jednej płaskiej łyżeczce soli. Aby to mogło się udać, należy znacznie ograniczyć spożycie produktów wysoko przetworzonych. Nadmiar sodu utrzymujący się dłuższy czas w organizmie może poskutkować nadciśnieniem tętniczym i innymi poważnymi chorobami.
- pod redakcją naukową Jana Gawęckiego; "„Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu”, tom 1"; PWN, Warszawa 2010.;
- Zawartość soli w produktach spożywczych; "Zawartość soli w produktach spożywczych"; Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej;
- New Hampshire Department of Environmental Services; "Sodium: Health Information Summary"; https://www.des.nh.gov/organization/commissioner/pip/factsheets/ard/documents/ard-ehp-21.pdf;
- William B. Farquhar, PHD, David G. Edwards, PHD, Claudine T. Jurkovitz, MD, William S. Weintraub, MD; "Dietary Sodium and HealthMore Than Just Blood Pressure"; JOURNAL OF THE AMERICAN COLLEGE OF CARDIOLOGYVOL.65,NO.10,201;
- Office od Disease Prevention and Health Promotion; "Cut Down on Sodium"; https://health.gov/dietaryguidelines/2015/resources/DGA_Cut-Down-On-Sodium.pdf;
