Gąska tygrysia (Tricholoma pardinum)

Nazywana/y także: gąska tygrysowata, siwiatka tygrysia

Tagi

Grzyby trujące

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Gąska tygrysia Tricholoma pardinum to częsta na glebach zasobnych w wapń, wyróżniających się zasadowym odczynem, mocno trująca gąska, mylona przez początkujących grzybiarzy z jadalnymi kuzynkami o szarawych lub brunatnych owocnikach. Dlatego wiele atlasów zaleca niedoświadczonym amatorom grzybów aby nie pozyskiwali w ogóle gąsek o ciemnych, siwych lub brązowo-siwych kapeluszach.

Sezon

Gąska tygrysia produkuje owocniki od sierpnia do października.

Występowanie

Gąska tygrysia jest szeroko rozpowszechniona w Eurazji (częstsza w krajach śródziemnomorskich niż w Europie Wschodniej, brak w Holandii i WB, trafia się w Turcji, Japonii i Chinach Ludowych) i Ameryce Północnej (Appalachy, Góry Skaliste, wapienne pasma Kalifornii i Pacyficznego Północnego Zachodu). Rośnie w lasach różnego typu, tak liściastych jak szpilkowych, zawsze jednak na gruntach alkalicznych, wytworzonych na podłożu wapieni. Z tego powodu w Polsce trafia się przede wszystkim w okolicach górskich i wyżynnych. W Polsce i USA pojawia się raczej pojedynczo, podczas gdy w Niemczech i Austrii częściej obserwuje się całe czarcie kręgi gąski tygrysiej. Mikoryzy w Europie tworzy ze świerkiem, jodłą, bukiem oraz dębem, na południu USA również z miejscowymi gatunkami chróściny (drzewa poziomkowego, Arbutus) oraz tzw. dębem taninowym, ang,. tanoak Lithocarpus densiflorus. W latach bardzo mokrych i bardzo ciepłych jednocześnie pojawia się masowo i długo owocnikuje, podczas gdy w latach suchych można wcale nie odszukać owocników.

Wygląd

Owocniki gąski tygrysiej osiągają 4,0 do 7 (rzadziej nawet 10) cm średnicy kapelusza i 4-10 (12) cm wysokości nóżki (trzonu).

Kapelusz o suchej, białawej lub jasnopopielatej skórce, u młodych okazów silnie podwinięty, obrośnięty włóknistymi, czarniawymi bądź szaroburymi („myszatymi”) łuskami. Wielkość i odcień tychże łusek bywają bardzo różne u różnych osobników gąski tygrysiej. Kształt kapelusza zmienia się z wiekiem: o ile młode gąski tygrysie cechują się dzwonkowatymi, o tyle dojrzałe grzyby odznaczają się płaskimi kapeluszami. Nawet u dojrzałych, wyrośniętych g. tygrysich można dostrzec garbek.

Blaszki grube, wycięte, o średniej gęstości a niejednakowej długości. Kolor blaszek u gąski tygrysowatej zmienia się z wiekiem egzemplarza. Młode owocniki mają białawe, zazwyczaj z zielonkawym odcieniem; starsze blaszki jasno żółte. Nigdy jednak blaszki g. tygrysiej nie robią się szare! U młodych owocników obłócznia wydziela krople przejrzystego płynu, podobnego do wody.

Trzon pękaty lub walcowaty, mocny, pełny, nierzadko zgrubiały przy podstawie, o łuskowatej bądź włóknistej powierzchni. Wierzch, zwykle też środek nóżki białe, jedynie spód trzonu barwy ochry. U wierzchołka nóżki często przezroczyste krople.

Miąższ biały, nie zmienia koloru po nacięciu bądź uszkodzeniu. Woń miła, ale trudno wyczuwalna. Smak mało wyraźny, w niektórych źródłach opisywany jako mączysty i też dość przyjemny. Odmiana var. filamentosum charakteryzuje się miąższem o smaku ogórków i wyraźniej mącznym zapachu.

Wysyp spor biały. Zarodniki gąski tygrysiej są gładkie, eliptyczne, półprzezroczyste, bezbarwne, nieamyloidowe oraz stosunkowo duże gdyż osiągają 8-10 x 6-7 µm.

