Gryzonie

Gryzonie wykazują szereg cech budowy w zależności od trybu życia:

• gryzonie „myszokształtne” przystosowane do naziemnego trybu życia posiadają dobrze zbudowane, krępe ciało, krótkie kończyny i długi ogonbadylarka
• gryzonie podziemne cechują się wałeczkowatym ciałem i krótkim bądź szczątkowym ogonem; oczy i małżowiny uszne są zredukowane;
• gryzonie nadrzewne posiadają długi i puszysty ogon służący do utrzymywania równowagi oraz bardzo dobry wzrok.
• gryzonie ziemno-wodne posiadają błony pławne pomiędzy palcami oraz spłaszczony, nieowłosiony ogon;
• gryzonie pustynne posiadają długie kończyny tylne oraz puszysty ogon; pomiędzy palcami często wyrastają kępki włosów zapobiegające zapadaniu się w piasek.

Gryzonie są w większości zwierzętami stopochodnymi. Kończyny przednie są przeważnie czteropalczaste; kończyny tylne – pięciopalczaste. Palce opatrzone są pazurami o różnych kształtach i wielkości. Na stopach wielu gryzoni znajdują się opuszki (modzele) – cecha taksonomiczna.

Jeżozwierze, jeżatki oraz ursony posiadają ciało pokryte kolcami, powstałymi z przekształconych włosów.

Cechą charakterystyczną wszystkich gryzoni jest obecność jednej pary stale rosnących siekaczy w szczęce górnej i żuchwie, oddzielonych przerwą (diastemą) od zębów policzkowych (zębów przedtrzonowych i trzonowych). W uzębieniu gryzoni brak jest pozostałych siekaczy oraz kłów; często liczba zębów przedtrzonowych jest zredukowana lub w ogóle nie występują. Gryzonie cechują się silnie rozwiniętymi łukami jarzmowymi oraz obecnością silnych mięśni – żwaczy.

U niektórych gryzoni występują zewnętrzne lub wewnętrzne torby policzkowe służące do przenoszenia pokarmu. Żołądek może mieć kształt prostego worka lub jest podzielony na kilka komór (np. u lemingów). Jelito ślepe jest przeważnie duże; u popielicowatych nie występuje.

Tryb życia
Gryzonie przeważnie prowadzą nocny tryb życia, wiewiórkowate są aktywne w ciągu dnia. Większość gryzoni kopie nory; niektóre gatunki wykorzystują korytarze wybudowane przez inne zwierzęta. Gryzonie zakładają także gniazda nad ziemią – w spróchniałych pniach, szczelinach skalnych, koronach drzew lub zawieszają je na źdźbłach trawy.

Gryzonie mogą prowadzić samotniczy tryb życia (popielice, goffery) lub żyją w grupach rodzinnych (bobry). Niektóre gatunki tworzą kolonie (susły, nieświszczuki, świstaki, kretoszczury). Najbardziej rozwinięte kolonie z systemem kastowym występują u golca piaskowego (Heterocephalus glaber); składają się one z jednej samicy (królowej), kilku dominujących samców oraz bezpłodnych osobników obu płci.

Niektóre gatunki gryzoni żyjących w strefach umiarkowanych i chłodnych zapadają w sen zimowy (np. popielicowate), gatunki pustynne zapadają w sen letni podczas okresu wysokich temperatur (np. skoczkowate).

Pożywienie
Większość gryzoni jest roślinożernanasionami, liśćmi, kwiatami i korzeniamiwszystkożerne lub owadożerne. Wiele gatunków gryzoni gromadzi zapasy pożywienia na zimę.

Rozmnażanie i rozwój
Gryzonie rozmnażają się bardzo intensywnie – samice szybko osiągają dojrzałość płciową; ciąża jest bardzo krótka; występuje kilka miotów rocznie; mioty przeważnie są bardzo liczne. W zależności od gatunku młode gryzoni są gniazdownikami – rodzą się ślepe, nieowłosione i niedorozwinięte (myszowate) lub zagniazdownikami – rodzą się z otwartymi oczami; są owłosione i dobrze rozwinięte (jeżozwierze).

U wielu gatunków występuje dymorfizm płciowypotomstwem (myszak kalifornijski) oraz poligamiczne, w których celem samca jest zapłodnienie jak największej liczby samic; a opieka nad potomstwem należy do samicy (świstaki).

Długość życia gryzoni w warunkach naturalnych wynosi przeważnie ok. 1,5 roku; większe gatunki mogą żyć do kilkunastu lat.

Bibliografia
1.    Encyklopedia biologiczna T. 4, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
2.    Ssaki świata, Jiři Gaisler, Jan Zejda, Wydawnictwo Muza, Warszawa, 1997.
3.    Ssaki, Włodzimierz Serafiński, Ewa Wielgus-Serafińska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.