Gronowiec szary (Botrytis cinerea)

Wstęp

Gronowiec szary to chorobotwórczy dla roślin, jadalny dla człowieka grzyb z rodziny twardnicowatych Sclerotiniaceae oraz typu workowców Ascomycota. W ankiecie rozpisanej przez prestiżowe czasopismo naukowe „Molecular Plant Pathology” uznano za drugi co do ważności dla człowieka (dla rolnictwa i nauki) gatunek grzyba na świecie. Poraża setki gatunków roślin, w tym ważnych dla rolnictwa i leśnictwa. W Polsce i krajach sąsiednich atakuje przede wszystkim: truskawkę, jabłoń, malinę, borówkę amerykańską, sałatę, słonecznika, ziemniaka, buraka, siewki modrzewia, jodły, dębu, buka, lipy, olchy, jaworu oraz jesionu. Nierzadko niszczy też rośliny ozdobne w szklarniach i kwiaciarniach, szczególnie róże, goździki, cyklameny albo georginie. Na plantacjach ziół leczniczych bywa szkodliwy dla majeranku i estragonu. Obecnie uznaje się gronowca szarego za bezpłciowe stadium (anamorfę) jakiejś wciąż niezidentyfikowanej twardnicy Botryotinia.

Sezon

Gronowiec szary w ciepłych krajach rozwija się non stop, w chłodnym klimacie zimuje w postaci przetrwalnej.

Występowanie

Gronowiec szary to gatunek kosmopolityczny, występujący na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy, jak również na większości wysp.

Wygląd

Gronowca szarego dostrzegamy w formie szarej pleśni, ewentualnie pylącego nalotu i przebarwień, na owocach, warzywach, kwiatach lub siewkach drzew. Objawem choroby bywa zbrązowienie, a potem zamieranie pędów i pąków rośliny żywicielskiej. Na owocach gronowiec rozrasta się początkowo w postaci brunatnych plam, a później szarego, pylistego nalotu. Wśród plech szarej pleśni zauważa się z czasem czarniawe, kulistawe twory. To stadia przetrwalne opisywanego tu workowca.

Właściwości

Gronowiec szary to pasożyt, bardzo niebezpieczny dla rośliny żywicielskiej, często prowadzący do śmierci organu, a nawet całej osobnika. Zabiwszy go rośnie dalej jako saprofit. Ludzie spożywają wina zawierające sporo jego „szarej pleśni”, stąd można uznać go za warunkowo jadalnego dla człowieka. Błyskawicznie uodparnia się na kolejne generacje środków ochrony roślin, na płodozmiany oraz pozostałe zabiegi agrotechniczne. Dlatego wciąż stanowi ogromne zagrożenia dla farmerów, leśników i kwiaciarzy. Z drugiej strony czyni to zeń dogodny organizm modelowy do badań nad ewolucją i fizjologią odporności na fungicydy.

Wygląd

Gronowiec szary jako typowy grzyb niedoskonały występuje w postaci szarej pleśni, brunatnych, ew. czarniawych plam na żywych roślinach oraz ich gnijących resztkach.

Cykl życiowy

Za początek cyklu życiowego tej pleśni uznaje się kiełkowanie jej zarodników na powierzchni rośliny-gospodarza. Zarodnik gronowca szarego pęcznieje, w końcu wybrzusza się, wypuszczając przez porę nową strzępkę rostkową albo dwie. Przez uszkodzenia albo naturalne otwory (aparaty szparkowe) strzępki rostkowe wrastają w głąb rośliny. Strzępki przerastają ciało ofiary i obrastają powierzchnię. Z czasem zaczynają produkować zarodnie, zwane konidioforami. To właśnie tysiące konidioforów, produkujących zarodniki potomne, formują ten pylący, szary nalot na owocach, kwiatach i siewkach drzew, zwany zwykle „szarą” lub „szlachetną pleśnią”. U gronowca szarego powstają dwa rodzaje zarodni: 1) bezbarwne, wielkie, choć zbudowane tylko z jednej komórki makrokonidia, oraz 2) brązowe lub szare, małe, choć złożone z mnóstwa komórek mikrokonidia. Makronidia mierzą zazwyczaj 9-15 na 6,5-10,0 μm. W niesprzyjających warunkach np.: przed zimą gronowiec wytwarzać może stadia przetrwalne w formie czarnych sklerot czyli bulwkowatych tworów ze szczególnie twardej i zwięzłej grzybni. Po przeczekaniu niesprzyjającej pory skleroty kiełkują, tworząc owocniki w formie apotecjów czyli wklęsłych, mięsistych miseczek z charakterystycznym trzonkiem. Wewnątrz apotecjów powstają zarodniki płciowe (workowe, askospory). U B. cinerea askospory odznaczają się jajowatym kształtem, brakiem koloru i wymiarami nieco mniejszymi od makrokonidiów, bo 9-12 na 4-6 μm.

Zastosowanie

Gronowca szarego wykorzystuje się przy produkcji pewnych win, zwłaszcza wegierskich i słowackich tokajów, francuskich cecube i sauternes, tudzież rzadko już dziś spotykanych win lodowych.