Gmatwica chropowata (Daedalopsis confragosa)

Wstęp

Gmatwica chropowata to pospolita w całej Eurazji w tym Polsce, huba z rodziny żagwiowatych Polyporaceae o niejadalnych, jednorocznych owocnikach. Zwykle obserwuje się ją na drzewach już martwych, może jednak pasożytować także na żywych, ale osłabionych okazach.

Sezon

Gmatwica chropowata tworzy owocniki jednoroczne w polskich warunkach, wyrastające samotnie lub w całych rządkach. W Europie Środkowej można je obserwować od czerwca do grudnia.

Występowanie

Gmatwica chropowata to huba szeroko rozpowszechniona na półkuli północnej, spotykana w umiarkowanych i borealnych strefach Eurazji (od Europy zachodniej przez Indie, Iran i Rosję po Japonię włącznie) oraz Ameryki Północnej (tu pospolitsza jest na wschodnich niż na zachodnich wybrzeżach), wszędzie tam, gdzie rosną jej rośliny żywicielskie: brzozy, olchy oraz wierzby.

Wygląd

Owocnik gmatwicy chropowatej składa się niemal wyłącznie z kapelusza w kształcie muszli małża, o zmiennym ubarwienie, a swoiście chropowatej w dotyku powierzchni (stąd nazwa).

Kapelusz przybierać może wielorakie odcienie winnego bordu wpadającego w czerń, ochrowych brązów albo jasnych, popielatych szarości. Najmłodsze owocniki są najjaśniejsze, kremowe lub jasno siwe, starsze zaś robią się co raz czarniejsze. Z wierzchu kapelusz jest nagi, ale nierówno pomarszczony, stąd jego charakterystyczna chropowatość. Częste bywa również koncentryczne strefowanie. Posiada bardzo cienkie, zaostrzone brzegi. Mierzy zazwyczaj 10-20 mm grubości, a 50-150 mm średnicy.

Rurki są kremowo białe lub jasno szare, a po uszkodzeniu jesienią zmieniają kolor na cielisty odcień różu. Odznaczają się blaszkowo-labiryntowym, kanciastym i wydłużonym kształtem. W obłóczni (hymenoforze) ułożone są promieniście. Czasem u nasady kapelusza przechodzą jakby w blaszki.

Pory tej huby są wydłużone, bardzo zmienne w kształcie oraz wymiarach, o średnicy 0,5-1,5 mm. Barwą nie odbiegają od rurek, stając się czerwonawe lub różowe po ściśnięciu bądź nacięciu.

Trzonu nie ma, gmatwica zawsze przyrasta bokiem do drzewa-gospodarza.

Miąższ gmatwicy chropowatej w młodych owocnikach jest sprężysty, w starszych korkowaty i chrupiący przy nacisku, koloru jasno brunatnego. Za młodu charakteryzuje się nieco kwaśnym lub słabo gorzkim, ale mimo to całkiem znośnym smakiem i przyjemną, grzybową wonią. W starszych owocnikach gmatwicy robi się kwaśniejszy, a jednocześnie bardziej gorzki. Miły zapach wówczas zanika. Gmatwica chropowata często bywa mocno robaczywa, pełna larw chrząszczy albo muchówek (szczególnie z rodzin: Cecidomyiidae, Chloropidae, Ditomyiidae, Fanniidae, Mycetophilidae, Pediciidae oraz Platypezidae). Brak w dostępnym piśmiennictwie nt. reakcji chemicznych miąższu z odczynnikami stosowanymi w mikologii.

Wysyp zarodników biały. Spory zwykle są wyraźnie wydłużone, półprzezroczyste, gładkie, nieco zagięte, cylindryczne, cienkościenne, z dwoma lub trzema kroplami tłuszczu, o wymiarach 8-11 na 1,5-3 µm.

Właściwości

Gmatwica chropowata to jedna z licznych, szkodliwych dla przemysłu drzewnego hub odpowiedzialnych za białą zgniliznę drewna (zgniliznę korozyjno-destrukcyjną).

Zastosowanie

Gmatwica chropowata jest niejadalna z powodu skórzastej, bardzo twardej konsystencji owocników. Dawniej wiązano pewne nadzieje z obecnymi w niej lektynami, terpenoidami oraz kwasami tłuszczowymi.