Gąska kroplistobrzega (Tricholoma pessundatum)
Wstęp
Gąska kroplistobrzega to grzyb trujący o mięsistym, brunatnym kapeluszu, zaliczany do rodziny gąskowatych Tricholomataceae.
Sezon
Owocniki gąski kroplistobrzegiej widuje się od sierpnia do października, rzadziej listopada.
Występowanie
Gąska kroplistobrzega to gatunek szeroko rozpowszechniony na całej Półkuli Północnej, rodzimy dla Eurazji i Ameryki Północnej, zadomowiony na Nowej Zelandii. Preferuje siedliska suche, piaszczyste, wchodząc w mikoryzę z różnymi gatunkami sosen, rzadziej świerków lub jodeł.
W Europie Zachodniej i Środkowej pozostaje gatunkiem rzadkim, zasługującym na ochronę, umieszczanym na czerwonych listach gatunków ginących (w Polsce, Niemczech, Belgii, Holandii i UK). Rzadkość tej gąski w Polsce trudno pojąć zważywszy na ogromną powierzchnię dogodnych siedlisk.
Wygląd
Owocniki gąski kroplistobrzegiej ciężko odróżnić od wielu innych, opisywanych na naszym portalu gąsek o brązowych kapeluszach, nieco śliskich i kleistych w dotyku, a jaśniejszych blaskach. Zwykle pojawiają się w grupach.
Kapelusz wydziela charakterystyczne krople podobne do kropel rosy (stąd polskie nazwy gatunku). Pozostałe cechy kapelusza niezbyt swoiste, zmienne, niemal identyczne jak u pokrewnych gatunków z ciemnymi kapeluszami: za młodu półokrągły, potem tylko lekko wypukły, wreszcie nawet płaski, rzadziej z garbem lub wklęsły. Brzegi kapelusza wykształcają się bardzo różnie, u młodych owocnikach zwykle podwinięte, u starych albo proste, albo pogięte i żeberkowate, jaśniejsze niźli środek kapelusza. Kolory to wielorakie odcienie brązów, przechodzących w żółcie, czerwienie lub bordy, nierzadko upstrzone ciemniejszymi, ciemnopomarańczowo-brązowymi cętkami.
Blaszki gęsto ustawione, szerokie, o rozmaitej długości, ząbkowato wykrojone przy nóżce, zazwyczaj z międzyblaszkami. Ostrza w tym samym kolorze co reszta blaszki. U najmłodszych owocników gąski kroplistobrzegiej białe, u średnich kremowe, u najstarszych brązowawe. Uciśnięta obłócznia ciemnieje. U starszych sztuk zwykle rdzawe plamy na blaszkach.
Nóżka wygięta, cylindryczna, mierzy 10-20 mm grubości, a 30-70 mm wysokości. W młodych egzemplarzach twarda, sprężysta, pełna; w starych co raz bardziej gąbczasta i komorowata. Podstawa obrośnięta białymi strzępkami grzybni. Wierzch trzonu albo gładki, albo lekko włóknisty, niemal wszędzie biały lub jasnokremowy, tylko ku podstawie brunatno-rdzawy.
Wysyp zarodników białawy. Spory pozbawione pór rostkowych, gładkie, nieamyloidalne, mniejsze niż u większości krewniaczek. Mierzą zwykle 5-8 na 3-5 µm. Nie ma cheilocystyd, pleurocystyd ani sprzążek.
Właściwości
Gąska kroplistobrzega, jak przystało na wzorcową członkinie podsekcji Pessundata, produkuje niebezpieczny dla ssaków, w tym ludzi kwas ustalinowy. Zatrucie tą gąską bywa nader nieprzyjemne, objawia się torsjami, rozwolnieniem, boleściami oraz ogólnym osłabieniem trwającym około 3 dni.
Zastosowanie
W Europie, w tym Polsce gąska kroplistobrzega praktycznie nie posiada obecnie znanych zastosowań. W przeszłości jednak był to dość często badany gatunek grzyba mikoryzowego. Obserwowano na nim wpływ pestycydów stosowanych w leśnictwie na całość ekosystemu, w tym grzyby mikoryzowe wchodzące w symbiozę z ważnymi gospodarczo drzewami jak sosny i świerki. Oznaczano też zawartość witamin w tej gąsce.
Podobna bywa jadana na Dalekim Wschodzie. Być może wymaga jakiejś szczególnej form obróbki? A może informacje o jej spożywaniu są błędne? Wynikają z mylenia jej z podobnymi morfologicznie i ekologicznie, ale jadalnymi i smacznymi gatunkami gąsek?
Gąska kroplistobrzega. Źródło: Irene Andersson (irenea) / CC BY-SA
- Bessette AE., Bessette A., Trudell S., Roody W. 2013.; "Tricholomas of North America: A Mushroom Field Guide."; University of Texas Press, Austin.;
- Browning M., Whitney R. 1991.; "Responses of jack pine and black spruce seedlings to inoculation with selected species of ectomycorrhizal fungi."; Canadian Journal of Forest Research 21(5): 701-706.;
- Dıez V., Alvarez A. 2001.; "Compositional and nutritional studies on two wild edible mushrooms from northwest Spain."; Food Chemistry 75(4): 417-422.;
- Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
- Gminder A. 2008.; "Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej."; Wyd. Weltbild, Warszawa.;
- Heilmann-Clausen J., Christensen M., Frøslev T., Kjøller R. 2017.; "Taxonomy of Tricholoma in northern Europe based on ITS sequence data and morphological characters."; Persoonia: Molecular Phylogeny and Evolution of Fungi 38: 38.;
- Iloba C. 1978.; "Side Effect of Pesticides on Non-target Microorganisms - a Case Study with Ectomycorrhizal Fungi."; Flora 167(6): 480-484.;
- Kalamees K. 2010.; "Checklist of the species of the genus Tricholoma (Agaricales, Agaricomycetes) in Estonia."; Folia Cryptogamica Estonica 47: 27-36.;
- Kibby G. 2010.; "The genus Tricholoma in Britain."; Field Mycology 11(4): 113-140.;
- Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
- Mirek Z. (red.) 2006.; "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski."; Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków.;
- Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
- Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
- Tkalcec Z., Mesic A. 2002.; "Preliminary checklist of Agaricales from Croatia. I. Families Pleurotaceae and Tricholomataceae."; Mycotaxon 81: 113-176.;
- Walbert K., Ramsfield T., Ridgway H., Jones E. 2010.; "Ectomycorrhizal species associated with Pinus radiata in New Zealand including novel associations determined by molecular analysis."; Mycorrhiza 20(3): 209-215.;
- Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
