Hełmoróg (Rhinoplax vigil)

Biologia

Hełmoróg to jeden z najbardziej spektakularnych dzioborożców, ze względu na swoje olbrzymie rozmiary (dorosły samiec wraz z ogonem może mieć ponad półtora metra długości) i niesamowity, przedpotopowy wygląd. Zarazem jest to gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem, któremu grozi wymarcie w ciągu najbliższych lat, wyłącznie w wyniku ludzkiej chciwości. Większość dzioborożców u nasady swojego potężnego dzioba posiada większy lub mniejszy hełm. U wszystkich gatunków poza hełmorogiem twór ten jest lekki i pusty w środku. U hełmoroga jest on lity, zbudowany z twardej, pomarańczowej tkanki rogowej. Samce hełmoroga przeganiają się i bronią swoich terytoriów, zderzając się głowami w locie z głośnym trzaskiem – zachowanie kojarzące się bardziej z dinozaurami niż z ptakami. Niestety, lita tkanka rogowa z kasku hełmoroga przypomina bardzo kość słoniową, tyle że jest od niej miększa, więc można ją rzeźbić w niezwykłe, filigranowe kształty. Ludzie robili to od setek lat, ale w XX wieku zwyczaj ten stał się praktycznie zapomniany. Na początku XXI wieku, wraz z rozkwitem gospodarki, w Chinach przypomniano sobie o cennych symbolach statusu, jakimi były rzeźby z czaszek hełmoroga. Obecnie ta “czerwona kość słoniowa” jest nawet droższa od prawdziwej, a handlem i przemytem czaszek hełmorogów zajmują się międzynarodowe grupy przestępcze. Presja na zabijanie hełmorogów jest niezwykle silna, bo wartość martwych ptaków jest olbrzymia. Do tego wycinka lasów deszczowych w Malezji i Indonezji spowodowała, że dostęp do ostoi tych ptaków jest ułatwiony. Hełmorogi rozmnażają się powoli i są zależne od dużych połaci pierwotnego lasu. Wszystkie te czynniki powodują, że los tych ptaków wydaje się przesądzony, jeśli nie uda się szybko zredukować popytu na wyroby z ich czaszek wśród bogatych Chińczyków.

Wygląd

Hełmoróg to jeden z największych dzioborożców – samiec waży ponad 3 kilogramy, samica 2,5 – 3 kilogramy. U samca rogowy hełm na głowie stanowi ponad 10 procent masy całego ciała. Upierzenie ciała u obu płci jest ciemnobrązowe z białawym lub żółtawym brzuchem. Podgardle i okolice oczu są nagie, brązowoczerwone u samca, a jasne u samicy. Wysoki, masywny hełm znajduje się na czubku głowy, sięgając do ok. połowy długości dzioba. Przednia część hełmu oraz dzioba są koloru żółtego, a tylna – czerwonego. U samców środkowe sterówki ogona są bardzo wydłużone, czarno-białe.

Występowanie

Hełmoróg występuje w rozproszeniu w na Półwyspie Malajskim (Tajlandia, Malezja, niewielki obszar w Birmie), oraz w Indonezji na Sumatrze i Borneo.

Biotop

Hełmoróg występuje wyłącznie w nizinnych, pierwotnych lasach deszczowych, do 1500 metrów nad poziomem morza. Ten typ lasów jest szczególnie narażony na wycinkę w celu pozyskania drewna oraz zastępowania przez plantacje palmy olejowej. Ze względu na duże rozmiary i specyficzne wymagania pokarmowe, ptaki te zajmują duże terytoria i zawsze występują w niskich zagęszczeniach, nawet na obszarach o optymalnych warunkach siedliskowych.

Lęgi

Hełmorogi żyją w dobierających się na całe życie, stabilnych parach. Podobnie jak inne dzioborożce, mają niezwykłe zwyczaje lęgowe: samiec zamurowuje samicę w dziupli na cały okres wysiadywania jaj i odchowywania pisklęcia (zawsze tylko jednego). Karmi ją wtedy przez niewielki otwór w przegrodzie z gliny i błota. Rozwój jaj i pisklęcia jest powolny, więc samica może spędzić zamurowana w dziupli prawie pół roku!

Pokarm

Hełmoróg żywi się przede wszystkim owocami figowców. W poszukiwaniu owocujących drzew przemierza duże odległości, dlatego spełnia ważną rolę w roznoszeniu nasion. Dodatkowo poluje na niewielkie zwierzęta – wiewiórki, węże, żaby itp.