Sokół wędrowny (Falco peregrinus)

Sokół wędrowny to największy z sokołów występujących w Polsce, chociaż jego wielkość może być bardzo zróżnicowana. Rozpiętość jego skrzydeł wynosi około 100 cm, zaś długość ciała mieści się w granicach 35 – 45 cm. Masa ciała wynosi od 0,58 – 1,1 kg. Samice, rzecz jasna, są nieco większe od samców. Dorosły sokół wędrowny ma zróżnicowane barwy poszczególnych części ciała, poczynając od ciemnogranatowej głowy, poprzez białe policzki i podgardle, kończąc na jasnoniebieskim lub szarawym kolorze piór okrywających wierzchnią stronę ciała. Na podgardlu widać czarne plamy, na brzuchu zaś dobrze uwydatnione prążkowanie. Dziób sokoła wędrownego ma szary kolor, oczy są ciemne i otoczone żółtym pasem skóry. Roczne ptaki ubarwione są na brązowo. Już w tym wieku dostrzec można u nich charakterystyczne dla gatunku, czarne paski umieszczone po bokach głowy choć, rzecz jasna, najlepiej widoczne są one u osobników dorosłych. Nogi sokołów wędrownych są żółte.

Sokół wędrowny to najbardziej rozpowszechniony gatunek sokoła na świecie. W Europie sokół wędrowny zasiedla głównie Holandię, Niemcy, Polskę, Białoruś, Rosję, a także południową część Skandynawii. Poza Europą spotkać go można także w Kanadzie, Australii, Japonii, Kenii, a nawet w RPA. Tak szeroki zakres występowania sokoła wędrownego sprawia, że jest on uznawany za gatunek kosmopolityczny. Nazwa gatunkowa – sokół wędrowny – nie jest tylko umowna, ponieważ, o ile osobniki gniazdujące w cieplejszym klimacie, np. w środkowej Europie, czy Afryce, prowadzą osiadły tryb życia, to sokoły, które występują w Skandynawii, odbywają zimowe wędrówki do środkowej i zachodniej Europy. Inną grupą, która wędruje niezależnie od występowania, są młode, jednoroczne sokoły, samodzielne, ale jeszcze niedojrzałe płciowo. Na początku XX wieku sokół wędrowny był gatunkiem występującym na terenie całej Polski. Około 1950 roku prawie całkowicie zniknął − przyczyniły się do tego polowania i zatrucie środowiska pestycydem DDT. W latach 90. ubiegłego wieku zaczęto ponownie wprowadzać gatunek na stare miejsca bytowania. Obecna populacja zamieszkująca Polskę to głównie osobniki reintrodukowane, czyli urodzone w niewoli i ponownie zasiedlone w środowisku naturalnym. Udane próby wspomnianej reintrodukcji miały miejsce w np. w Pieninach. Co ciekawe, istnieje także para, która od kilku lat gniazduje na dachu Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie.

Generalnie sokół wędrowny gniazdować może w trojaki sposób – na drzewach, wśród skał lub na ziemi. Jeśli tylko środowisko temu sprzyja, najchętniej wybierają skały i ich naturalne nisze. Najwyżej położone w górach gniazdo sokoła wędrownego zaobserwowano na wysokości 1760 m n.p.m. w Alpach Szwajcarskich. Właściwie sokoły nie budują własnych gniazd, gdy osiedlają się wśród skał, wybierają po prostu miejsca naturalnie wyżłobione. Jeżeli zaś gniazdują na drzewach, zwykle zajmują opuszczone gniazda innych ptaków, np. kruków. Gniazda naziemne zdarzają się bardzo rzadko, ponieważ nie zawsze zapewniają one ptakom i ich młodym odpowiednią ochronę przed zagrożeniem.

Sokoły wędrowne, jak większość drapieżnych ptaków, żyją w monogamicznych związkach – najczęściej tworzą pary na całe życie. Po zajęciu gniazda i rewiru otaczającego je, para może przebywać w nim nawet 15 lat. To długi czas, biorąc pod uwagę fakt, że ptaki te na wolności zazwyczaj dożywają do 18 lat. Do lęgów przystępują na przełomie marca i kwietnia. Samce wykonują wówczas wysokie i faliste loty, informujące o ich obecności na danym terytorium, a także nawołują swoje samice. Potem pary odbywają loty godowe wspólnie. Samiec następnie przynosi swojej partnerce upolowaną zdobycz, po czym następuje kopulacja. Samica składa 3 -4 jaja, czasem brązowo nakrapiane, wielkością porównywalne z kurzymi. Po 32 dniach wysiadywania, pisklęta wykluwają się i przebywają w gnieździe 2 – 3 tygodnie. W tym czasie samiec poluje i żywi całą rodzinę, samica zaś pozostaje z młodymi. Kiedy potomstwo staje się coraz większe, oboje rodziców musi polować, by zaspokoić rosnące apetyty dorastających ptaków, które przebywają pod ich opieką jeszcze około 1,5 miesiąca. Kiedy młode sokoły osiągają samodzielność opuszczają rewir rodziców i podejmują wędrówkę, która trwa do osiągnięcia przez nie dojrzałości płciowej, czyli do 5 roku życia.

Sokół wędrowny żywi się głównie ptakami złapanymi w locie. Technika tych łowów jest niezwykle imponująca – drapieżnik, wypatrzywszy ofiarę, wznosi się na znaczną wysokość, z której następnie opada na swoją zdobycz. W tym pikującym locie osiąga prędkości równe 200-300 km/h. Dopadłszy ofiarę, uśmierca ją za pomocą bardzo ostrego szpona. Nieszczęśnikami, które mogą zginąć w ten sposób są wróble, gołębie, szpaki, drozdy, ale czasem także kaczki oraz kruki.