klimat

Klimat — całokształt zjawisk pogodowych stale utrzymujących się na danym obszarze. Określany też jako przeciętny stan troposfery w wybranym miejscu. Klimat obejmuje różne zjawiska i procesy atmosferyczne. Ustalany jest wyłącznie na podstawie długotrwałych obserwacji, prowadzonych przez minimum 30 lat. Dowolnego regionu klimat kształtowany jest głównie przez trzy czynniki: obieg ciepła, obieg wody oraz krążenie powietrza. Kluczowe w ustalaniu klimatu są zatem pomiary wiatru, temperatury oraz poziomu opadów atmosferycznych.

Klimat jest jednym z czynników ekologicznych, które kształtują środowisko przyrodnicze, wpływając na istnienie i rozwój jego części ożywionej i nieożywionej. Badaniem klimatu zajmuje się klimatologia. Z greckiego κλίμα oznacza skłonność.

Poza obiegiem ciepła, wody oraz powietrza, klimat kształtowany jest również przez czynniki geograficzne, takie jak wysokość nad poziomem morza czy rozmieszczenie lądów i oceanów. Generalnie jednak czynniki klimatotwórcze dzielimy na meteorologiczne i niemeteorologiczne.

Czynniki klimatotwórcze meteorologiczne:

• prędkość wiatru,
• fronty atmosferyczne,
• masy powietrza,
• układ ciśnień,
• czynniki radiacyjne (np. wysokość Słońca nad horyzontem czy czas docierania promieni słonecznych).

Czynniki klimatotwórcze niemeteorologiczne:

• rozmieszczenie lądów i oceanów – w pasie wybrzeży opady są wyższe niż w głębi kontynentu;
• szerokość geograficzna – im bliżej równika, tym mniejsza jest szerokość geograficzna i tym cieplejsze powietrze znajduje się nad danym obszarem;
• prądy morskie – ciepłe prądy morskie prowadzą do podwyższenia temperatury i wilgotności powietrza, zimne odwrotnie;
• odległość od morza – wpływa na wilgotność powietrza oraz ilość opadów, a także ich rozkład w przeciągu roku;
• pokrycie terenu – szata roślinna, pokrywa śnieżna i lodowcowa oraz barwa terenu. Ciemna barwa powierzchni szybciej się nagrzewa, absorbując promienie słoneczne i oddając tym samym więcej ciepła do atmosfery. Ponadto na obszarach leśnych zmienność temperatur jest mniejsza niż na terenach otwartych;
• rzeźba terenu – wpływa na swobodę przemieszczania się mas powietrza (np. przebieg łańcuchów górskich;
• wysokość nad poziomem morza – obszary górskie cechują się niższą temperatura, w nizinach jest cieplej;
• czynniki antropogeniczne – działalność człowieka ma wpływ na przekształcanie się klimatu. Osadnictwo, przemysł i urbanizacja wiążą się z takimi działaniami jak wyrąb lasów, zalesianie nowych terenów, tworzenie sztucznych zbiorników wodnych, wysuszanie jezior, ograniczanie terenów zielonych i wiele innych. Każda z tych zmian odbija się echem w warunkach klimatycznych. Dodatkowo produkowanie spalin i gazów na terenach uprzemysłowionych powoduje podniesienie się temperatury.

Od czynników klimatotwórczych należy odróżnić składniki klimatyczne, a więc:

• temperaturę i wilgotność powietrza,
• opad atmosferyczny,
• ciśnienie atmosferyczne,
• wiatr,
• zachmurzenie,
• nasłonecznienie,
• osady atmosferyczne.

Strefy klimatyczne Ziemi

Ziemia podzielona jest na strefy klimatyczne, które przybierają formę pasa równoleżnikowego. Wyróżnia się kilka klasyfikacji podziału stref klimatycznych. Zazwyczaj są one podobne i obejmują strefy: okołobiegunową, umiarkowaną, zwrotnikową, podzwrotnikową i równikową. Autorem klasyfikacji podanej dokładnie w takiej postaci jest Wincenty Okołowicz, polski geograf. Naukowiec uzupełnił ją o typy charakterystyczne dla każdej strefy klimatycznej.

Strefa klimatów okołobiegunowych charakteryzuje się m.in.: brakiem klimatycznego lata, opadami śniegu do 250-300 mm (niskie opady) oraz zjawiskiem dnia i nocy polarnej.
Strefa obejmuje:

• klimat polarny (biegunowy),
• klimat subpolarny (podbiegunowy).

Strefa klimatów równikowych – niewielkie wahania temperatur (średnia utrzymuje się powyżej 20 °C). Im dalej od równika, tym zmniejsza się ilość opadów (skraca pora deszczowa).
Wyróżniamy:

• klimat równikowy wilgotny,
• klimat równikowy wybitnie wilgotny,
• klimat równikowy suchy.

Strefa klimatów zwrotnikowych: średnie roczne temperatury przekraczają 20°C, lecz występują tu większe wahania temperatur niż w klimacie równikowym. Charakterystyczne jest występowanie kserofitów oraz sukulentów.

Strefę tę dzielimy na:

• klimat zwrotnikowy wilgotny,
• klimat zwrotnikowy pośredni,
• klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy,
• klimat zwrotnikowy skrajnie suchy.

Strefa klimatów podzwrotnikowych, zwana inaczej strefą subtropikalną, dzieli się na:

• klimat podzwrotnikowy morski,
• klimat podzwrotnikowy pośredni,
• klimat podzwrotnikowy kontynentalny,
• klimat podzwrotnikowy kontynentalny suchy.

Strefa klimatów umiarkowanych obejmuje:

• klimat umiarkowany ciepły,
• klimat umiarkowany chłodny.

Cechuje się łatwo rozpoznawalnymi porami roku.

Strefy umiarkowanie ciepłe dzielą się na typy:

• morski,
• wybitnie morski,
• ciepły,
• przejściowy,
• kontynentalny,
• wybitnie kontynentalny,
• kontynentalny suchy,
• kontynentalny wybitnie suchy,
• kontynentalny skrajnie suchy.

Strefy umiarkowanie chłodne obejmują zaś typy:

• morski,
• chłodny,
• przejściowy,
• kontynentalny,
• wybitnie kontynentalny,
• skrajnie kontynentalny.

Bibliografia:

1. Biologia, Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.
2. Krótkie wykłady, Aulay Mackenzie, Andy S. Ball, Sonia R. Virdee, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.
3. Słownik encyklopedyczny, Grażyna Łabno, Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006.
4. Encyklopedia biologiczna T. V, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
5. Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IX Ziemia, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997.