Gąska żółknąca (Tricholoma scalpturatum)

Nazywana/y także: bedłka żółknąca, prośnianka żółknąca, siwiatka żółknąca

Tagi

Grzyby jadalność kontrowersyjna

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Gąska żółknąca to dość pospolity w Polsce, grzyb jadalny należący do rodziny gąskowatych.

Sezon

Gąska żółknąca tworzy owocniki od lipca po październik. W Europie Południowej okres owocnikowania bywa dłuższy: od czerwca do listopada, nawet grudnia gdy zima się spóźnia.

Występowanie

Gąskę żółknącą notowano w Eurazji oraz Ameryce Północnej. Lubi gleby alkaliczne (zasadowe) rzadziej obojętne, świeże, wykształcone na marglach, wapieniach, piaskach lub glinach zasobnych w Ca, a miejsca widne. Prócz lasów różnego typu spotykana także w siedliskach zmienionych przez człowieka: na skrajach plantacji szybko rosnących drzew, w parkach i na cmentarzach. Mikoryzy formuje najprawdopodobniej z jodłami, sokorą (topolą czarną), grabami lub dębami.

Wygląd

Owocniki gąski żółknącej o 4-8 cm średnicy kapelusza, 3-8 cm długości, a 0,8-1,5 (sporadycznie więcej, do 1,8) cm szerokości trzonu.

Kapelusz z tępym garbikiem w centrum, długo podwiniętymi skrajami, za młodu stożkowaty, u starych owocników płaski albo wklęsły, jedwabisty i suchy w dotyku. Na młodych owocnikach w kolorze brunatno siwym, zwykle z fioletowym poblaskiem, na dojrzalszych co raz jaśniejszy, kremowo białawy lub pożółkły, obrośnięty czarniawymi bądź ciemnoszarymi łuskami i włókienkami, nierzadko o czerwonawym odcieniu.

Blaszki stosunkowo grube, gęste, przeplatane międzyblaszkami, wykrojone ząbkowato, przylegające do trzonu. Na młodych owocnikach kremowo białe, na starszych lub mocniej uszkodzonych pożółkłe (stąd dzisiejsza, polska nazwa).

Trzon g. żółknącej zagięty po środku, kształtem zbliżony do cylindra acz rozszerzający się u podstawy, bardzo długo pozostaje sprężysty i pełny. Zmiażdżony zmienia kolor na ochrowo szary bądź żółtawy (stąd współczesna, polska nazwa).

Miąższ cienki, miękki, u najmłodszych i nieuszkodzonych egzemplarzy białawy, w starszych i/lub uszkodzonych owocnikach pożółkły. W kapeluszu bardziej łamliwy jak w nóżce, w nóżce dość jędrny i włóknisty. Smak mączysty ale względnie znośny, zapach mniej przyjemny, porównywany do mocno zjełczałego masła i/lub spleśniałej mąki. W dostępnej literaturze brak danych odnośnie ewentualnego przebarwiania się miąższu gąski żółknącej po zadaniu jej siarczanu żelaza, ługu potasowego albo gwajakowca.

Wysyp spor biały. Zarodniki gołąbka żółknącej bywają bardzo różne pod względem kształtów i wymiarów (od jajowatych po cylindryczne), zwykle są nieamyloidalne, gładkie, szkliste, z kroplą oleju w środku. Osiągają 5-7 × 3,0-3,5 µm. Obecne cystydy oraz podstawki o czterech sterygmach, mierzące 25-30 x 6-7 µm.

Właściwości

Gąska żółknąca jest grzybem jadalnym, jednak łatwym do pomylenia z toksycznymi kuzynkami.

