Gąska sosnowa (Tricholoma matsutake)

Wstęp
Gąska sosnowa to jeden z najdroższych i najpyszniejszych grzybów jadalnych świata, zbierany głównie we wschodniej Azji, należący do rodziny gąskowatych Tricholomataceae. W przeszłości zaliczano ją do rodzaju opieńka Armillaria.
Sezon
Owocniki gąski sosnowej zawiązują się jesienią.
Występowanie
Gąska sosnowa znana jest głównie z Dalekiego Wschodu oraz Azji Południowo-Wschodniej (Japonia, Chiny, obie Koree, Bhutan, Laos), gdzie od wieków bywa bardzo poszukiwana. Starsze atlasy grzyboznawcze oraz specjalistyczne klucze podawały ją także ze Skandynawii (Norwegia, Szwecja, Finlandia) i krajów bałtyckich (w tym Polski), Hawajów oraz pacyficznych wybrzeży Kanady i Stanów Zjednoczonych.
Według nowszych ujęć zasięg geograficzny g. sosnowej ogranicza się do Eurazji, a w Ameryce Północnej występują inne, choć podobne gatunki: matsutake amerykańskie T. magnivelare syn. Armillaria ponderosa, m. zachodnie T. murillianum oraz m. meksykańskie T. mesoamericanum. Na południu Europy g. sosnową zastępuje gąska krokodylowa T. caligatum. Amerykańskie gatunki matsutake mają nieco szersze spektrum partnerów mikoryzowych. Prócz miejscowych sosen (przede wszystkim: wydmową, cukrową i żółtą) współżyją też z daglezją, jodłą szlachetną i wspaniałą, wieloma wrzosowatymi (golterią, chruściną, rododendronem, drzewiastymi mącznicami) oraz tanoakiem Notholithocarpus densiflorus.
Z ziem polskich gąskę sosnową podano tylko raz, z Gdańska w 1921 roku.
Jak wskazuje nazwa gatunkowa jej najważniejszym partnerem mikoryzowym jest sosna. Na Dalekim Wschodzie będzie to niemal zawsze sosna gęstokwiatowa Pinus densiflora. W Europie sosna zwyczajna P. sylvestris.
Wygląd
Kapelusz u młodych owocników stożkowaty i gruby, o zawiniętych ku trzonowi brzegach, barwy brązowej, podobnej do koloru niektórych borowików. Zwykle nagi, gładki w dotyku, podczas dni mglistych i deszczowych śliski.
Blaszki wycięte zatokowo przy trzonie, o regularnej tramie.
Nóżka sprężysta, brązowo-biała, grubiejąca ku dołowi (bulwiasta). Pierścień obecny.
Miąższ dość jędrny, o bardzo charakterystycznym, mocnym aromacie cynamonu. Smak słodkawo-mączysty, jeden z najlepszych w obrębie całego rodzaju gąska.
Wysyp zarodników biały. Spory są gładkie, nieamyloidalne, bez pory rostkowej, jajowate. Brak jednak danych o dokładnych wymiarach.
Właściwości
Gąska sosnowa przyrządzana jest podobnie jak tańsze grzyby, wchodząc w skład zup lub dań z ryżem, jajami oraz morskimi glonami.
W Japonii i Chinach gąsce tej przypisuje się także właściwości lecznicze, w tym wzmacniające odporność, przeciwutleniające i przeciwrakowe. Trwają badania mające potwierdzić skuteczność kliniczną wyciągów z gąski sosnowej.
Zastosowanie
Gąska sosnowa jest bardzo smaczna, wysoka ceniona za niezwykły aromat, przypominający cynamon i nie znikający nawet po długim gotowaniu lub smażeniu. W Japonii owocniki gąski sosnowej bywają wręczane jako prezent na specjalne okazje typu ślub lub awans w pracy. Cena jednego kilograma g. sosnowych mocno zależy od pory roku i od pochodzenia danej partii towaru. Najwyżej ceni się owocniki zebrane w samej Japonii, płacąc po 2 tys. euro za kg. Gąska sosnowa z importu bywa znacznie tańsze, nawet tylko około 90 dolarów za 1 kg.
Na Suwalszczyźnie widuję je od wielu lat . połowa lipca i sierpień to okres kiedy spotyka się je najczęściej.