Gąska topolowa (Tricholoma populinum)

Wstęp

Gąska topolowa to grzyb jadalny, dość duży ale trudny do wypatrzenia grzyb z rodziny gąskowatych Tricholomataceae, należący do tzw. gąsek brązowych. Choć jest szeroko rozpowszechniona na świecie, to w Europie, w tym Polsce notuje się ją rzadko. Umieszczono ją na tzw. czerwonych listach gatunków rzadkich i ginących m.in. w UK, Danii oraz Polsce.

Sezon

Owocniki gąski topolowej wyrastają późno, zwykle od października do listopada (sporadycznie już we wrześniu albo do grudnia), nierzadko grupami lub tworząc czarcie kręgi.

Występowanie

Gąska topolowa występuje w Europie i całej Ameryce Północnej, zarówno na wybrzeżu atlantyckim jak i pacyficznym.

Jak wskazuje nazwa gatunkowa gąska topolowa mikoryzuje wyłącznie z topolami. W Europie najczęściej trafia się na glebach piaszczystych, pod topolą czarną (sokorą), rzadziej pod białodrzewem lub osiką. W USA tworzy mikoryzy z tamtejszymi gatunkami topól, głównie z t. balsamiczną i t. kalifornijską.

Wygląd

Kapelusz gąski topolowej jest mięsisty, zwykle 5-10 cm średnicy, wyjątkowo okazalszy, o gładkich, długo zawiniętych ku górze krawędziach. Może być bardzo różnie wybarwiony, od szarych i cynamonowych brązów do ochrowych, brudnych beży, często podpalany lub węgliście cętkowany. Z uwagi na ubarwienie grzyba tego łatwo przeoczyć mimo jego sporych rozmiarów. Skórka gładka, delikatnie aksamitna w dotyku, matowa i sucha w dni ciepłe i suche, a błyszcząca i tłustawa w dni dżdżyste, łatwo daje się ściągnąć.

Blaszki gąski topolowej gęsto upakowane, cienkie, nierówne, o ząbkowanych brzegach, na młodych owocnikach pofałdowane, u starszych raczej niepofałdowane, za to wypukłe. Na pierwszy rzut oka wydają się wolne (nieprzyrośnięte), tak naprawdę są jednak nieco przyrośnięte do trzonu, co różni ją od większości pozostałych przedstawicielek rodzaju gąska. U młodych egzemplarzy są kremowo białe, u starszych i mocno uszkodzonych o rudo brunatnych plamach.

Nóżka jędrna, twarda, cylindryczna, obrośnięta drobnymi włókienkami i łuseczkami, o ledwo widocznym pierścieniu. Charakteryzuje się białawym kolorem pod kapelusze, a rdzawo brązowawym z żółtawymi refleksami bliżej podstawy. Zazwyczaj osiąga 5-12 cm wysokości, a 15-20 mm szerokości.

Miąższ jędrny, barwy białej. Charakteryzuje się mocną wonią mąki albo nawet świeżych ogórków. Smak młodych okazów dość przyjemny, starszych przykry, co raz bardziej gorzki. Reakcje chemiczne miąższu tejże gąski nie były badane.

Wysyp zarodników u g. topolowej jest biały. Spory są półprzezroczyste, jajowate, ze sporymi kroplami oleistej cieczy wewnątrz, nieamyloidalne, a bez pory rostkowej. Osiągają zwykle 5,0-6,0 x 3,5-4,0 µm.

Właściwości

Z uwagi na wielką rzadkość w Polsce oraz łatwość pomylenia z pospolitszymi, trującymi krewniaczkami (gąską kroplistobrzegą (rosistą) T. pessundatum oraz gąską białobrązową T. albobrunneum) lepiej nie zbierać tej gąski.

Lekarze i naukowcy wiążą duże nadzieje z właściwościami immunosupresyjnymi, przeciwzakrzepowymi oraz przeciwnowotworowymi gąski topolowej.

Zastosowanie

Gąska topolowa jest jadalna ale mało smaczna, być może lecznicza: cytotoksyczna, obniżającą krzepliwość krwi oraz immunosupresyjna. Teoretycznie można by ją wykorzystać przy leczeniu ludzi po przeszczepach i/lub cierpiących na nowotwory. Sprawa wymaga jednak dalszych badań klinicznych. Była zbierana przez Indian Salisz z pacyficznych wybrzeży USA i Kanady.