Zastosowanie

Gąska żółknąca jest jadalna, ale zbiór może źle się skończyć wskutek pomylenia z mocno trującymi krewniaczkami. Nawet wytrawni grzybiarze mylą ją bowiem z gąską tygrysią T. pardinum. Oba gatunki da się odróżnić po blaszkach i miąższu: wyraźnie żółknących jak sama nazwa wskazuje u gąski żółknącej, ale nie przebarwiających się u gąski tygrysiej. Poza tym gąska tygrysia pachnie słabo, ale przyjemnie, gdy gąskę żółknącą czuć popsutym masłem i spleśniałą mąką.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Gąska żółknąca, fot. shutterstock

Bibliografia

Ammirati J., Trudell S. 2009.; "Mushrooms of the Pacific Northwest."; Timber Press, Portland.;
Bessette AE., Bessette AR., Roody W., Trudell S. 2012.; "Tricholomas of North America. A mushroom field guide."; University of Texas Press, Austin.;
Bon M. 1987.; "The Mushrooms and Toadstools of Britain and North-Western Europe."; Hodder & Stoughton.;
Carriconde F., Gardes M., Jargeat P., Heilmann-Clausen J., Mouhamadou B., Gryta H. 2008.; "Population evidence of cryptic species and geographical structure in the cosmopolitan ectomycorrhizal fungus,"; Tricholoma scalpturatum. Microbial Ecology 56, 3: 513-524.;
Carriconde F., Gryta H., Jargeat P., Mouhamadou B., Gardes M. 2008.; "High sexual reproduction and limited contemporary dispersal in the ectomycorrhizal fungus Tricholoma scalpturatum: new insights from population genetics and spatial autocorrelation analysis."; Molecular Ecology 17, 20: 4433-4445.;
Cetto B. 1979.; "Der große Pilzführer, vol. 1. BLV Verlagsgesellschaft,"; München-Bern-Wien.;
Christensen M., Heilmann-Clausen J. 2013.; "The genus of Tricholoma."; Fungi of Northern Europe vol. 4. Svampetryk.;
Clericuzio M., Mellerio G., Finzi P., Vidari G. 2018.; "Secondary metabolites isolated from Tricholoma species (Basidiomycota, Tricholomatacee): a review."; Natural Product Communications 13, 9: 1934578X1801300926.;
Dähncke R. 2004.; "1200 Pilze in Farbfotos."; AT Verlag, Aarau.;
Deng H., Yao Y-J., Pegler D. 2004.; "An annotated checklist of Tricholoma from China."; Journal of Fungal Research 2, 1: 1-18.;
Dickinson C., Lucas J. 1982.; "VNR’ color dictionary of mushrooms."; Van Nostrand Reinhold, New York.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gryta H., Carriconde F., Charcosset J. Y., Jargeat P., Gardes M. 2006.; "Population dynamics of the ectomycorrhizal fungal species Tricholoma populinum and Tricholoma scalpturatum associated with black poplar under differing environmental conditions."; Environmental Microbiology 8, 5: 773-786.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Jargeat P., Martos F., Carriconde F., Gryta H., Moreaus P., Gardes M. 2010.; "Phylogenetic species delimitation in ectomycorrhizal fungi and implications for barcoding: the case of the Tricholoma scalpturatum complex (Basidiomycota)."; Molecular Ecology 19, 23: 5216-5230.;
Laux H. 2001.; "Der große Pilzführer."; Kosmos, Halberstadt.;
Lincoff G. 2008.; "National Audubon Society Field Guide to North American Mushrooms."; Alfred A. Knopf, New York.;
Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
McKnight V., McKnight K. 1987.; "A field guide to mushrooms: North America."; Houghton Mifflin, Boston.;
Miller H., Miller O. 2006.; "North American mushrooms: a field guide to edible and inedible fungi."; Falcon Guide, Guilford.;
Roody W. 2003.; "Mushrooms of West Virginia and the Central Appalachians."; University Press of Kentucky, Lexington.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Stachel S., Nilges M., van Vranken D. 1997.; "Synthesis and Isomerization of Biindolinones from Collybia peronata and Tricholoma scalpturatum."; The Journal of Organic Chemistry 62, 14: 4756-4762.;