Trzmiel ziemny (Bombus terrestris)

Biologia

Trzmiel ziemny to jeden z najpospolitszych w Polsce i Europie gatunków trzmieli. Jest to też jeden z najczęściej hodowanych trzmieli – gniazda trzmieli ziemnych można kupić, i osiedlić rodzinę trzmielą np. w szklarni z uprawianymi pomidorami lub w sadzie. Wykorzystanie trzmieli do zapylania pomidorów jest kluczowe dla osiągnięcia wysokich plonów. W Polsce trzmiel ziemny jest gatunkiem prawnie chronionym (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt). Tak jak prawie każdy gatunek trzmiela, również trzmiel ziemny ma swojego “leniwego bliźniaka” – trzmielca, czyli trzmiela będącego pasożytem gniazdowym. Trzmielce przejmują władzę w gnieździe, zabijając królową. Następnie robotnice trzmiela ziemnego opiekują się ich jajami i larwami. Pasożytem lęgowym trzmiela ziemnego jest trzmielec ziemny (Bombus vestalis), z wyglądu podobny do swego gospodarza.

Wygląd

Trzmiel ziemny ma kontrastowe ubarwienie, bardzo podobne do rzadszego od niego trzmiela gajowego (Bombus lucorum). U samic – czyli królowych i najczęściej widywanej kasty, czyli robotnic – gęsto owłosione ciało jest czarne, z żółtymi przepaskami w przedniej części tułowia oraz na drugim segmencie odwłoka. Przepaski, szczególnie ta na przedzie ciała, są węższe i mają bardziej nasycony kolor niż u trzmiela gajowego. Koniec odwłoka jest czystobiały. Samce trzmiela ziemnego ubarwieniem przypominają samice, są jednak mniejsze i drobniejszej budowy.

Występowanie

Trzmiel ziemny występuje w Europie poza Skandynawią, a także w północnej Afryce. Miejscami sięga do Azji centralnej. Jego centrum występowania znajduje się w obszarze śródziemnomorskim. Zdziczałe populacje obecne na Nowej Zelandii, w Chile i Japonii. W Polsce trzmiel ziemny jest obecny na obszarze całego kraju i jest jednym z naszych najpospolitszych trzmieli. Występuje przede wszystkim na terenach otwartych, również w ogrodach, także w miastach. Pomimo skłonności do żerowania w otwartym krajobrazie, trzmiele ziemne bez problemu mogą przelatywać nawet 600 m w głąb lasu, aby znaleźć odpowiednie zasoby nektaru.

Pokarm

Trzmiel ziemny żywi się nektarem kwiatów. Jest jednym z najbardziej wszechstronnych gatunków – odwiedza ponad 500 gatunków roślin. Ze względu na swój relatywnie krótki języczek, trzmiel ziemny nie jest w stanie dotrzeć do dna głębszych kwiatów. W związku z tym często “kradnie” nektar, wygryzając od zewnątrz dziurkę w nasadzie kwiatu. Dzięki temu może skorzystać z nektaru, nie wchodząc do wnętrza rośliny i nie przenosząc pyłku. Pod koniec sezonu na bardzo wielu kwiatach można zobaczyć niewielkie otworki wygryzione przez robotnice trzmiela ziemnego.

Rozród

Cykl życiowy trzmiela ziemnego rozpoczyna się w marcu od wybudzenia się młodych królowych z zimowego snu. Królowa znajduje odpowiednie miejsce na gniazdo, które jest zazwyczaj zlokalizowane w opuszczonej norze gryzonia, ale także np. w szczelinie w kruszącym się murze. Królowa składa pierwszą partię jaj do zbudowanej przez siebie komórki zbudowanej z wosku i wypełnionej przyniesionym z kwiatów pyłkiem. Samica ogrzewa jaja wprawiając swoje ciało w drgania, co wymaga od niej znacznego wydatku energii. Po przeobrażeniu się pierwszej partii larw, świeżo przeobrażone robotnice stopniowo przejmują opiekę nad kolejnymi partiami jaj składanymi przez królową, i to na nich spoczywa odpowiedzialność za dostarczanie pokarmu i rozbudowę gniazda. Rodziny trzmiela ziemnego są duże: pod koniec lata gniazdo składa się zazwyczaj z 500 owadów. Na przełomie czerwca i lipca pojawiają się osobniki płciowe – młode królowe oraz samce. Po kopulacji zapłodnione młode królowe szukają sobie miejsca, w którym przezimują, natomiast samce giną. Po wylocie z gniazda młodych królowych i samców kolonia stopniowo zamiera. Zimę przeżywają wyłącznie zapłodnione królowe.