Gąska tygrysia mocno przypomina pokrojem oraz umaszczeniem wiele gatunków jadalnych, a przynajmniej nie aż tak silnie trujących gąsek. W Europie, w tym Polsce są to przede wszystkim gąska niekształtna (siwiatka, siwka) Tricholoma portentosum, gąska czarnołuskowa T. atrosquamosum, gąska żółknąca T. sculpturatum oraz gąska ziemistoblaszkowa (ziemista) T. terreum. Jadalne, a przynajmniej słabiej trujące gąski odznaczają się delikatniejszym pokrojem i wyraźniej włóknistą fakturą kapeluszy, nie są też tak mocno przywiązane do podłoży alkalicznych. Poza tym:

gąska niekształtna (siwiatka) charakteryzuje się żółtym trzonem oraz hymenoforem, tudzież przyjemniejszym orzechowym smakiem;
gąska czarnołuskowa odznacza się wyraźną, miłą wonią owoców, przypraw korzennych i pelargonii
gąska żółknąca jak sama nazwa wskazuje żółknie z wiekiem, jak również po uszkodzeniu, występuje także w miejscach otwartych np.: trawiastych polanach, ogrodach i parkach;
a gąska ziemistoblaszkowej (ziemistej) brak mącznej woni, a miąższ ma cieńszy, rośnie pod sosnami.

W USA gąskę tygrysią często bierze się za tamtejsze, jadalne a przynajmniej nie tak toksyczne gąski.

Właściwości

Gąska tygrysia to grzyb trujący. Powoduje bardzo nieprzyjemne, a niekiedy grożące śmiercią zatrucia, objawiające się potwornymi bólami żołądka i jelit, zawrotami głowy, wymiotami oraz biegunką. Niekiedy towarzyszą im niepokój, poty, uszkodzenia wątroby. Zatruciom gąską tygrysią ulegają nie tylko spożywający ją ludzie, lecz także psy i koty którym podano resztki posiłku.

Zastosowanie

Brak.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Gąski tygrysie, fot. shutterstock

Bibliografia

Ammirati J., Trudell S. 2009.; "Mushrooms of the Pacific Northwest."; Timber Press, Portland.;
Arora D. 1986.; "Mushrooms demystified: a comprehensive guide to the fleshy fungi."; Ten Speed Press, Berkeley.;
Benjamin D. 1995.; "Mushrooms: Poisons and Panaceas – A Handbook for Naturalists, Mycologists and Physicians."; WH Freeman, New York.;
Bidartondo M., Bruns T. 2002.; "Fine-level mycorrhizal specificity in the Monotropoideae (Ericaceae): specificity for fungal species groups."; Molecular Ecology 11 (3): 557–559.;
Deng H., Yao Y-J.; Pegler D. 2004.; "An annotated checklist of Tricholoma from China."; Journal of Fungal Research 2 (1): 1–18.;
Dickinson C., Lucas J. 1982.; "VNR’ color dictionary of mushrooms."; Van Nostrand Reinhold, New York.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gminder A. 2008.; "Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej."; Wyd. Weltbild, Warszawa.;
Grochowski W., Grochowski A. 1994.; "Leśne grzyby, owoce i zioła. Zbiór i wykorzystanie."; PWRiL, Warszawa.;
Grunert H., Grunert R. 1996.; "Grzyby. Świat Książki, Warszawa."; Świat Książki, Warszawa;
Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Kell V. 1991.; "Giftpilze – Pilzgifte."; Ziemsen Ve;
Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
McKnight V., McKnight K. 1987.; "A field guide to mushrooms: North America."; Houghton Mifflin, Boston.;
Miller H., Miller O. 2006.; "North American mushrooms: a field guide to edible and inedible fungi."; Falcon Guide, Guilford.;
Miyauchi S.1997.; "A poisonous species, Tricholoma pardinum newly recorded in Japan."; Nippon Kingakukai Kaiho 38 (2): 85-86.;
Roody W. 2003.; "Mushrooms of West Virginia and the Central Appalachians."; University Press of Kentucky, Kentucky.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Shanks K. 1996.; "New species of Tricholoma from California and Oregon."; Mycologia 88 (3): 497-508.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Solak M., Işiloǧlu M., Güci̇n F., Gökler I. 1999.; "Macrofungi of İzmir Province."; Turkish Journal of Botany 23: 383–-90.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;