Koźlarz sosnowy (Leccinium vulpinum)

Nazywana/y także: borowik sosnowy, kraśniak sosnowy, kozak sosnowy, panek sosnowy, pociech sosnowy, podgrzybek sosnowy

Tagi

Grzyby jadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Koźlarz sosnowy to wyborny w smaku, ale zasługujący na ochronę z racji swej rzadkości grzyb z rodziny borowikowatych Boletaceae. W Polsce uznano go za gatunek rzadki i potencjalnie zagrożony wymarciem, przyznając mu status R na Czerwonej Liście grzybów.

Sezon

Owocniki koźlarza sosnowego obserwuje się od lipca do listopada.

Występowanie

Koźlarz sosnowy rośnie głównie w Europie, niektóre źródła podają go także z Ameryki Północnej. Rośnie pod okapem drzew, z jakimi tworzy mikoryzę, w Polsce i krajach sąsiednich pod sosną zwyczajną i sosną czarną. Sprzyja mu także sąsiedztwo krzewinek z rodziny wrzosowatych, zwłaszcza wrzosu, brusznicy i czernicy.

Wygląd

Owocniki koźlarza sosnowego osiągają najczęściej 7-15 cm wysokości, a 6-10 (wyjątkowo 15-18 cm, ale to w krajach cieplejszych od Polski) cm średnicy kapelusza oraz 1,5-4,5 cm szerokości trzonu.

Rurki wykrojone przy nóżce. Kolor rurek u koźlarza sosnowego zmienia się z wiekiem owocnika, od czysto białych przez kremowe, jasnoszare, ciemnoszare aż do brązowo-szarych lub ochrowo brązowych.

Kapelusz k. sosnowego przybiera różne odcienie rdzawej purpury lub ceglastego brązu przechodzącego w oranż, co przypomina umaszczenie lisa rudego (stąd jego nazwa naukowa vulpinum – lisi). Również kształt kapelusza tego koźlarza mocno zmienia się z wiekiem owocnika, najpierw wypukły, u dojrzalszych egzemplarzy co raz bardziej poduszkowaty, u najstarszych wręcz wklęsły. W dotyku zawsze łuskowaty i filcowaty, w dniu suche zamszowy, w dni mgliste lub deszczowe nieco kleisty. Mleczka nie produkuje.

Nóżka centralna, o podłużnych włókienkach, u młodych owocników mocno pękata, u starszych bardziej walcowata, wyraźnie zwężająca się pod kapeluszem, pełna wewnątrz, obrośnięta kosmkami. Barwa trzonu najpierw biaława, potem szarawa. Pochwy oraz pierścienia brak.

Miąższ jędrny, soczysty i mięsisty, w trzonie bardziej włóknisty. W kapeluszu koźlarza sosnowego barwy kremowobiałej, nie zmienia zwykle koloru po nacięciu lub zgnieceniu, co najwyżej może lekko zróżowieć. Miąższ nóżki przebarwia się łatwiej, robiąc się ciemnoróżowa, bordowa, a potem fioletowo-szara. Fenol i ług potasowy barwią miąższ k. sosnowego na jasno różowo; z formaliną reaguje stając się najpierw różowy, a potem ciemnosiwy, niemal czarny; a siarczan żelaza zmienia mu kolor na szaro zielony.

Wysyp spor brązowy z oliwkowo zielonym odcieniem. Zarodniki koźlarza sosnowego oglądane pod mikroskopem są gładkie, podobnie jak u koźlarza świerkowego w kolorze miodowożółtym, jednak większe, mierzą bowiem 4,0-5,0 x 13-16 µm, poza tym bardziej elipsoidalne w kształcie.

Właściwości

Koźlarz sosnowy to bardzo smaczny grzyb jadalny o niezbyt mocnej, ale przyjemnej, grzybowej woni. Z racji rosnącej rzadkości powinno się go jednak chronić w Europie, w tym w Polsce. Jak na grzyba jadalnego zawiera niewiele tłuszczy oraz cukrowców (trehalozy, fruktozy i mannitolu), za to sporo ciał czynnych, zwłaszcza kwasów organicznych (cytrynowego, fumarowego) i fenoli (p-hydroksybenzoesowego, galusowego, protokatechinowego). Może gromadzić w swych owocnikach radionuklidy uranu i toru.

Zastosowanie

Zastosowanie koźlarza sosnowego jest takie same jak u pozostałych koźlarzy czerwonych. Nieźle smakuje zarówno świeży, jak marynowany bądź suszony. Od kilku lat rosnące nadzieje wiąże się z leczeniem nowotworów piersi wyciągami z tego koźlarza i jego krewniaków.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Koźlarz sosnowy, fot. shutterstock

Bibliografia

Bon M. 2012.; "Pareys Buch der Pilze."; Kosmos, Halberstadt.;
Dermek A., Pilát A. 1991.; "Poznajemy grzyby."; Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław.;
den Bakker H. Zuccarello G., Kuyper T., Noordeloos M. 2004.; "Evolution and host specificity in the ectomycorrhizal genus Leccinum."; New Phytologist 163: 201-215.;
den Bakker H., Zuccarello G., Kuyper T., Noordeloos M. 2007.; "Phylogeographic patterns in Leccinum sect. Scabra and the status of the arctic-alpine species L. rotundifoliae."; Mycological Research 111: 663-672.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Holec J., Beran M. 2006.; "Červený seznam hub (makromycetů) České republiky."; Příroda, Praha.;
Kujawa A. 2005.; "„Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych” – nowa forma gromadzenia danych mikologicznych pochodzących od amatorów. Podsumowanie roku 2005."; Przegląd Przyrodniczy 16 (3-4): 17-52.;
Kujawa A. 2010.; "Ochrona grzybów wielkoowocnikowych w Polsce – stan aktualny, problemy i wyzwania. Głos w dyskusji."; Przegląd Przyrodniczy 21 (2): 42-51.;
Laux H. 2001.; "Der große Pilzführer."; Kosmos, Halberstadt. Reis;
Reis F., Barros L., Martins A., Vasconcelos M., Morales P., Ferreira I. 2016.; "Leccinum molle (Bon) Bon and Leccinum vulpinum Watling: the first study of their nutritional and antioxidant potential."; Molecules 21(2): 246.;
Reis F., Sousa D., Barros L., Martins A., Morales P., Ferreira I., Vasconcelos M. 2016.; "Leccinum vulpinum Watling induces DNA damage, decreases cell proliferation and induces apoptosis on the human MCF-7 breast cancer cell line."; Food and Chemical Toxicology 90: 45-54.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Szymańska K., Strumińska-Parulska D., Falandysz J. 2020.; "Uranium (234U, 238U) and thorium (230Th, 232Th) in mushrooms of genus Leccinum and Leccinellum and the potential effective ionizing radiation dose assessment for human."; Chemosphere 250: 126242.;
Šutara J. 1982.; "Nomenclatural problems concerning the generic name Krombholziella R. Maire."; Ceská Mykologie 36 (2): 77-84.;
Wojewoda W., Ławrynowicz M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;